«Na obra literaria de Rosalía está primeiro a reivindicación das mulleres, que hoxe chamaríamos feminismo, e logo a vindicación da nación», afirma Helena González (Santo André de Comesaña, 1967) responsábel dunha antoloxía para iniciarse na lectura contemporánea de Rosalía de Castro, Rosalía Feminista (Xerais, 2019). Autora de numerosos ensaios e estudos, Helena González é directora na Universidade de Barcelona do Centre de Recerca Teoria, Génere, Sexualitat.
Antoloxías de Rosalía pódense facer moitas, pero aquí é clara a intención desde o título, Rosalía feminista.
Facer este libro foi como armar un xoguete fermoso. Foi unha aposta do editor Fran Alonso, quería algo contemporáneo, non un traballo filolóxico que xa está realizando Anxo Angueira. Un libro máis popular e deste tempointentando conectar coa lectura que fixeron as feministas dos 80 e que foi medrando. O panorama de estudos rosalianos estaba moi receptivo a eses enfoques, nos que Rosalía saía da única lectura do nós e a nación. É de aí que xorde a antoloxía Rosalía Feminista: popularizar unha Rosalía que nos acompaña no século XXI e que dá claves para cuestións do noso tempo. O título viña dado e só aceitei se podía remexer os poemas e propoñer un novo fío narrativo, que é o que fago nas miñas clases. Traballo con estudantes que entran en contacto con Rosalía un tempo moi limitado e debo manexar conceptos de teoría política e de feminismo que eles teñan a man. Propoño poemas que conecten coas grandesfiguras da teoría feminista. O outro elemento que perseguín é que houbese figuras. Moitas veces lese a Rosalía desde unha ollada biográfica, que para min redúcelle potencial político, ou senón lecturas moi histórico-filolóxicas. Parecíame que en Rosalía hai moitas mulleres. E isto non é unha idea miña senón das persoas que máis saben nos estudos rosalianos. Que puidesen verse nenas, mozas e vellas, mulleres frustradas, iradas ou suicidas ou mulleres que celebran.
Propoño poemas que conecten coas grandesfiguras da teoría feminista.
Interésalle iso que denomina facer a xenealoxía das viúvas.
Ler as viúvas dos vivos como un libro narrativo, con principio e final. De maneira que podes ver a marcha do home, a soidade da muller, a dor horríbel que a confinaba na desesperación, na saudade que non ten cura ou na loucura que a leva ao suicidio e diante da imposibilidade do suicidio (o poema das Torres de Catoira) concluír que xa que non podo morrer por el teño que facerme cargo do meu. Velaí cando xorde o concepto da viúva de vivo, non só como alguén que espera, que é a lectura habitual que facemos dela, senón de alguén que farta de esperar decide navegar. Velaí o fío con Xohana Torres. A viúva dos vivos non é unha muller vella, senón alguén con forza para a travesía, para ir a América, aínda sabendo que pode non atopar o home, e que sente a perda da Terra que deixa. É un final espectacular, moito máis interesante que o da muller que só queda esperando por moi conmovedor que resulte
Barallar os poemas pode deturpar a lectura da obra?
Para nada, porque se ve un continuo. O texto inaugural é Lieders, no que Rosalía di que é unha muller que se sente unha igual entre os seus iguais. Na súa obra literaria está primeiro a reivindicación das mulleres, que hoxe chamaríamos feminismo, e logo está a vindicación da nación. Isto permite entender mellor que as súas campesiñas, as viúvas ou as figuras de mulleres que aparecen nas súas moitas outras obras non só sexan personaxes folclóricas. En realidade encontramos mulleres que sofren moito e mulleres que toman decisións, porque non hai finais felices para elas.
En Rosalía o concepto da viúva de vivo é unha muller que farta de esperar decide navegar. Velaí o fío con Xohana Torres.
Como é posíbel que sendo Rosalía de Castro unha escritora que adopta a decisión explícita de escribir entre iguais, que ese punto de vista tardase tanto en abrirse paso?
As lecturas teñen sempre un tempo e un lugar e cando morre Rosalía interesaba resaltar a grande poeta canónica da literatura galega, cando a medida era do escritor home que se fai cargo da nación. O patrón autorial en tempo no que Rosalía morre era misóxino, e en toda Europa e en América veuseque as mulleres avanzaran moito e conviña que voltaran a casa, porque as mulleres sabias resultaban perigosas. A imaxe autorial de Rosalía estivo moi coutada. Non se lle daba permiso para ser unha escritora na que o feminino fose positivo. Dalgunha maneira tiñamos que andar a xustificar que non era ignorante, que non escribía ao ditado, que non estaba louca, que as súas novelas tiñan intereses estraños ou directamente non eran dela senón de Murguía… Foi unha carreira de superación de obstáculos e agora fáltanos o reto de que Rosalía de Castro sexa unha voz internacional. É un momento adecuado, cando se están recuperando as voces das románticas inglesas e empezamos a entender que nos explican o século XIX doutro xeito. A nós quédanos facer ben os deberes de internacionalización. Celebramos as traducións e cada vez que fóra se fala de Rosalía, pero falta moito traballo. Debería estar na bolsa dos asuntos literarios internacionais. É unha escritora de primeira liña que ademais aporta emocións moi profundas para saber o que pasa na Galiza de antes e na de agora, que segue sendo emigranteaínda que as mulleres estean máis empoderadas e non pensen tanto en suicidarse…
No Congreso Internacional de Rosalía de 1985 (Santiago), xa había estudos de mulleres de fóra nesa dirección, estou a pensar en Kathleen N. March, Catherine Davies, Cristina Dupláa…
Por iso digo que esta antoloxía é debedora dos 80. Esas mulleres estaban alí tamén porque as feministas galegas (Carmen Blanco, María Xosé Queizán, a nova Ana Romaní daquel momento, Camiño Noia, Margarita Ledo… e máis porque a lista é inconclusa). Estaban a ver ese potencial de Rosalía e souberon facer chegar aos organizadores a nova lectura.
A popularidade de Rosalía axuda a unha mellor conexión con ese novo punto de vista para quen a le? Naqueles anos 80aparecen os discos de Amancio Prada, que lembro que na Asociación Cultural de Vigo servíronnos para organizar unha montaxe audiovisual, Rosa de Abril, con textos interpretativos de Francisco Rodríguez e unha escolma de poemas e cancións cunha recepción espectacular.
As musicacións de Amancio Prada foron moi importantes para unha xeración. Agora temos que volver porque cada momento necesita actualizarse. Na escola eu entrei a Rosalía pola porta de Amancio Prada. Agora o que estamos conseguindo é ler a Rosalía de maneira completa, cos textos xornalísticos, coa obra narrativa e atópanse materiais moi interesantes, reflexións rachadoras. Sigo fascinada con El primer loco, ou en Costumes Gallegas nas que lle pon rostro a unha palmeira e nos fala da estranxeiridade cunha sensibilidade especialísima. É unha escritora magnífica.
Helena González, directora na Universidade de Barcelona do Centre de Recerca Teoria, Génere, Sexualitat
Traballa en Barcelona con María Xesús Lama, que publicou a primeira parte da súa gran biografía de Rosalía (Galaxia, 2018) e esa recuperación da peripecia vital fora sempre reclamada, porque había néboas e interpretacións non documentadas. Muda algo a percepción que temos de Rosalía escritora?
Non, porque temos os textos e moitos deles falan sós. Na antoloxía vai un prólogo para enmarcar o que é a proposta de lectura, pero quen le ten ferramentas para entender, aínda que procurei tamén establecer contrastes, como por exemplo lendo contiguamente San Antonio e Decides que o matrimonio. Cada xeración sabe facerse cargo dos textos pero nesta antoloxía, e penso que en xeral nos libros de poesía, os poemashai que lelos de principio a final. Cando menos esa lectura seguida hai que facela nos poemas das viúvas, porque hai unha construción dramática da personaxe que só se capta lendo os poemas ao completo. Unha vez preguntei á xente da miña volta como leran a Rosalía e case todas o fixeran peteirando nos poemas. É mágoa porque en Rosalía hai vontade de construír libro, hai unha arquitectura. Por suposto que se pode antologar, porque é unha grande poeta, pero é unha mágoa non ler as obras enteiras como ela as quixo.
Que hai de mito e que de realidade na súa obra perdida, poderíase recuperar?
Claro que hai obra perdida ou censurada, e non hai indicios de que poida recuperarse. Pero o estado dos arquivos e do patrimonio galego é bastante lamentábel e quen sabe se no medio dalgún baúl nunha vella casa aparece algo… Os textos desaparecidos sempre teñen un morbo engadido e despois están os queimados, suponse que coa autorización de Murguía e por petición de Rosalía… sempre haberá un elemento mítico. En realidade hai autores aos que esa aura de misterio dalgúns aspectos non os dana, todo o contrario. Despois de traballar con Rosalía a min paréceme que é importante que os/as intelectuais deben deixar o seu propio testemuño, aínda que sexa incómodo, deben deixar o relato da súa vida. Xa leremos nós e desbrozaremos. A primeira case que o fai é Queizán, cunha autobiografía que levanta ronchas, por suposto, perodeixa pegadas para avanzar.
Hai libros de entrevistas, poucas memorias traballadas, están As Décadas de Lois Tobío, que poden ser un modelo….
É importante que deixen testemuña da súa vida, xa haberá tempo de ir ás hemerotecase facer contraste. Os libros de conversas teñen valor, pero os relatos autobiográficos deixan ver mellor as contradicións. E máis agora que xa non hai correspondencia escrita que se conserve, porque o electrónico esváese, case é oralidade.
É unha escritora de primeira liña que ademais aporta emocións moi profundas para saber o que pasa na Galiza de antes e na de agora
Revisando a hemeroteca de A Nosa Terra, sobre todo os números arredor do Día das Letras Galegas, pódese situar nos anos 80 a emerxencia de mulleres como autoras.
Hai un primeiro momento de loita política, de recuperación de espazos e esa era prioridade. Pasada a transición prodúcese un xiro importante no que non se deixa a militancia pero especialízase. É cando nace A festa da palabra silenciada, que é produto dun traballo moi asembleario. Conséguese un grande logro porque abre un espazo, como tamén ocorreu nos campos culturais vasco, catalán ou español. A diferenza é que as galegas conseguen a que a lectura feminista teña un pequeno lugar que vai dando pasos, sexa no congreso Rosalía ou nas historias xerais, mentres que nas historias da literatura catalá o feminismo brilla pola súa ausencia, porque o paraugas totalizador da nación funcionou, a pesar de que teñen figuras tremendas, que xa quixéramos nós. En Cataluña poderían facer unha historia da súa literatura no século XX pasando de grande autora en grande autora. Nós temos tempos de silencio e como parafrasea Carme Blanco a Ferrín fomos de Rosalía a Xohana Torres… Até ese anos 80 ademais están apenas Luz Pozo, Pura e Dora Vázquez en Ourense, recupérase a figura pública de María Mariño…. María Merçé Marçalcreia que a singularidade das escritoras galegas debíase á figura de Rosalía e que Cataluña non tiña unha figura inaugural. E iso que Rosalía é un facho incómodo, porque non é santificábel, porque nun momento dado renuncia ao idioma porque non é entendida polos seus contemporáneos. Foi unha muller rabuda.
Nótase que Stefan Zweig o pasou ben escribindo este libro. A maioría das súas páxinas acadan un ton tan épico, sen perder o seu carácter descritivo, que obrigan a non despegar os ollos da lectura. Aínda que a obra é de 1927, hoxe diriamos que a maioría dos seus capítulos teñen o estilo dun thriller cinematográfico.
Estamos a falar de Momentos estelares da humanidade, que leva por subtítulo Catorce miniaturas históricas. Xunto con O mundo de onte, é probabelmente a obra máis coñecida e difundida do autor. Acaba de ser publicada en galego por Kalandraka, en tradución de Laureano Arauxo.
Zweig é un escritor ecléctico. Escribiu poesía, teatro, novelas e moitas biografías. Quizais sexa nestas últimas onde máis destacou. En Momentos estelares deixa ver reminiscencias románticas, que lembran por exemplo a Victor Hugo, un estilo que eleva o narrado case até a fantasía, pero que ao mesmo tempo ten como contrapeso o escepticismo a respecto do xénero humano que destila o autor. Hai que lembrar que Zweig contemplou a matanza da I Guerra Mundial, desde posturas pacifistas, e acabou por suicidarse en 1942, cando o exército alemán e os seus acólitos ocupaban xa case toda Europa.
O estilo de Zweig eleva o narrado case até a fantasía e ten como contrapeso o escepticismo a respecto do xénero humano
Estas catorce pezas históricas, seleccionadas quizais non só pola súa excepcionalidade, senón probabelmente tamén polo seu dramatismo, foron escritas con gran apego aos datos, pero ao mesmo tempo aplicando recursos practicamente literarios. Por iso, e a pesar dos anos, a súa lectura segue sendo aconsellábel para os novos historiadores que intentan despegarse da monotonía propia do academicismo universitario.
Os tres primeiros textos serven de exemplo do que busca un lector que pretende aprender e ao mesmo tempo entreterse, como aconsellaba o clásico. O primeiro está dedicado a Cicerón, un dos homes que dignificaron a lingua latina, e o terceiro a Núñez de Balboa, o “descubridor” do Pacífico. A pesar da enorme distancia entre eles, estes dous personaxes tiñan en común que eran ambiciosos, que lles gustaba a política e que acabaron coa cabeza cortada polos seus adversarios. Por moito que ás veces se diga o contrario, a sociedade actual é, sen dúbida, moito máis pacífica que a de tempos pasados.
No segundo relato, corre aínda máis sangue, porque trata da conquista de Bizancio polos turcos. A cidade, e con ela a famosa basílica de Santa Sofía, acaban baixo as tropas musulmáns. Zweig describe cada un dos pasos bélicos levados a cabo durante o asedio, dándolle o maior brillo posíbel ás anécdotas. Neste caso, a máis importante é a dunha pequena porta entreaberta na muralla que deixaron esquecida os sitiados e pola que acabaron entrando as tropas turcas de elite.
A inspiración dos artistas
A medida que pasan os capítulos, o libro avanza cara épocas máis modernas e o autor non só recrea batallas ou asasinatos, senón tamén acontecementos que salvan o prestixio do ser humano. Así se nos describe o inesperado intre de inspiración no que Händel, xa na madurez, compuxo o Mesías; a historia do practicamente descoñecido autor da Marsellesa, que non era revolucionario nin era de Marsella; as circunstancias nas que un xeneral de Napoleón causou a súa derrota en Waterloo por ser demasiado obediente; ou o momento no que Goethe escrebe un longo poema sobre unha rapaza que non acepta a súa proposición de matrimonio. O famoso escritor tiña, no momento 74 anos e a moza 19 (17, segundo outras versións). Talvez a chamada Elexía de Marienbad, tan importante para a lingua alemá, daría hoxe para unha interesante relectura en clave feminista.
Cartaz da película biográfica sobre Zweig estreada en 2016.
Da conquista militar ao progreso científico
A conquista é unha das constantes e unha das claves deses momentos heroicos da humanidade escollidos por Zweig. Pero a conquista militar, xunto coa epifanía poética, transfórmanse co paso dos anos en avances ou en saltos científicos. A nova ideoloxía, a que máis impresionará a Zweig, e non só para ben, é o progreso. Así recrea o polémico descubrimento do chamado El Dorado, en California; a primeira instalación dun cabo telefónico submarino a través do Atlántico; ou a loita por ser o primeiro en chegar ao Polo Sur. O libro remata coa inopinada viaxe de Lenin a Rusia para iniciar a revolución bolxevique, desde o seu discreto acubillo en Suíza até chegar a San Petesburgo, a bordo dun tren blindado alemán. A perla final non impresionará demasiado os lectores pero probabelmente afectou moito a Zweig: o fracaso do presidente norteamericano Wilson que viaxou a Europa, ao remate da I Guerra Mundial, para establecer unhas condicións de paz duradeiras que superasen a “diplomacia secreta” tan habitual, e de nefastas consecuencias, en Europa.
Zweig foi sempre un humanista, un home moderado, coa virtude de que non lle daba nunca as costas ás inxustizas. Pódese ver nas discretas pero constantes alusións aos indíxenas sacrificados polos conquistadores españois. Zweig admira a capacidade de resistencia destes aventureiros pero non deixa de ver que van movidos pola cobiza e que poden ser tan devotos e humildes ante Deus como crueis ante os seus semellantes.
Como afirma o xornalista Benito Leiro, “a historia da droga en Galicia é unha historia mal contada”. Así que lles imos contar o que non lles relataron en ningún dos moitos libros escritos sobre o narcotráfico en Galiza. E tamén os porqués de tanta propaganda e tantas mentiras.
“Os meus principais inimigos son Pastor Alonso e o Servizo de Vixiancia Aduaneira”, afirmaba o Coronel Arsenio Ayuso, responsábel do Servizo Fiscal Antidroga e asesor de Luís Roldán (director xeral da Garda Civil), nas páxinas de El Correo Gallego, logo de defender contra vento e maré a inocencia do contrabandista Sito Miñanco.
Pastor Alonso cando era alcalde de Noia.
Pastor Alonso era alcalde de Noia polo BNG e algúns dos membros máis activos do SVA en Galiza eran militantes nacionalistas e membros da INTG.
Por aqueles meses de 1990, o Sindicato Unificado da Garda Civil acusaba á Dirección Xeral da Garda Civil de “torpedear a investigación da Operación Rodríguez”, afirmando que no narcotráfico galego estaban implicados “cargos socialistas e altos mandos da Garda Civil”.
Pastor Alonso puxo en marcha unha particular campaña contra o narcotráfico que comezou polo enfrontamento co responsábel da Garda Civil na localidade e coa maioría dos gardas, logo de que o cabo Manuel Gónzalez denunciara publicamente a corrupción existente no posto de Noia ante os seus superiores, sen que estes tomaran medidas. Non era totalmente certo, si as tomaron…, contra o garda denunciante.
Pastor Alonso non só o apoiou, senón que se fixo eco das súas denuncias.
Auxiliado informativamente polo garda vigués Xosé Piñeiro, membro na altura do Sindicato Unificado da Garda Civil, o alcalde noiés comezou a ser coñecido como o alcalde que se enfrontaba ao narcotráfico.
Principiou con declaracións e entrevistas nas páxinas locais, saltou ás galegas e, moi pronto, converteuse na estrela convidada a varios programas da televisión española.
Mesmo apareceu na portada do The Independent británico, algo infrecuente para calquera alcalde do mundo e xa non digamos un galego.
O titular da reportaxe (24-11-1989) era claro e impactante: “Loita para manter unha vila española fóra do cartel de Cali”. Un pouco amarelo para ser dese xornal británico.
Nesta reportaxe, asinada por Tim McGirk, aparecía tamén a escocesa Eileen Calvo Nimo, quen chegada de Edimburgo se convertera daquela en introdutora de Pastor Alonso nos medios de comunicación, e declaraba moi sabida que “un oficial de control da DEA americana está a investigar en Noia”.
Cos datos fornecidos polo garda Xosé Piñeiro e pola escocesa Eileen Calvo, achegados tanto polos servizos secretos españois, como polos da CIA americana, Pastor Alonso emprendería unha campaña dentro do BNG para impedir que os nacionalistas pactasen co PSOE nos concellos.
Eses pactos, dos que acusaba directamente a Xosé Manuel Beiras, significaban para Pastor Alonso que o nacionalismo galego se poría ao servizo do PSOE e, polo tanto, do narcotráfico.
Finalmente, ese teima acabaría coa súa brillante carreira política.
Carme Avendaño, alma máter de Érguete
As nais contra a droga
Polos mesmos meses nos que Pastor Alonso principia a súa particular loita contra o narcotráfico, comeza a tomar forza Érguete, a asociación de nais que loitan contra a droga. Aínda que xa viñan actuando con anterioridade, constituíronse legalmente como asociación no 1986.
O día en que se presentan publicamente denuncian a 33 bares que vendían cocaína e heroína “algúns protexidos pola policía” berran, valentes, comandadas pola súa presidenta, a loitadora Carme Avendaño.
Ao pouco tempo, xa son 38 asociacións en toda Galiza.
Se Pastor Alonso e os seus poñen o foco no Garda Civil e nalgúns altos cartos do PSOE, todos relacionados co Ministerio do Interior, as nais contra a droga comezan as súas excursións a Vilanova de Arousa, Cambados e Vilagarcía, ao que elas denominan “o corazón do narco”.
Non só realizan denuncian públicas, senón que abouxan e fustigan aos máis famosos contrabandistas da Ría de Arousa, convertidos nos seus principais inimigos na particular cruzada antidroga.
O berro desesperado, convertido en slogan, tiña a potencia suficiente para logralo: Están matando os nosos fillos! Quen se pode resistir…
Unha mercadoría que era gorentosa para os xornalistas, sobre todo para os de Madrid,pois casáballe moi ben coa súa idea de Galiza e cos intereses financeiros e comerciais que defenden os seus medios. A maioría dos xornalistas galegos tamén mercaban ese xénero de moi boa gana.
O PSOE e os xuíces afíns dábanlles todo o protagonismo e a cobertura necesaria.
Pero, de verdade, eran os famosos narcotraficantes galegos os responsábeis desas mortes por consumo de drogas?
Que se saiba, nin o haxix nin a cocaína matan directamente.
As mortes producíanse pola heroína, polo cabalo que entrou desbocado por Galiza adiante, levando, nalgúns casos, a toda unha xeración de rapaces. “A xeración perdida”, dise no Salnés.
Se temos que crer ás investigación e os feitos probados nos xuízos, ningún dos grandes narcos galegos estaba relacionado co tráfico do cabalo.
Eles sempre o negaron tan teimosamente como eran acusados de “matar os nosos fillos”.
“Pero alguén tivo que traer a heroína”, afirma Perfecto Conde, o xornalista que primeiro escribiu un libro sobre o narcotráfico en Galiza, La Conexión Gallega (1991), “e teño documentado que aquí operaba o Cártel de Cali”.
O que foi redactor deste periódico, relata neste libro, agora reeditado, o paso dos maiores contrabandistas do tabaco á droga e seguindo, de certo xeito, a liña de denuncia de Pastor Alonso, as conexións cos carteis colombianos.
Quen traía a heroína?
“A realidade vaise coñecer, e ten moi pouco que ver co que nos contaron en Galiza e co que difundiron desde Madrid, que é o mesmo: un relato deformado e interesado. A ninguén lle interesaba falar da heroína”, afirma Felipe Suárez presidente Fundador e Presidente de Honor da Plataforma Galega contra o Narcotráfico.
Dez anos antes de comezar a súa loita Pastor Alonso e as nais de Érguete, comezouna este xornalista arousán. No ano 1975, logo da morte dunha amiga por heroína, principia a denunciar o tráfico de droga no Salnés desde as páxinas de El Ideal Gallego e, máis tarde, faríase famoso desde as ondas de Radio Arousa, acadando algúns dos principais premios xornalísticos do estado (Ondas, Ojo Crítico…).
“Non se podía falar da heroína pois os medios e os xornalistas falan unicamente daquilo que vai ter impacto na xente. E o que máis vendía era Galiza como porta de entrada da cocaína en Europa e o Salnés coma unha nova Sicilia. Pero o grande problema sanitario era a heroína, porta aberta á morte. Foi a heroína. e non a cocaína. a que demoucou a nosa xuventude, aínda que a lenda fale da cocaína”, afirma Felipe Suárez
“A realidade vaise coñecer, e non lle vai gustar nada a moitos”, agoira o xornalista, autor do libro La Operación Nécora +: Colombía-Sicilia-Galicia: triángulo mortal (1997).
Felipe Suárez, xornalista e fundador da Plataforma Galega contra o Narcotráfico.
Súarez, coa súa longa experiencia de investigador e activista contra a droga, afirma ter perfectamente documentado de onde procedía a heroína e onde se vendía: ”Producíase, principalmente en Afganistán e Paquistán e, logo, vía Turquía e os Balcáns, en camións, chegaba a España. Os principais centros de ventas en Galiza eran o poboado do Bao en Pontevedra e o do Cornazo en Vilagarcía. Estaba en mans dos ciganos, pero os turcos chegáronse a asentar na zona do Salnés e, como non daban abasto, aínda se repartiron o territorio co Cartel de Cali”.
Un Cartel de Cali que operaba maiormente nas Rías Altas e con outras conexións que os famosos narcos do Salnés.
Os grandes narcos
“Ningún dos contrabandistas históricos de Galiza traficou con heroína”, afirma Benito Leiro, que publicou Un lugar tranquilo. Contrabando, drogas e corrupción nas Rías Baixas no 1993.
O xornalista Benito Leiro
Leiro, que formaba parte do equipo de xornalistas de El Correo Gallego que no 1990 recibe o premio de Investigación Ortega y Gasset (xunto con X. A. Pérez, Elisa Lois e Afonso Freire) “por aprofundar na investigación sobre o contrabando galego”, afirma que aínda non deixou de investigar “e podo afirmar que aos famosos narcos galegos botóuselles a culpa das mortes dos nosos fillos mal botadas. Eles nunca tocaron a heroína. É máis, sempre se levaron mal cos turcos que eran os que a manexaban”.
A pregunta é clara. Por que esas culpas logo, por que nos libros nunca aparecen os verdadeiros culpábeis, os que traficaban coa heroína?
“O problema está na xeneralización. Traían a droga e traían a morte. Ninguén diferenciaba daquela entre as drogas. Críamos que os mesmos que traían o haxix ou a cocaína tamén traerían a heroína. O tempo permitiunos ver as diferencias”.
Benito Leiro non dubida en afirmar que “está é unha historia mal contada desde o principio. Baseámonos todos nas fontes oficiais e nas asociacións contra a droga e non indagamos máis. Os libros que viñeron logo só fixeron xuntar retallos. Penso facer unha historia verdadeira sobre isto e…, que cada un coma a súa merda. Xa é hora de que falen os verdadeiros protagonistas”.
Madrid como porta de entrada
Segundo o responsábel da Unidade de Delincuencia e Crime Organizado (Udyco) da Policía Nacional con basena Coruña, “os narcos históricos galegos permaneceron até de agora lonxe do negocio da heroína, pero temos medo a que se sumen en calquera momento”.
O inspector xefe da Udyco afirma tamén, en declaracións a La Opinión de A Coruña, que “a diferencia da cocaína, a heroína non utiliza Galiza como porta de entrada, senón que son as bandas locais as que se desprazan a Madrid para recoller os subministros”.
Leiro coincide coa policía: “podo afirmar que a heroína non entraba vía Galiza e que eran os trapicheiros os que ían procurala fora. Moitos deles eran os mesmos drogaditos. Eles procurábana, eles vendíana, eles decidiran drogarse. Non hai que esquecer o que supuxo a movida dos oitenta”.
Para Fernando Alonso, xerente da Fundación Galega contra o Narcotráfico “a heroína que chega a Galiza procede de Afganistán e ven vía Turquía e os Balcáns”. Pero, contradicindo a Udyco, afirma que “a metade dos alixos que chegan a España e ao norte de Portugal pasan antes por Galiza”.
Aínda que, segundo a Fundación Galega contra a Droga, os que moven aquí a “heroína son as organizacións holandesas, búlgaras e albanesas e, aínda, colombianas”.
Nas detencións dos principais alixos sempre aparecen estranxeiros encabezando as bandas que operan en Galiza. Ningún dos “famosos” narcos galegos foi condenado por tráfico de heroína.
Segundo datos da Udyco Pontevedra, desde o ano 2009, incautáronse na provincia 185 quilos de heroína con 91 detidos.
Barrionuevo cando ingresou en prisión foi acompañado até ás portas da prisión por Rafael Vera e Felipe González.
O papel das forzas e corpos de seguridade do estado
Non semellaba ir moi descarreirado Pastor Alonso, á vista dos acontecementos posteriores, cando implicaba no narcotráfico directamente a algúns membros das Forzas e corpos de seguridade do estado e a socialistas relacionados co Ministerio do Interior.
Pregúntolle a Laureano Oubiña se eles, como negan reiteradamente, non traficaron nunca con heroína nin son os causantes das mortes que lles achacan, quen son os culpábeis e por onde entraba a droga.
“Esta contestación pódencha dar perfectamente Rafael Vera [Director Xeral de Seguridade], José Barrionuevo [Ministro do Interior], Felipe González [Presidente do goberno de España] e os altos mandos da Garda Civil. Eles saben perfectamente quen a introducía en España e por onde”.
Cando a Operación Nécora (1990) o xuíz Baltasar Garzón consideraba como feito probada a existencia de conexión entre as Forzas e corpos de seguridade do estado e o narcotráfico sendo os casos máis mediáticos os do Coronel Ayuso, do comandante Quintero ou de Antonio Núñez.
Laureano Oubiña
Existen dous feitos que semellan claros. O primeiro, a implicación naqueles tempos de membros de policía ou garda civil, máis ou menos destacados, no tráfico da droga. No caso da heroína en Galiza, moitos máis que narcotraficantes autóctonos.
O segundo aspecto é que, como recoñecen diversos xuíces, nas operacións contra o tráfico de heroína “sempre había chivatazos, a heroína incautada era mínima e nunca caían os verdadeiros responsábeis”.
Así pasou coa famosa Operación Primavera posta en marcha no 1987 en Madrid.
En Galiza tense constancia que, a comezo dos anos setenta chega un novo capitán da Garda civil ao Morrazo. Non tardaría moito tempo en correr pola zona o cabalo desbocado enganchando no seu trote bulicioso moita mocidade que, ou deixaba a política ou non se comprometía coa súa causa.
O capitán foi descuberto por militantes da UPG que seguiron o rastro que guiaba o latricar da xente, e, antes de que puidesen tomar as medidas oportunas, o garda desapareceu sen deixar rastro.
O xornalista Pepe Rei e o sindicalista da policía, Antonio Atienza, relacionarían a un comandante, alcumado Pedro Arias, co coronel Rodríguez Galindo e o trafego de droga desde o Cuartel de Intxaurrondo de Donóstia. O seu nome e características coincidían co capitán que operara no Morrazo.
O xornalista Manuel Veiga, conta tamén no seu libro As ruínas da cidade amada, a escabechina que produciu a heroína en Monforte, outras das zonas nas que a xuventude tiña a finais dos anos setenta maior compromiso político.
O Bosi, un dos trapicheiros máis lonxevos da zona, dos poucos aos que non matou o cabalo, agora en liberdade logo de máis de 40 anos entrando e saíndo das cadeas, confirmame que na zona da Ribeira Sacra os que manexaban a droga nos anos oitenta era dous policías de Monforte.
Cando lle pido os nomes ou algún dato máis, contéstame cun, “pero Pucheiro, ti estás tolo, que pouco me queres, non morrín pola droga e agora ves ti e queres que me maten”, deixando ver a súa boca desdentada.
Nada novo que xa non dixeran daquela os sete falares.
Felipe Suárez afirma que “cando denunciabamos o tráfico de heroína ninguén nos facía caso, nin se tomaban medidas. Até que chegou un xuíz novo a Vilagarcía, falou comigo e puxo en marcha a primeira redada, a do Cubo. Era unha familia que vivía nunha chabola, baixaban unha caldeira cunha corda desde a fiestra, os compradores poñían o diñeiro, subían a caldeira, contaban o diñeiro e baixaban de novo o caldeiro coas doses de droga segundo os cartos recibidos. Os trapicheiros collíana e marchábanse.
Por iso o nome de “Os do Cubo”.
A conexión con Euskadi
O xornalista galego Pepe Rei, afincado en Euskadi, comezou a investigar as relacións entre o narcotráfico e as Forzas e corpos de seguridade do estado. Primeiro publicou os seus traballos en Interviu, denunciando o que el denominaba “clans do norte galego”, que el concretaba nos Fernández Espina, que, segundo publicaba, tiñan presuntas relacións de negocios co alcalde coruñés Francisco Vázquez.
Máis tarde, Pepe Rei publicaría numerosos libros, entre eles o máis famoso, La cloaca vasca. De las razones de Estado a los sumideros de Euskadi.
Pepe Rei, cuxa familia tamén foi vítima directa da heroína, coincidiría no cárcere con Laureano Oubiña, e sempre defendeu que os famosos narcos galegos non tiveran nada que ver co tráfico de heroína, senón que esta droga era “razón de Estado”: usada como método contrainsurxente e, tamén para financiar a loita ilegal contra ETA e outros nacionalismos.
Pepe Rei, deu a coñecer unha carta do narcotraficante turco Vedat Cicek no que afirmaba que a Garda Civil o escoltaba cada semana no transporte de quince quilos de heroína e que un axudante do Coronel Rodríguez Galindo, de paisano, lle dixera que era “para castigar a xuventude vasca polo seu apoio a ETA”.
Pepe Rei non foi o único nin o primeiro en denunciar a existencia de “traficantes de heroína con licencia a cambio de información sobre os nacionalismo”.
Suxeríao tamén El País no 1994 nunha reportaxe titulada Más de 30 años de drogas ilegales en España.
Conta o ex lendakari vasco, José Antonio Ardanza, nas súas memorias, que cando era alcalde de Arrasate mandou investigar á Policía Local un coche con matrícula falsa que tiñan a certeza que traficaba con droga, e que comprobaron como ese automóbil remataba sempre entrando pola porta do cuartel da Garda Civil de Intxaurrondo, en Donostia.
A investigación aínda é máis exhaustiva no libro de Justo Arriola A los pies de caballo. Narcotráfico, heroína y contrainsurgencia en Euskal Herria.
Pepe Rei, hoxe eivado por dous nunca ben explicados accidentes, denunciou a conexión de Rodríguez Galindo e a Garda Civil con traficantes galegos e como parte da droga “desaparecida” dos alixos de Euskadi (concretamente do porto de Pasaia) chegou a Galiza.
O informe Navajas
Pero a denuncia máis importante da connivencia entre os narcotráfico e as Forzas e corpos de seguridade do estado, realizouna o Fiscal da Audiencia de Guipúkoa, Luis Navajas, no 1989.
No seu extenso informe implicaba ao xeneral Rodríguez Galindo, xefe da loita antiterrorista no País Basco no narcotráfico e o contrabando como xeito de loitar contra o nacionalismo. E con el a outros 15 gardas e mandos. Tamén investigara as propiedades dos xefes da Garda Civil, aparecendo, por exemplo, que o xeneral Rodríguez Galindo tiña en propiedade 11 vivendas.
O informe nin sequera foi rexistrado polo Fiscal Xeral do Estado, Javier Moscoso, para non deixar pegada ningunha, así que nin sequera foi tomado en consideración en xeito e forma.
Esta “desaparición misteriosa”, logo de afirmar a fiscalía que estabaa “ser estudado polo xulgado Número 1 de Donostia” foi denunciada polo avogado Miguel Castells, pero non tivo percorrido xudicial, pois ía dirixida contra tres fiscais xerais.
Mais o informe sairía á luz grazas á súa publicación no primeiro número da revista Crisis. Que, por certo, tamén foi o último. Pechárona.
Dáse a circunstancia de que, dez anos despois de saír publicado este informe, e cando Navajas xa é fiscal no Tribunal Supremo, é detido en Barcelona o tenente coronel Máximo Blanco, por ser integrante dunha rede de narcotráfico.
Blanco fora o responsábel no 1992 da loita antidroga da Comandancia donostiarra de Intxaurrondo, comandada polo daquela coronel Rodríguez Galindo.
Mátannos coa heroína
Desde a dereita e os medios policiais afirman que relacionar as Forzas e corpos de seguridade do estado co tráfico de heroína para impedir a contestación social e a toma de conciencia política, sobre todo durante a chamada Transición, “obedece unicamente a unha corrente conspiranoica”.
Así o denuncia o especialista Juan Carlos Usó autor do libro ¿Nos matan con heroína?. Sobre la intoxicación farmacológica como arma de estado.
Non é do mesmo parecer Pepe Rivas, director da veterana revista Ajoblanco. Rivas sostén que se usou a heroína para rematar co movemento libertario en Barcelona.
“Aos libertarios xa non hai quen os resucite, matounos a policía infiltrándose nos ateneos e repartindo heroína”.
Juan Carlos Usó, que no seu libro Nos matan con heroína?, quere desmontar “o mito de que mortes polo cabalo foron fomentadas polos Estados de xeito deliberado”, ten que conceder, ante a evidencia de moitos membros de corpos policiais detidos por tráfico de estupefacientes, que “existiu un lucro ilícito de policías e a gardas civís, pero non se pode falar de política de Estado”.
No ano 2013, o dirixente de Podemos, Juan Carlos Monedero, afirmou que durante a Transición “a policía comezou a distribuír heroína para facer posíbel o cambio político sen contestación social”. Os sindicatos policiais denunciárono.
Breve historia da heroína
Antes xa de pasarse ao tráfico de droga os contrabandistas galegos, xa aparecera a heroína facendo estragos por estes lares: O Morrazo, Monforte, Ferrol… Pero en moita menor cantidade que por outras parte do Estado.
El País, no mencionado reportaxe “Más de 30 años de drogas ilegales en España”, cita como as zonas máis adictas a heroína á comarca de Cádiz, aos poboados de chabolas de Madrid e Barcelona e a area próxima a Donostia.
Desde 1975, cando comeza o consumo da heroína en Galiza, ao comezo da década do noventa, créanse as condicións sociais e políticas para o aumento da drogadición, o que obrigaría a que, ante a alarma social existente, se puxese en marcha o que os socialistas denominaron desde o Goberno “a guerra contra as drogas”.
A vitoria do PSOE nas eleccións xerais de 1982 trouxo consigo a mini-reforma do Código Penal, que distinguía entre drogas duras e drogas brandas.
“Para oporse a esta reforma, os grupos políticos e mediáticos da dereita española, a maioría dos existentes, puxeron en marcha unhas campañas de alarma social, no que a heroína se converteu no culpábel perfecto, no bode expiatorio de tantos suicidios e asasinatos. Nunca se facían autopsias, pois así se demostraría que as mortes eran producidas pola “rasca da parede” e outras mesturas de barbitúricos”. A cita é da Breve historia del consumo de drogas en el Estado Español, publicado pola Associació Lliure Antiprohibicionista, de Barcelona.
Tamén afirma que como resposta ao aumento do consumo, propiciado polas condicións sociais, en Galiza fan fincapé no desmantelamento naval e da frota pesqueira por mor da entrada en vigor da 200 millas xurisdicionais, o goberno socialista puxo en marcha o Plan Nacional contra as drogas.
Segundo a Associació Lliure Antiprohibicionista, o goberno de Felipe González, reorientou a guerra contra as drogas “creando o seu propio aparato represivo-terapéutico a partires dun lumpen mafioso, universitario e político, próximo ao PSOE, moitos deles en paro, outros plurimpregados”. Moitas destas persoas, con grandes soldos, convertéronse en axentes electorais socialistas moi activos, asegurándose un xeito de vida permanente.
En novembro de 1993 produciuse unha enorme manifestación contra o narcotráfico en Vilagarcia.
As mentiras do narcotráfico en Galiza
Sofreuno Amancio Ortega nas súas propias carnes e, seguramente, na súa faltriqueira. Cando se comezou a popularizar o modelo Zara, nos medios da corte madrileña, máis ou menos veladamente, comezaron a relacionar o seu éxito e a súa fortuna co narcotráfico.
A dimensión de Inditex parou a enxurrada. Peor sorte correron outros empresarios galegos que tiñan a afouteza de abrir mercados e facerse con empresas que, en Madrid, consideraban estratéxicas para o grande capital que formaba o xerme do Estado español.
Deseguida mandaban xornalistas a Galiza para probar que o seu diñeiro procedía do narcotráfico, cando non os ameazaban directamente cunha campaña.
A guerra contra o narcotráfico foi utilizada tamén en Madrid como a guerra contra o capital galego.
Felipe Suárez desde a Fundación Galega contra o Narcotráfico, encargada de distribuír e xestionar os bens que se lles incauta aos narcotraficantes, desmonta a teoría da puxanza económica das rías galegas, sobre todo no Salnés, amparada no narcotráfico.
“Tanto o contrabando de tabaco, como o narcotráfico, supuxeron unha auténtica ruína económica para o Salnés. Non hai máis que ver os indicadores económicos. Se Galiza está nos derradeiros lugares no Estado, a nosa bisbarra pásalle o mesmo a respecto de Galiza”.
Ao negar o principio dunha poboación que se sustentaba no narcotráfico e no contrabando, tamén nega rotundamente outra grande mentira: a suposta permisividade social con estas prácticas. “Antes de aparecer as famosas nais viguesas contra a droga, xa había moitas nais coraxe que lle estaban facendo fronte a lacra das drogas no Salnés. Elas foron as pioneiras, pero nunca tiveron recoñecemento social nin mediático. Desde Madrid sempre dirixían aos xornalistas cara Érguete”, afirma Felipe Suárez.
Esta batalla do Salnés contra a droga, como pioneiros en todo o Estado, estivo logo impulsada desde as ANPAS. Foron precisamente as nais e país dos colexios e institutos da comarca os que organizaron a grande manifestación que o 28 de novembro de 1993 congregou en Vilagarcía a máis de 50 mil persoas, segundo a pensa local. Foi a primeira que se celebrou no Estado contra o narcotráfico.
“Se non se puxo o foco nas nais do Salnés, se se esquece a loita das ANPAS, se ninguén quere lembrar as mobilizacións, entre elas esta manifestación, é porque se lles desmonta o conto da connivencia da comarca contra a droga e de que tiña permeado o tecido social”, afirma Felipe Suárez.
Aínda así, tanto Suárez como Leiro coinciden en afirmar que “non é un problema de nais ou de pais, senón un problema social”.
Un problema que os gobernos de Madrid non querían atallar. Até o ano 2003, a Plataforma Galega contra a Droga non conseguiu que se aprobase a lei orgánica que permite a incautacións dos bens dos narcotraficantes.
Finalmente, e á vista dos informes da ONU e do aprobado no Parlamento europeo, tamén se modificou o código penal, para aumentar as penas. Pero levoulles oito anos facelo. Tanto os gobernos socialistas como os do PP fórono adiando.
Hai quen afirma que os grandes carteis e narcotraficantes, mercaron vontades de xuíces e lexisladores para impedilo. A connivencia entre certos xuíces e os narcos daría para outro capítulo.
En Galiza non é onde máis se trafica coa droga
No informe da Fiscalía Xeral danse datos sobre a droga incautada no Estado español no ano 2016.
Dos 372.901 quilos só o 3% foron incautados en Galiza. Un dato que unicamente foi resaltado por El Correo Gallego, mentres a maioría dos demais medios, non só non o levaron a titular, senón que o esqueceron. E aínda houbo quen afirmou, querendo resaltar a importancia do narcotráfico en Galiza e citando fontes oficiais, que se se incautaron 60 toneladas de cocaína, a droga que entrou foi dez veces máis. Querían dicir ambos, fontes oficiais e o xornal La Voz de Galicia, que as Forzas e corpos de seguridade do estado non cumpren o seu cometido? Ou que os galegos somos moi bos nisto de burlar a lei? Nos outros lados cóllena toda?
Esqueceron este ano, coma todos os anteriores, que hai outras zonas do estado nas que o narcotráfico é moito máis importante, comezando por Madrid onde viven moitos máis narcos (Pozuelo, Aravaca, La Moraleja…) que en Galiza. Os de aquí só son man de obra.
Pero vaiamos a números concretos: o 40% da droga incautada foino no eixo Cádiz/Alxeciras. En Málaga o 16% (na Costa do Sol viven e operan moitos dos maiores narcos do mundo, pero iso non se difunde). En Almería o 12% e en Murcia o 11%. Tamén a serie histórica nos mostra que se incautou tradicionalmente máis droga en Barcelona, Valencia ou Madrid que en Galiza.
Imos máis alá. As incautacións realizados no Estado español representan o 43% da que entra en Europa, pero a maioría da apresada aquí entra polos portos de Holanda e Bélxica, que son a maior portalaxe da droga a este continente, segundo un informe da ONU.
Pero nas outras partes do Estado moi poucas veces aparecen os nomes dos narcotraficantes, nin sequera dos detidos. Fíxense vostedes e verán.
A realidade, no caso galego, pouco importa. Galiza paraíso da droga, galego igual a narcotraficante.
As Forzas e corpos de seguridade do estado resaltan os seus logros na loita contra a droga, para demostrar o ben que traballan e pórse medallas. Os xornalistas difúndeno sen cuestionalos.
Por exemplo, publican que os dous alixos máis grandes incautados de heroína fórono en Galiza: 65 quilos en Caldas e 56 en Tui. Esquecendo que no 2017 incautaron un alixo de 331 quilos en Barcelona.
Tantos libros e tantos reportaxes xornalísticas e aínda series como Fariña esquecendo a realidade e contando, como di Leiro, “as cousas mal contadas”, será unicamente que, como alguén dixo, “o mito ten unha forza lírica e unha beleza estética da que a historia carece”… ou que existen intereses ocultos.
Felipe Suárez e Benito Leiro coinciden que en Fariña“non hai nin o 15% de realidade”. E tamén coinciden que o de Fariña “foi un cancro”.
Eu diría que a metástases, pois o cancro viña de atrás.
“Os medios de comunicación españois son os únicos no mundo democrático onde os narcotraficantes son anónimos” denuncia o xornalista Gregorío Morán.
A non ser os narcos galegos, que se converteron, desde o primeiro momento, en figuras públicas.
Se Pastor Alonso e os seus poñen o foco no Garda Civil e en algúns altos cartos do PSOE,as nais contra a droga comezan as súas excursións ao Salnés, ao que elas denominan “o corazón do narco”.
Que se saiba, nin o haxix nin a cocaína matan directamente. As mortes producíanse pola heroína
“A realidade vaise coñecer, é ten moi pouco que ver co que nós contaron en Galiza e co que difundiron desde Madrid”, afirma Benito Felipe Suárez.
“Os famosos narcos galegos botóuselles a culpa das mortes dos nosos fillos mal botadas. Eles nunca tocaron a heroína”, afirma Benito Leiro.
“A diferencia da cocaína, a heroína non utiliza Galiza como porta de entrada, senón que son as bandas locais as que se desprazan a Madrid para recoller os subministros”, afirman na Udyco.
Para Pepe Rei o tráfico de heroína era “razón de Estado”: usada como método contraisurxente e, tamén para financiar a loita ilegal contra ETA e outros nacionalismo.
O informe do Fiscal Navajas nin sequera foi rexistrado polo Fiscal Xeral do Estado, Javier Moscoso, para non deixar pegada ningunha
Segundo a ALP, o goberno de Felipe González creou o seu propio aparato represivo-terapéutico a partires dun lumpem mafioso, universitario e político, próximo ao PSOE.
No informe da Fiscalía Xeral danse datos sobre a droga incautada no Estado español no ano 2016. Dos 372.901 quilos só o 3% foron incautados en Galiza.
Se teclean en google e escriben “escritor galego” inmediatamente sairalles o seu nome. En maio, Xerais publicou Contra todo isto e en outubro a mesma editorial puña nas librarías Vivir sen permiso e outras historias do Oeste. Tamén escribe en prensa e concede múltiples entrevistas, pero sabemos, de verdade, quen é Manuel Rivas?
Non sei se é cousa miña, pero a pesar de coñecelo cando ambos eramos estudantes de xornalismo en Madrid, de terlle lido boa parte dos libros e un feixe de artigos e de telo mesmo entrevistado algunha vez, sigo coa mesma sensación de que apenas sei quen é en realidade.
Manuel Rivas, ademais do seu éxito e recoñecemento, ten dúas cousas que o diferencian de case todos os seus compañeiros de oficio: nunca fala nin escrebe sobre técnicas literarias e case nunca fala de si mesmo. Sostén que o que lle interesa aos lectores son as historias e a iso se dedicou sempre.
Rivas sostén que o que lle interesa aos lectores son as historias e a iso se dedicou sempre.
A pesar de ser famoso, aínda hoxe segue preparando a conciencia as súas intervencións, con ducias de citas e frases de colleita propia, relacionadas coa obra que está a promover. Como sucede con boa parte dos autores célebres, ás veces dá a impresión de que non o coñecemos a el senón ao seu personaxe.
É certo, que ao longo do tempo, e a través das súas declaracións, puidemos saber algo da súa vida. Por exemplo que o seu pai fora saxofonista ou que a súa nai lle dicía que buscara un traballo no que non tivese que mollarse. Pero calquera destas anécdotas podía parecer irreal, propia do seu estilo entre lírico e humorístico.
Tamén sabía de primeira man que era un obsesivo do traballo, o que baixo o esquerdismo dos setenta chamabamos un stajanovista. O Manuel Rivas que sempre está escribindo, que acumula datos, frases e referencias, para nutrir a súa xa enorme obra.
Hai pouco, sen embargo, encontrei tempo para ler un libro seu que me quedara atrás: As voces baixas, editado no 2012. É unha obra inusualmente autobiográfica, que abrangue desde a infancia até os seus comezos como escritor. Conta que, en clase, roubaba algúns momentos para escribir versos. Un día, o mestre encóntralle o papel e pregúntalle: Por que escribes cousas tan tristes? Rivas comenta entón que o mestre non se decatara de que escribía de cousas tristes pero de xeito alegre.
Esa pareceume que seguía sendo a clave da súa obra: contar a realidade dun modo que non provocase rexeitamento na maioría dos lectores.
Tamén encontrei a explicación da súa permanente laboriosidade. O seu pai tocaba o saxofón, pero vivía do que gañaba como albanel. Non podía pensar en pagarlle os estudos aos fillos, sobre todo á irmá de Rivas, que chegou a levar un premio e que, ao día seguinte, tivo que ler na prensa o titular: “La hija de un albañil gana el concurso nacional de redacción”. Rivas admirou sempre a súa irmá, un pouco maior ca el e falecida aínda nova. “Marchou a estudar Filoloxía a Santiago –escribe– á procura sempre de traballos para manterse. Facía a súa propia roupa, os seus móbeis”.
Sendo aínda un mozo, Rivas subiu as escaleiras de El Ideal Gallego de dúas en dúas. Traballaba canto podía, ao principio como “meritorio”, e non faltaba nunca, aínda que tivese que despedirse de mala gana dalgunha noiva potencial. O mesmo fixo ao chegar a Madrid. Tiña unha bolsa e enviaba crónicas case diarias, cunha sección titulada “Estación del Norte”. A súa forma de traballar non era unha obsesión senón unha necesidade. “O estigma da raza maldita”, como el mesmo di.
Pero hai outros signos da súa identidade que encontran explicación na súa biografía. Os seus dous avós estiveron á beira da morte na cacería do 36. Un deles escribía cartas para os emigrantes.
Manuel Rivas, nacido e criado nos barrios populares coruñeses de Monte Alto e logo de Elviña, “onde dá a volta o aire”, sabe desde o comezo o que custa dar cada paso. Enténdese esa tristura, envolta en alegría, que esparexe polos seus libros. Recorda un pouco a dos grandes pallasos, aínda que el se esforce en ser unha persoa discreta.
Boletín de novidades
Recibe as novas no teu e-mail
Este páxina web utiliza cookies propias e de terceiros para optimizar a túa navegación, adaptarse ás túas preferencias e realizar labores analíticos. Ao continuar navegando aceptas a nosa Política de Cookies.AceptarVer Pól. de Cookies
Política de Cookies
Privacy Overview
This website uses cookies to improve your experience while you navigate through the website. Out of these, the cookies that are categorized as necessary are stored on your browser as they are essential for the working of basic functionalities of the website. We also use third-party cookies that help us analyze and understand how you use this website. These cookies will be stored in your browser only with your consent. You also have the option to opt-out of these cookies. But opting out of some of these cookies may affect your browsing experience.
Necessary cookies are absolutely essential for the website to function properly. This category only includes cookies that ensures basic functionalities and security features of the website. These cookies do not store any personal information.
Any cookies that may not be particularly necessary for the website to function and is used specifically to collect user personal data via analytics, ads, other embedded contents are termed as non-necessary cookies. It is mandatory to procure user consent prior to running these cookies on your website.
Facer este libro foi como armar un xoguete fermoso. Foi unha aposta do editor Fran Alonso, quería algo contemporáneo, non un traballo filolóxico que xa está realizando Anxo Angueira. Un libro máis popular e deste tempo intentando conectar coa lectura que fixeron as feministas dos 80 e que foi medrando. O panorama de estudos rosalianos estaba moi receptivo a eses enfoques, nos que Rosalía saía da única lectura do nós e a nación. É de aí que xorde a antoloxía Rosalía Feminista: popularizar unha Rosalía que nos acompaña no século XXI e que dá claves para cuestións do noso tempo. O título viña dado e só aceitei se podía remexer os poemas e propoñer un novo fío narrativo, que é o que fago nas miñas clases. Traballo con estudantes que entran en contacto con Rosalía un tempo moi limitado e debo manexar conceptos de teoría política e de feminismo que eles teñan a man. Propoño poemas que conecten coas grandes figuras da teoría feminista. O outro elemento que perseguín é que houbese figuras. Moitas veces lese a Rosalía desde unha ollada biográfica, que para min redúcelle potencial político, ou senón lecturas moi histórico-filolóxicas. Parecíame que en Rosalía hai moitas mulleres. E isto non é unha idea miña senón das persoas que máis saben nos estudos rosalianos. Que puidesen verse nenas, mozas e vellas, mulleres frustradas, iradas ou suicidas ou mulleres que celebran. 
Estamos a falar de Momentos estelares da humanidade, que leva por subtítulo Catorce miniaturas históricas. Xunto con O mundo de onte, é probabelmente a obra máis coñecida e difundida do autor. Acaba de ser publicada en galego por Kalandraka, en tradución de Laureano Arauxo.
“Pero alguén tivo que traer a heroína”, afirma Perfecto Conde, o xornalista que primeiro escribiu un libro sobre o narcotráfico en Galiza, La Conexión Gallega (1991), “e teño documentado que aquí operaba o Cártel de Cali”.
Pepe Rei, cuxa familia tamén foi vítima directa da heroína, coincidiría no cárcere con Laureano Oubiña, e sempre defendeu que os famosos narcos galegos non tiveran nada que ver co tráfico de heroína, senón que esta droga era “razón de Estado”: usada como método contrainsurxente e, tamén para financiar a loita ilegal contra ETA e outros nacionalismos.
Mais o informe sairía á luz grazas á súa publicación no primeiro número da revista Crisis. Que, por certo, tamén foi o último. Pechárona.
Juan Carlos Usó, que no seu libro Nos matan con heroína?, quere desmontar “o mito de que mortes polo cabalo foron fomentadas polos Estados de xeito deliberado”, ten que conceder, ante a evidencia de moitos membros de corpos policiais detidos por tráfico de estupefacientes, que “existiu un lucro ilícito de policías e a gardas civís, pero non se pode falar de política de Estado”.
Tantos libros e tantos reportaxes xornalísticas e aínda series como Fariña esquecendo a realidade e contando, como di Leiro, “as cousas mal contadas”, será unicamente que, como alguén dixo, “o mito ten unha forza lírica e unha beleza estética da que a historia carece”… ou que existen intereses ocultos.
