É un caso singular na política galega. Logo de militar durante anos no PP abrazou o nacionalismo. Presentouse en Lalín por Compromiso por Galicia, enfrontándose ás “forzas vivas” que mandaran sempre na capital do Deza, e tamén aos aliados aínda brazos dereitos de seu pai. Saíu elixido alcalde contra prognóstico. Di que este cargo non é ningún trampolín, pero arela un nacionalismo unido, e estou seguro que, chegado o caso, non dubidaría en presentarse a presidente da Xunta. Unha candidatura á que aspirou seu pai e non deu logrado por “traizóns e vetos desde Madrid”. De momento, Rafael Cuíña rodéase dalgunhas persoas que arrouparon a Anxo Quintana cando foi candidato.

A maioría dos políticos afirman que non hai “nada máis grande” que ser alcalde do seu concello. Non me dirá vostede que, xa de pequeno, quería ser alcalde?

Non. Non se me pasou pola cabeza nunca. Pero, a verdade é que meu pai me comentou algunha vez que a el lle gustaría que eu fose alcalde de Lalín. Aínda así,  até ano e medio antes das eleccións do 2015 eu nunca barallara tal posibilidade.

E que foi o que o levou logo a presentarse? Non sería un arrouto, non?

Vista a crise galopante pola que estaba pasando Lalín decidín que había que mudar ese rumbo. E iso é o que estamos facendo. Unha resposta de manual, pero, neste caso, certa. Poucos pensaban en Lalín que podía coller a alcaldía, aínda que as enquisas mostraran que era o candidato mellor valorado. Pero eu, que me prezo de coñecer Lalín e a súa xente, pensei que tiña posibilidades e así foi. O PP levaba demasiado tempo e tiña un grande desgaste. Eu mesmo ideei o noso lema: hai alternativa. E así foi. Sabía que moita xente que votaba o PP, se tivesen unha alternativa na que se sentisen cómodos, podían optar por ela.

Fala vostede do declive de Lalín. Teño escoitado moitas veces que o seu auxe débese a axuda que lle deu Xosé Cuíña cando era conselleiro. Como explica vostede o seu medre e o posterior devalo?

Lalín era eminentemente gandeira, agraria. Nos anos oitenta coincidiron un fato de empresarios emprendedores. Xente con pouca formación, pero moi afoutos que formaron un sector industrial puxante.  Tanto no téxtil, no industrial, na construción… Desde a política apoiouse para que medrase. De aí veu o seu auxe. Agora xa hai unha nova xeración ao fronte das empresas. Decateime o outro día, cando tivemos a festa dos empresarios ao me dirixir a eles. Xosé Cuíña, meu pai, tivo moito que ver, pois é unha figura clave na historia de Lalín. Pero o feito determinante foron os empresarios. Logo veu unha crise histórica, descoñecida. Algúns empresarios vírona vir e internacionalizáronse. Esas empresas aguantaron mellor. O sector gandeiro tamén sufriu esa crise. Dicíallo o outro día ao presidente da Xunta: cada céntimo que baixa o leite é unha traxedia para o sector. Hai que ter en conta que Lalín é o primeiro concello de Galiza, con máis de 15.100 cabezas de gando, por diante de a Pastoriza. Entre unha cousa e outra, chegamos a onde chegamos. Agora estamos remontando.

Lalín, desde as primeiras eleccións municipais, sempre tivo unha política moi enrevesada. Un exemplo é o seu pai, que comezou de independente, logo en UCD e, finalmente, no PP. Os outros contendentes, segundo Cuíña se ía movendo, saltaron de postos coma nun fume-lume.

Estamos nun sitio clave para entender a política nesta comarca: no Casino de Lalín. Aquí asentábanse e mandabna as grandes familias franquistas, que o controlaban todo. Hoxe diríxeno xentes de esquerdas.  Que viñera o fillo do muiñeiro, como era meu pai, e se presentase contra todos eles… Dicían, pero este quen se cre que é? Que vai facer esa rapaz! A xente da época dicía que quen gañara aquelas eleccións fora o meu avó, o Muiñeiro, pois era a persoa máis coñecida e querida da comarca. Moita xente apoiou a meu pai polo meu avó. Moitos tamén me apoiaron agora a min porque era fillo do Cuíña. Meu pai demostrou que era un bo alcalde e eu estou intentando demostralo.

Cando toma vostede conciencia política?  Foi polo seu pai ou tivo algo que ver tamén o seu tío Eladio? Dicíame o seu pai aló cando o coñecín, aínda só era concelleiro, que o seu irmán Eladio militara en ERGA.

O meu tiu Eladio dirixe agora a empresa máis importante de Europa en fachadas. Empresa da que eu tamén son propietario. Eu son galeguista desde que teño uso de razón. Un galeguista no sentido nacionalista da palabra, pois penso que Galiza é unha nación con todas as características e todos os dereitos inerentes. Eu síntome cómodo no galeguismo político. Sempre militei nel e sempre militarei. O meu pai tiña outro concepto da españolidade… De meu pai, podía dicirse que non era nacionalista, pero si galeguista. Por iso non entendín a deriva que tivo o PPdG. Eu abandonei o PP por esa deriva. Pero tamén teño que dicir que nunca me sentín especialmente cómodo nel. Por iso nunca tiven un cargo.

O das traizóns a Galiza e a meu pai, contareino algún día por escrito e ben documentado.

Vostede hoxe será unha especie de traidor para os do PP, especialmente para os de Lalín.

Os traidores son eles, ao espírito de Xosé Cuíña e do galeguismo. Non eu. O que pensan eles é que fago todo isto para reivindicar ao meu pai. Pero non hai tal. O que si me teñen é por unha ovella negra. Alguén que saíu das súas fileiras para vingar ao seu pai. Iso sobre todo en Compostela, aínda que, persoalmente, me levo ben con moitos dos seus dirixentes. O das traizóns contareino algún día por escrito e ben documentado. Niso ando xa. Aí vou deixar ben claro quen foros os traidores, non só ao meu pai, senón a Galicia. Que me chamen traidor, para min é unha gabanza.

Por que deu ese paso de marchar do PP e entrar nunha formación política como Compromiso por Galicia que até de agora non ten moito tirón popular?

Algunha xente, como Teresa Táboas e máis eu, comezamos a matinar que había un espazo sociolóxico no galeguismo… Atopámonos con vellos debates, sobre todo da esquerda nacionalista, de quen era máis purista, máis de esquerdas, máis nacionalista… Debates absolutamente superfluos e innecesarios neste País. Eses debates lévannos a que, nestes momentos, podendo estar nun momento forte, pois hai un cansazo co PP e cos súas políticas, que non serven para resolver os problemas, se transmite a idea continuamente de loitas internas na vez de proxectos sólidos, de alternativa forte. Penso que o BNG non só o está a facer bastante ben, senón que demostrou que é das poucas organizacións serias que había. Compromiso comezou coma un partido municipalista e, agora, nas próximas municipais falan de que vai estar por encima das 150 candidaturas. O que significa que están a facer un esforzo de implantación importante. Veremos como evoluciona.

Compromiso é unha formación municipalista que está a facer un esforzo de implantación importante.

Pero algunhas das candidaturas formáronse cedéndolle as siglas a persoas moi pouco recomendábeis, por dicilo de algún xeito.

Eu estou centrado en Lalín. Pero si, pasou nalgúns casos. Pasa en todas as formacións. Estatisticamente sempre hai persoas que non son o que parecen e danan a imaxe dun proxecto, como pasou en Miño, por exemplo. Nalgúns lados, coma en Sarria, tiven que moverme persoalmente para  que non se aliaran co PP e presentaran mocións de censura.

Logo ten peso interno, aínda que estea centrado en Lalín.

Si, algún peso debo de ter. (Ri).

Pero cando se crea Compromiso, estaban no proxecto que logo se chamou En Marea…

É unha longa historia. O que pasou levoume a confrontación con Xosé Manuel Beiras, co Palleiro [Luis Eyré] e con outros que andaban polo medio. Chegáramos a un acordo para participar nas autonómicas nunha lista conxunta, pero logo non quixo EU e deixáronnos fora. Estou a falar de cando se creou AGE… Penso que non vale a pena lembrar como se chegan a acordos por un lado e logo hai quen se dedica sistematicamente a dinamitalos polo outro. Hai quen apostou por subordinarse as forzas estatais. Hai quen traicionou os principios…. E así lles vai. Non hai máis que velos.

Que lle diría o seu pai se o vise hoxe gobernando co Bloque que tanto o atacou…

Vostede que me pregunta sabe de primeira man que meu pai estivo valorando un achegamento ao BNG. O BNG podía atacar a política do PP ou de Xosé Cuíña en particular, pero eu dou fe que, daquelas, logo dos debates, por exemplo con Xosé Manuel Beiras, ían tomar un café ou comer xuntos. Agora esa relación é totalmente imposíbel. Daquelas sucedía co BNG, pero tamén sucedía co PSOE. Ismael Rego, por exemplo, era un dos mellores amigos do meu pai. Sei que el, que me estará vendo, xa daquela estaba convencido que eu, antes ou despois, ía facer algo así. El sabía que eu era nacionalista.

Xosé Cuíña tamén tivo unha relación especial con Bautista Alvarez e con Xosé H. Rodríguez Peña, que podería dicirse eran as dúas extremas ideolóxicas dentro do BNG…

O día do funeral do meu pai tiven unha longa conversa con Bautista, e falamos daqueles xantares que viñan celebrando os tres mensualmente. Aquel día, Bautista estaba moi afectado. Eu, até daquelas non tivera moito trato con el. Logo procurei ter máis. Bautista e Cortizo defendérono moito no Parlamento cando foi o do Prestige

Como viviron, mesmo persoalmente, aqueles ataques a toda a súa familia cando foi o do Prestige?

Nós sabíamos ben de onde viñan… Logo demostrouse que a familia non tivera ningún tipo de ganancia. Ao revés, doou máis de 100.000 euros en material. Todo ao contrario do que difundiran. En Madrid prepararon eses ataques porque lles veu a conto, pero xa tiñan outros encarreirados. Seino por xornalistas amigos.

E de onde viñan, logo?

Evidentemente do PP de Madrid. Debíanse a unha guerra interna na que Manuel Fraga xa estaba absolutamente descolocado. Foi no momento que demostrou que tiña que deixar de ser presidente de Galiza e tamén do PP pois xa o superaran as situacións. Tragaba xa todo o que podía tragar. Desde Madrid impuxéronlle todo o que quixeron. O meu pai e outros conselleiros querían pórse do lado dos galegos, enfrontarse a Madrid e estar ao lado dos que se manifestaban, de Nunca Máis. Fraga non foi quen. Optou polo que optou.

Fago moitas referencias a Xosé Cuíña e a súa política porque encarnaba unha liña no PP que, finalmente, quedou totalmente desmantelada tanto no plano ideolóxico coma no das persoas que a lideraban.

O outro día, na entrega dos premios de El Correo Gallego, que llo deron a Romay Becaría, vin como mentía sobre a súa relación con Fraga. Fraga non o podía ver nos últimos tempos… E comentaba eu con algúns dirixentes do PP daquela época até que punto se pode chegar a ser cínico. Ese día deime conta de que gañaran os dos birretes fronte aos das boinas. Ese día había alí no patio de butacas algunha boina capada aplaudindo entusiasmado ao birrete que o capou.

Seu pai foi subíndoo cara o poder no PP apoiado sempre no municipalismo, concretamente por aquel aindicato de alcaldes da provincia de Pontevedra. É o que eu penso, non sei se coincide vostede…

Cando o propoñen os alcaldes para Presidente da Deputación, Romay di que non cuestiona ao candidato, pero si as formas. O PP estaba afeito a designar a dedo, como aínda o fai hoxe. Naquel momento comezou a liña de ruptura entre Xosé Cuíña e Romay.

Pero non só en Madrid non querían a Cuíña. Tamén aquí parte do mundo empresarial nunca lle deu o seu apoio.

Queríano os pequenos e medianos empresarios pero o entorno do Club Financeiro de A Coruña non o quería. É indicativo. Aínda que, pouco a pouco, meu pai foi tecendo unhas relacións persoais con xente hoxe moi cuestionada hoxe como Xulio Fernández  Gaioso ou Xosé Luís Méndez, que funcionaban coma dous virreis.

Por exemplo Fenosa nunca o tragou… Contoume unha vez como lle tiña paralizadas máis de cen mini-centrais, pois estaban afeitos a saltarse a lei.

Si, había algúns empresarios que se consideraban con dereito de pernada. Así obraron neste país. E atopáronse co meu pai que era como era e que o que menos tiña era medo. A súa negativa a tragar custoulle mesmo que teceran unha trama para eliminalo fisicamente. Ti lembraraste ben daquel episodio, pois sei que cho contou ao xeito meu pai.

Pero facéndolle as que lle fixeron e considerándose como se consideraba galeguista, o que non entendín nunca, díxenllo en máis dunha ocasión, que sabendo que nunca o nomearían como sucesor, Xosé Cuíña seguiu téndolle lei a Fraga.

Si. Até o último día da súa vida tivo a Fraga coma o seu segundo pai. Non é que ti non o entendas. Eu tamén nunca o entendín. Tiven múltiples discusións. Discusións que non acababan ben. Miña nai tampouco o entendía.

Nunca o entendeu, pero vostede, até que morreu Fraga tampouco deixou o PP…
Pediumo meu pai e prometinllo. Cumprín. Eu penso que esa devoción de meu pai por Fraga aínda se acentuou cando morreu o meu avó, o Muiñeiro. Pasou a ter unha relación filial, diría que de sangue, con Fraga…

E nociva porque o destruíu primeiro politicamente e logo persoalmente.

Efectivamente. É como vostede di, pero foi así, aínda que non sexa doado de entender. Non era unha cuestión política, nin de oportunismo, nin de interese… Non.

Fraga, un ministro franquista, nunca atacou a lingua e a cultura do país como están a facer agora desde o PP.

Pero vostede pensa que se Xosé Cuíña vivise hoxe ainda estaría no PP?

Estou absolutamente certo de que non. Non teño ningunha dúbida. Non vexo a meu pai con Pablo Casado. Nin escoitándolle a dirixentes do PP afirmando que poden compartir moitas cousas cos de Vox.  Meu pai nunca transixiría nos ataques contra o galego. Meu pai convenceu a Fraga de que había que apoiar o noso idioma e até Fraga chegou a crer aquel slogan: galego coma ti. Fraga, un ministro franquista, nunca atacou a lingua e a cultura do país como están a facer agora desde o PP.

Que queda daquel PP que facía a festa no Faro  que vostede axudaba a organizar…

Nada. Absolutamente, nada. Aínda queda algo do que festexaba no Monte do Gozo, pero da festa no Faro non queda nada. Mudárona de lugar porque a Ana Botella lle amolaba o camiño desde o aeroporto de Lavacolla até o monte do Faro. Non gustaba do mundo rural. Eu axudei a organizar aquelas romarías. Certamente que aquel PP non era o que necesitaba o País, pero era unha demostración de que conectaban co País e coas súas xentes. Meu pai era un ruralista convencido. El encabezou tractoradas.  Eu fixen o mesmo aquí en Lalín non hai moito. Tiña claro que había que defender o sector agrario e gandeiro, como o teño eu hoxe, pero non por unha cuestión de votos, senón económica, de supervivencia do País.

O PP, con Fraga e con Cuíña, pesca os votos no galeguismo, contando co apoio do piñeirismo e do Clan da Rosaleda, dos que era amigo seu pai, e que xirou desde o PSOE cara o PP… Agora vostede afirma que o PP deu un xiro político, pero ese xiro político non se traduce nesa perda de votos…

E que o país tamén foi mudando. Nos estudos que barallaba meu pai dicían que o que lle daba a maioría absoluta a Fraga eran, precisamente, os votos galeguistas. Pode ser que aqueles votos galeguistas sigan aí porque non atoparon un espazo, unha forza política na que se sentisen cómodos. A min, por exemplo, en Lalín, vótame moita xente que noutras eleccións vota ao PP. O que me gustaría é que existise unha alternativa real ao PP para que eses votos puidesen emigrar. Penso que se houbo unha alternativa en Lalín tamén a pode haber en Galicia. É o que me gustaría a min. Creo que é necesaria esa alternativa. Alguén que lidere ese mundo que non está no PP. Moitos dino coa boca pequena, pero, logo, non fan nada por logralo. Ao contrario, esfarelan todo canto tocan.

 

Gustaríame que fose presidenta Ana Pontón nas próximas eleccións. Non só por ser muller, que tamén, senón polo seu traballo e a súa valía.

Dicíame que non tiña pensado ser alcalde. Que as circunstancias o empurraron. Empurrarano esas circunstancias da que falaba antes a dar o salto a política galega?

A vida dá moitas voltas. Xa veremos. Si que me gustaría, por convencemento, aspirar a outras cousas dentro da política galega. Pero tamén é certo que non vexo a alcaldía de Lalín coma un trampolín, coma unha etapa anterior a dar ese salto. Para un lalinense, non hai nada máis grande ca ser alcalde. Dígoo absolutamente convencido. Cando me presentei a alcalde xa andaban a dicir que eu, realmente, o que quería ser era presidente da Xunta, algo que non lograra o meu pai… A min gustaríame que Ana Pontón fose presidenta galega  nas próximas eleccións. Non só por ser muller, que tamén, senón polo seu traballo e a súa valía. Se eu, no futuro, teño a posibilidade de ser presidente da Xunta, o tempo o dirá. Pero do que si estou convencido é que este País necesita un presidente/presidenta galeguista canto antes. Unha persoa que crea no País, de verdade, e non como trampolín cara Madrid.

Como olla vostede o mapa organizativo galeguista…

Se non fose Amío, o BNG hoxe sería a segunda forza do País. E eu penso que algún día terá que ser a primeira. Pero estou vendo máis ca construción, destrución. Non hai máis ca ollar o último plenario de En Marea. Teño amizade con moitos dos dirixentes de En Marea pero o que están a facer non me parece axeitado. Dá moita máis seriedade o BNG… Sempre digo que con esta xeración é complicada a unidade. Que terá que vir outra xeración para unificar o nacionalismo. Hai que comezar o traballo de unidade polas bases para artellar un proxecto maioritario para o país. Aínda hai moitas feridas abertas. Terá que chegar alguén, non estou falando de min, que teña a suficiente credibilidade para xuntar toda esa forza dispersa que ten hoxe o galeguismo. Pero mentres non acabemos coas intrigas e os intrigantes, que levan máis de 30 anos dividindo, non imos a ningún sitio. Eu, se puidese facelo, faríao.