Cunha obra literariaextensa, e fitos de grande éxito (“Galván en Saor” foi un dos primeiros best sellers en galego no tránsito dos anos 80/90) ven de deixarnos fisicamente Darío Xohán Cabana (1952-2021). En 1981 escribia no seu poema Preludio de Tanatos «Arrasarase o tempo/ de negra decadencia / cara a terra ou granito / das nosas sepulturas / e a tristeza encheranos /de terribles feridas / porque somos carne / podredoira mortal.»
Xa era popular nas cancións de Fuxan os Ventos, pero en 1978 un cartaz en memoria de Xosé Ramón Reboiras, inzou en moitas paredes e cuartos do país. Quizais fose o seu canto emocionante un dos poemas en galego máis impresos na historia recente da nosa literatura, que resoaba militante e amical para ser dito en voz alta: «Dicídeme que a morte/ do noso camarada / é pedra de futuro / cimento de alborada / roxa estrela, martelo, / fouce, bandeira, cántiga, / dicídime que o vento / trae as súas palabras / que o seu corpo baril / pervive nas montañas, / Que non morreu Reboiras / Que está sempre na patria…».
O autor Darío Xohán Cabana, labrou tamén para a lingua unha enorme pedra de futuro, un con xigante, no que ademais da poesía, escintilou a novela e tamén o artigo de xornal, e como non na tradución ao galego dos versos de Dante ou Petrarca.
Procurandoo nome de Darío Xohán Cabana na colección de A Nosa Terra, o buscador chouta seguido de páxina en páxina. No primeiro ano, aparecen os artigos iniciais, e axiña é Darío crucigramista do xornal, un labor pioneiro que despois continuou até o derradeiro alento en La Voz de Galicia. Na Hemeroteca deA Nosa Terra, está o escritor e tradutor premiado, o feroz polemista sobre a lingua ou a política, o articulista, o amigo emocionado que lembra,o colaborador discontinuo mais permanente, o académico, o militante, o activista cultural.
Entrevistado en diversas ocasións, A Nosa Terra é testemuña desta biografía de entrega permanente, da que rescatamos nestes enlaces diferentes pegadas: as colaboracións da Carta Entreaberta de 1979/1980, artigos e columnas diversos e entrevistas concedidas ao longo dos anos.
O seu nome eufónico fixábase instantáneo na memoria. Fervía sempre de creatividade e déixanos novo, cando entre outras arelas dirixía o grupo de teatro da agrupación Alexandre Bóveda. Na colección de A Nosa Terra, desde os anos 80 o seu nome aparece de continuo. Esta foi a entrevista que lle fixemos en febreiro de 2006, cando estreaba a súa adaptación de Hamlet con Luís Tosar. Na Hemeroteca pódense procurar outras conversas, críticas, referencias e artigos dun creador incansábel. Por exemplo esta lembranza doce e furiosa do seu amigo Manuel Balboa.
Que ten de singular esta produción en canto a como se financia?
Este é un proceso inverso ao que é habitual. Son un director free-lance e agás nunha ocasión traballei sempre sen subvencións. Para este Hamlet comecei a buscar financiamento e unha productora que quixera meterse, e atopeime con RTA (Recursos Técnicos e Artísticos) e con financiacións privadas. Cando tiñamos o 80% cuberto foi cando nos diriximos á Xunta de Galicia que pon o 20% restante. Normalmente comézase pola axuda pública e despois vaise á privada. Non sei como formulará agora a Xunta as axudas, pero eu estaba farto de que a profesión aparecese sempre como se tivésemos que estar mendigando. Acaso pásalles o mesmo aos que se lle concede unha obra pública de construción por exemplo? Son mirados como pedichóns? Ao meu ver os novos xestores públicos teñen que estar atentos ao que ven nacendo desde abaixo, pasarse polos pubs, polos lugares onde se actúa nos pequenos formatos,… hai moita xente empuxando.
O factor de risco é a resposta do público.
É unha incertidume relativa. Para nós, para RTA que é quen busca os créditos, hai un risco evidente, pero creo que non vai haber problema e que o espectáculo vai funcionar.
Quería facer un Hamlet desde hai tempo.
Quería facer un Hamlet e que o interpretase Luís Tosar. Desde hai máis de dez anos téñoo claro, cando traballaba con el en teatro e non tiña a merecida proxección pública de hoxe. Pasou o tempo e non houbo maneira de encontrar o momento. Cando o vin no Zoo de cristal souben que non me equivocara,nos ensaios confirmeime que era unha aposta segura. Vai facer un Hamlet moi especial, cálido, próximo á xente.
Que caracteriza a súa adaptación?
Baseeime na tradución galega de Miguel Pérez Romero, en varias en castellano e tamén na versión orixinal e na portuguesa. Con eses vimbios fixen un cestiño que coloquei na II Guerra Mundial. No orixinal de Shakespeare todo sucede en dous meses. E desde que Hitler lle encarga a un xeneral checo que se meteu na Wermacht trocando o apelido, o plan para invadir Noruega e Dinamarca, pasan tamén dous meses. Esta coincidencia permíteme falar desa espada de Damocles que é o nazismo, que andaarredor das monarquías e as repúblicas europeas do momento. Alemaña toma Noruega en doce horas, cando van traballar ao día seguinte os noruegueses pensan que se trata dunha película sobre a Alemaña. Non resistem e apenas morren cinco soldados da garda palacega. Estas coincidencias permitíronme situar a obra nunha época que me interesa moito, porque todo sucede con sutilidade. Transponse o contexto orixinal, pero o 85% do que se contempla en escena é Shakespeare puro e duro, agás detalles mínimos da miña adaptación para manter unha lóxica. Apenas nada, só a substitución de referencias grecolatinas que serían moi cantosas.
O espectador pode pensar que vai ver un clásico, está xaafeito o público a unha adaptación modernizante?
Vai ver Hamlet. Shakespeare xa facía o mesmo con que tamén eran clásicos do seu tempo, refacéndoos e poñendoos na súa actualidade. Nós revisitamos aquel teatro de outrora da súa man e usando unha técnica semellante. A clave para que iso funcione é, falando ás claras, que non sexa a palla mental dun intelectual. Shakespeare tiña os pulsos do público moi claros, porque tripaba as rúas, vía moito aos rivais e as outras compañías, porque el mesmo era actor… Hai unha cousa que uns artistas teñen e outros non, que é o olor da comunicación co público. Se esa intuición non me traiciona penso que lograrei esa conexión. O meu enfoque non é pensar na crítica, na profesión ou nos meus amigos. Preocúpame a señora da butaca 36 e o señor da 360. Levo aos ensaios xente que non sabe de que vai nada disto, e falo con eles, precisamente para saber como conectar co gran público sen traicionar a altura do texto.
É unha tolería continua, unha dispersión que non amo porque prefería dedicarme só á poesía e vivir diso
Artista polifacético
Poeta, actor, cantante, director,… segue movéndose en todos os rexistos?
É unha tolería continua, unha dispersión que non amo porque prefería dedicarme só á poesía e vivir diso, pero non é posíbel. Prefiro isto a dar clases ou traballar na mina. A vida que levo é dura, pero peor é ir ao Gran Sol, así que non podo queixarme. Atópome máis a gosto, como dicía Elliot, con este batallón indisciplinado de emocións que son os actores que nunha oficina. Ou na música: sacamos o disco A caricia da serpe pero desde o 98 actuamos en público por canto sítio se presentou, máis de 200 concertos! As cousas viñeron así.
Asinando manifestos, intervindo en actos, Braxe sempre a carón das mellores causas, como cando este acto reivindicando a devolución de Meiras, un esforzo que puido ver culminar.
Cando comezou na escrita aparecía ligado a un grupo como De amor e desamor. Pasados os anos, quedou unha pegada xeracional que os una?
Eu era o máis novo dese colectivo, que estaba unido pola camaradaxe coa intencion de pegar un bocinazo no mundo literario. Por idade tiña pouco en común coa maioría deles, e non se pode dicir que teñamos unha escola común. O que nos une é unha cidade. Como dixo Manquiña, que era de Vigo e chegou á Coruña, «gústame isto, aquí están máis tolos ca min. Este é o meu sitio porque paso desapercibido». O propio Manuel María, que pasou os seus últimos anos aquí xa tiña ese vento da Coruña na cabeza.♦
Balboa
Lino Braxe
Debo confesar que sinto un profundo cansancio á hora de escribir estas liñas. Tal vez por educación ou tal vez por cumprir con xustiza coa memoria de Manolo aceptei o convite de Afonso Eiré para escribir un artigo sobre o meu amigo. Aínda que Manuel Balboa estaba enamorado de Galicia e d’A Coruña, o ambiente musical de finais dos setenta e de comezos dos oitenta na cidade herculina e na nosa comunidade era asfixiante. Manolo tivo que emigrar a Madrid para seguir formándose e para buscar un público e unha crítica axeitada á súa obra. Naqueles anos as óperas que se podían mirar n’A Coruña eran italianas, case exclusivamente italianas, e un compositor do XIX como Wagner era considerado un «desharmonizado». A mente musical coruñesa era pacata e provinciana, a criación contemporánea apenas existía e o meu amigo era un adiantado ao seu tempo. Madrid foi o seu inevitábel destino e A Coruña tardaría aínda vinte anos en acadar un nivel musical aceptábel. Hoxe, coa OSG e coa presenza de intérpretes e de mestres estranxeiros, a música mudou moito na nosa cidade. Por riba, os afeizoados á chamada música culta multiplicárnse en Galicia e rexuvenecéronse. A Coruña e a Galicia do 2004 era a que precisaba Manuel Balboa na súa mocidade, sen que a situación actual sexa para botar foguetes.
Manuel Balboa, retrato na Coruña, cando a presentación do especial de A Nosa Terra, “Luís Seoane, compromiso e paixón creadora” Xan Carballa/ Fundación A Nosa Terra
O meu amigo sempre estivo enamorado da literatura. Amaba a Hesse, a Mann, a Lorca, a Cunqueiro, a Novoneyra e a Fernán Vello. Polas súas veas corría o sangue de Pondal e López Abente –pois estaba emparentado con eles. Taramancos dicía de Balboa que «era un sorprendente agasallo da estirpe de Pondal». Gostaba de «Os vellos non de ben namorarse» e, como en tantas ocasións anteriores, frustramos un traballo xuntos para musicar e adaptar varias escenas da obra de Castelao. Lembro as fotos do seu irmán Fernando Balboa, maqueado e ataviado de Oscar Wilde para interpretar o papel do escritor británico na ópera «El secreto enamorado» sobre un texto de Ana Rossetti. Recordo as nosas conversas sobre “Romeo e Xulieta, famosos namorados” de don Álvaro; con versos e paixóns que el reflexaría maravillosamente na súa ópera “Romeo o la memoria del viento”. Admirador do liëder alemán e das poucas alfaias que o lieder galego ten criado, Balboa compuxo varias pezas dun profundo lirismo sobre textos de «Os eidos» de Novoneyra, e aínda permanecen inéditas varias partituras sobre poemas de Fernán-Vello e doutros autores.
Tamén recordo o rosto de Beiras, iluminado, cando lle dedicou unha das súas sinfonías. Parte da súa enerxía criativa encamiñou na cara a música para teatro, disciplina artística da que era un grande coñecedor. Compuxo a música para catro obras de Lorca: «A casa de Bernarda Alba», «Yerma», «Mariana Pineda» e «Doña Rosita la Soltera». Tamén fixo a música para «A casa dos afogados» de Fernán-Vello e para “Hostia” de Cotarelo Valledor –na que eu interpretaba o papel de Tórculo, o home que traicionaba a Prisciliano, personaxe que tamén apaixoaba a Balboa– con dirección, ambas, de Manuel Lourenzo. Pero sobre todo gardo un recordo especialmente emocionado das súas notas para o «Fausto» da Compañía Luís Seoane. Aquela música incomparábel que acompañaba as palabras de Luísa Merelas, Miguel Pernas, Manuel Areoso e o propio Manuel Lourenzo, autor do texto e da dirección da peza. Aquela música nunca ouvida antes en Galicia, os sons dun cerebro xenial que nos oferecía o seu talento sen complexos. Unha música que logo conformaría a súa suite»“Hércules en Brigantia» que tan xenerosamente me dedicou.
Para moitos, Manuel Balboa será un compositor de bandas sonoras para cine, e iso é certo, pero a súa gran música está criada para ser ouvida sen imaxes, nos con certos dos teatros ou na soedade da nosa casa. A súa música para «Canción de cuna», supúxolle a nominacion aos «Goya» no 1994, «Divertimento» o seu premio Agapi no 2002 e as súas partituras para «Martes de Carnaval», «La herida luminosa», «El abuelo», «Ilegal», «El baile de las ánimas» e «Mares nocturnos», a súa consagración como compositor para a gran pantalla. Un artista moi por riba das oportunidades que este país po día ofrecerlle. Galicia segue a ser un Saturno devorando os seus fillos. Estou certo que co culto á morte que posuímos a súa memoria será sempre mantida acesa para os galegos. Pero estes bárbaros, cando se decatarán de que deben mimar e apoiar os seus criadores en vida? O artista, se é bó, sempre se adianta ao seu tempo. E ás veces, hai que apoialo sen entendelo. Isto da arte é como o amor. Non é preciso comprender para querer.
As últimas notas da súa sinfonía vital deunas Manuel Balboa con humildade e silenciosamente. Levou a súa doenza sen ruído. Por iso, debemos ser os que o amamos, os que creemos o balbordo necesario para que a súa arte permaneza nos nosos corazóns, acariciándonos a alma e situándonos nos lindes da gloria. O meu amigo gostaba moito dun poema de Miguel Mato que dí: «Amor, a morte chega sempre quando a música se esvai». Parece un epitafio escrito para el. «Adiós a la bohemia» que diría Sorozábal. Aos Balboa, a Manolo e a Fernando débolles todo o que a música representa ou repre sentou –pois non podo escoitar unha nota desde o 98– na miña vida. Váiseme parte da miña adolescencia. Os bares máis queridos, lecturas de poemas, cancións deliradas, pianos, alegría e descubertas. É este un artigo máis de relatorio de méritos que de amizade, pero, sinceramente, non era quen de escribir outra cousa. Non podo aprofundar na evocación do amigo, do artista e do ser humano porque a dor me invade, a boca sécaseme, a gorxa treme e a impotencia me carcome. Só sinto unha furia brutal contra o destino e os designios da existencia humana. Ata pronto, Manoliño, ata pronto.♦
Unha longa vida e unha prolífica obra deixa Luz Pozo Garza (1922-2020) para a historia da literatura galega e universal. Procurando o seu nome na hemeroteca de A Nosa Terra son continuas as referencias a libros, actividades, homenaxes, críticas…. Escollemos para mantela sempre con nós a entrevista que lle fixemos en 1996, recén publicado o seu traballo “Vida secreta de Rosalía” (Espiral Maior).
Luz Pozo Garza é unhas das poetas de referencia na Galiza xunto a outros nomes como os de Pura e Dora Vázquez. Comezou a escribir nos anos da posguerra con títulos como Ánfora e O paxaro na boca. Está na imprensa o seu último libro de poemas Vida secreta de Rosalia, onde a intimidade que marca a súa obra enfía coa da escritora que máis admira. Ven de participar no Encontro de poetas peninsulares e das Illas, representando a Galiza e compartindo mesa con autoras mais novas. Retirada xa da docencia, segue traballando na poesía, non só como criadora senón tamén como investigadora.
Vostede publica xa nos anos da posguerra, como era aquel ambiente literario?
Eramos moi poucas mulleres escrebendo na Galiza: Pura Vázquez, Pilar Vázquez Cuesta e máis eu. Estabamos dispersas, sen conexión. Eu vivía en Viveiro, onde pasei a miña xuventude coa guerra no medio. Cheguei de Ribadeo a Viveiro aos sete anos.Aos catorce, co comezo da guerra, tivemos que fuxir porque meu pai era republicano e estivo preso. Nós fuximos nun primeiro momento a Lugo e despois a Marrocos, onde estivemos protexidos por un irmán do meu pai. No ano 1940 voltamos a Viveiro, o meu pai estaba reposto no seu traballo. Xa nese ano comecei a publicar poemas en periódicos como La Noche e, en Ribadeo, en Las riberas del Eo. Na miña casa fomentouse moito a poesía e a escrita de xeito que formaba parte da miña natureza.
Ánfora, o meu primeiro libro, en 1949, xurdiu despois de ter moitos poemas soltos. Partía da miña afección aos mitos gregos e tiña moito da luz do océano que descubrira en África. Tamén hai que dicir que foi o presentimento dun amor paixonal que aínda non vivira, que só imaxinaba e que chegaría co tempo.
En que medida lle afectou a fuxida e todos os acontecementos da Guerra Civil?
Teño uns recordos moi graves porque, en primeiro lugar, tivemos que deixar a casa de Viveiro axiña, aberta, cos móbeis na rúa, nós en Lugo sen poder voltar porque eran tempos moi difíciles, de moito perigo. De calquera maneira, hoxe paréceme intempestivo dramatizar e pormenorizar o que foron as persecucións pero o certo é, que á miña idade, cambioume a vida. Era moi fácil e cómoda para unha adolescente coma min e, de súpeto, todo se revira. Sobre todo, aprecias os cambios políticos e de mentalidade na xente. Iso é duro de aceptar.
Ao igual que outras poetas da súa idade comezou escribindo en castellano e, posteriormente pasouse ao galego.
Eu xa escribira en galega no ano 1952 O paxaro na boca. Despois fíxenno de xeito esporádico ou corno no libro Verbas derradeiras, que se editou en bilingüe. Houbo dous feitos básicos na opción do galega como lingua de comunicación, o traslado a Vigo e a influencia do meu home, Eduardo Moreiras, que deixara o castellano na súa obra polo galego. Tomei conciencia pero tiña medo porque pensaba que había que dominar moi ben a lingua para utilizala e, de feito, nese primeiro libro en galego Concerto de Outono, nótase unha grande diferencia cos posteriores, onde está máis traballado o idioma e nótase maior conciencia de utilizalo. Vou aprendeIndo e facéndoo mellor aínda que botando man sempre da simplicidade. Non me gusta que lean os meus poemas con dicionario.
Poderla dicir que cambiar de ·idioma tamén marca o inicio dunha nova etapa poética, como se se renovaran as relacións co mundo.
É correcto falar de xeracións na poesía de mulleres?
As xeracións existen, é.obvio porque cada unha comezou en épocas diferentes. Pero ultimamente estámonos xuntando moitas poetas de diferentes idades e pódese dicir que hai unha transfusión entre as·máis novas, que inflúen en nós, e nós nelas. O feito de que a pegada das maiores estea reflexada nas máis novas é a mostra de que se nos le con interese e agarimo. A min non me gosta anquilosarme e estou moi pendente da poesía actual. Xuntarmos reforza o impulso da muller na literatura xa que se dá un transvase moi efectivo e, de cal- quer xeito, temos a sorte en Galiza de ter moi boa poesía de homes e de mulleres. Non me explico como algúns editores din que non se vende a poesía porque nos últimos tempos se está redescubrindo. Eu miro que os rapaces novos atenden a poesía e coido que é adecuado o termo eclosión e falar dunha grande receptividade. Eu non tiña asumido o meu papel na poética de mulleres na Galiza. O feito de que·a poetas como a min ou Pura Vázquez nos chamen de pioneiras é chocante. Tanto a Pura como a min parecíanos normal escribir se tiñamos ese anceio. O que sucede é que nós tivemos máis fortuna na acollida.
Non hai que esquecer a pegada de Rosalía de Castro que eu coido afecta a todas as escritoras do país. Sempre está presente. Para o outono publícase o meu último libro de poesía que se chama Vida secreta de Rosalía e que conta aspectos descoñecidos e imaxinados en verso. Tamén apunto que ela tiña que ser coñecedora da poesía medieval porque utiliza simbolismos semellantes a algúns dos autores desa época. A Rosalía non se lle apresenta case nunca como unha muller culta, como se acertara na súa obra por casualidade e non é así.
Aparte dunhas dotes naturais espléndidas, lía e sabia moitísimo e non se pode esquecer que estaba casada con Manuel de Murguia, que era cultísimo.
Na revista “Nordés” traballou como subdirectora codo a codo co primeiro director da publicación, o escritor Tomás Barros, continuando Luz Pozo xa como directora na segunda época da revista a partir de 1980.
Revistas de poesia
Ademáis de ser poeta, vostede dirixiu publicacións literarias.
Eu nas revistas o fago todo, primeiro con Nordés e agora con Clave Orión. Con Nordés, tiña que escreber e convocar aos poetas, deseñar seccións e debuxar as viñetas. Os principios eran facer unha revista aberta, para todos os públicos, dar paso aos novos escritores, escrita en castellano e galega até que se fixo integramente en galega e cun achegamento a Portugal co lema do Miño achega non afasta, que puxen en práctica. Nordés rematou, polo de agora, porque rematou o compromiso con Ediciós do Castro, que era a responsábel de publicala. Agora podo facer o que queira con ela pero coma sempre neste tipo de publicacións que non dan proveito económico, hai que topar a alguén que se encargue desa parte. Clave Orión é unha revista máis exquisita, por dicilo dalgún xeito, ten unha maior selección, vai en cor cun deseño máis coidado. Hai máis escritoras femininas intencionadamente e unha orientación máis universal, con seccións adicadas a escritores doutros países. Por exemplo, neste primeiro número hai unha adicación a escritoras rusas. Non me esquezo tampouco de ter un espazo para os novas autores e neste número inclúo uns poemas que me escrebeu o meu home, Eduardo Mo- reiras, un mes antes de morrer.A miña idea coas publicacións literarias é sempre difundilas o máis posíbel pero o que acontece é que funciona mal a distribución·e é un xénero que non lles interesa ás librarias ·e quédanse nun círculo máis restrinxido.
Non o intentou coa narrativa pero sí leva publicado estudos sobre outros autores.
Admiro moito a Luís Pimentel e a Álvaro Cunqueiro dos que levo escrito ensaios. Tamén teño escrito de Manuel Antonio e da visión da Galiza que tiña Luís Seoane. Pero o último é Ondas do mar de Vigo, que analiza o erotismo nas cantigas de amigo. Convocada por Xesús Alonso Montero para facer algún traballo sobre poesía medieval, decidinme polas sete cantigas de Martín Codax, traballo base polo que despois escribín un artigo en Grial nos anos oitenta. Aí investiguei que as cantigas tiñan dúas partes autónomas moi relacionadas pero con temáticas diferentes, tese que facía variar a métrica das mesmas porque o estribillo non contaba aritmeticamente. Revisar estas tese deume a idea para o último libro. Ademais, estas cantigas teñen un transfundo moi forte de erotismo. Algunhas interprétanse como dramas cando o compoñente máis forte é o erótico. Non se pode negar, había un simbolismo fácil de recoñecer na Idade Media. Para min, non ten dúbida. Por outra parte, tento amosar, como xa aponta- ron outros estudosos, a posíbel autoría feminina das cantigas. Penso que é escrita de muller. [A Nosa Terra, nº 733 – 4 de xullo de 1996]
Se Gabriel Celaya afirmaba que «a poesía é un arma…, cargada de futuro», ser poeta é unha cousa moi seria e transcendente.Pero se na vez de ser un poeta só, é un xuntoiro de poetas, que agrupa nada menos que a máis dun cento de vates, a arma da palabra ten aínda moita máis potencia. Se a isto lle engadimos que esta asociación a forman mulleres e homes que, dun xeito ou doutro, non só están relacionados co mundo rural, senón que están afastados dos mundos académicos, institucionais e aínda editoriais, a súas voces póñense moito máis serias e singulares. E se non se queda só na Galiza, senón que tamén forman parte poetas do alén Miño, é preciso prestarlle aatención que se merecen. E se son capaces de xuntarse a recitar máis dun medio cento deles en calquera vila ou parroquia, a súa poesía colle un ar cuasi revolucionario. Velaquí os Poetas do Reencontro, que forman parte da Irmandade Poética e Artística Galaico-Lusa.
O libro Poetas do Reencontro,Colleita de poesía Galaico-Lusa, deu o ano pasado o primeiro paso dunha andaina de compilación anual de poesía galego-portuguesa, con vontade de perdurar no tempo e ser o referente anual desa Irmandade poética e artística.
Pero se o libro é importante, máis aínda o son as súas diferentes presentacións, a un e ao outro lado da raia no que se xuntan poetas a recitar e a confraternizar. Que é o que os move: «a irmandade, humildade, respecto, unidade e o sentimento poético en xeral, rexeitando calquera alarde de superioridade duns participantes sobre outros, proveñan do norte ou do sur do Miño, en pé de igualdade, e que, con todo, en silencio, sacan o mellor da linguaxe poética e conseguen reflectir as tendencias actuais da poesía galaico-lusa», en palabras de Anxo Boán, un dos argalladores.
Os precedentes do libro, desta asociación e do que aínda vai vir, hai que procuralos no «I Encontro poético da irmandade poética galega nas terras de Chantada», celebrado no ano 2018.
Alí tomaron a decisión de seguir cos encontros, de crear unha asociación, de publicar cada ano os versos, como se fosen unha colleita de viño, e de extender os encontros ao sur do Miño.
A resposta desde Portugal non puido ser mellor. A portuguesa Ester de Sousa e Sá, promoveu e executou un libro titulado Coletánea de poesía Luso Galaica, na que aparecen poetas galegos e portugueses en paridade.
No libro Poetas do Reeencontro rachan esta paridade e acollen a todos e todas os que se agrupan na Irmandade, naceran onde naceran. Cada quen oferece en catro páxinas froitos da súa inspiración poética.
Os libros, que van vir anualmente, pretenden publicar «o contido do acontecido en cada reencontro anual de poesía, cultura e arte, simbolizando a unión entre ambas culturas», afirma Boán.
Organizados alfabeticamente, a temática, en galego ou en portugués, aínda que ten moito que ver co agro, é diversa, como diversos son tamén a estrutura poética, que abala desde o soneto ao verso libre.
Os primeiros encontros
Os versos aparecerán anualmente coma unha colleita de viño. Non é unha frase feita, porque este libro, e os que veñan, non terían existido sen que, desde hai quince anos, Ramón R. Porto, outro poeta chantadino, viñera organizando anualmente un encontro de poetas ao carón das cubas e bocois da adega Terras de Bendaña.
Nos primeiros anos concorreron famosos e moi laureados poetas da Galiza. Logo a reunión foise nutrindo a cada máis de xentes que están dun xeito ou doutro fóra do que se podía denominar circuíto literario galego. Finalmente, tamén apareceron os poetas portugueses.
Outro arrequicho foi a publicación no ano 2017 do libro Eco dos Poetas de Chantada, construído por Xosé Lois García. Daquela xa se celebrou un encontro de poetas galegos no que estiveron presentes 26 declamantes.
Hai noveis e consagrados, xente moza e entrada en idade. Hainos que son labregos, e outras que viven en grandes cidades. E hainos con varios libros publicados e, algúns, que aínda andan niso atarefados.
Ao ano seguinte, na presentación do libro 48 Sonetos, de Anxo Boán, tamén se deron cita un bo feixe de poetas das Terras de Chantada. E como o pasaron ben e viron que era bo, que diría o deus cristián, decidiron quedar cada ano.
Pero non cavilen que a Irmandade poética son só poetas das Terras de Chantada. Nela intégranse diversos colectivos de poetas doutras latitudes e, mesmo, versos soltos.
Así, están na Irmandade os bates do Ribeiro Poético, de Culturalia GZ, de Os Vilares Lareira de sonhos/NPG Nova Poesía Guitírica, da Fraternidade Cultural Luso-Galaica, do Círculo Poético Ourensano, os de NPGgazeta.gal; membros da prestixiosa Associação dos Jornalistas e Homens de Letras do Porto, da Asociación cultural Poetas da Ribeira Sacra ou da Asociación Cultural e gastronómica Luso-Galaica.
Hai noveis e consagrados, xente moza e entrada en idade. Hainos que son labregos, e outras que viven en grandes cidades. E hainos con varios libros publicados e, algúns, que aínda andan niso atarefados.
Que treme a cultura oficial! Velaí veñen os poetas en irmandade a recitar polas vilas, polas tabernas e a conspirar nas adegas… Certamente que a poesía está cargada de futuro. Cantos poetas hai que, se cadra, nin os seus veciños sabían que existían!
Podería ser un poema de Xohana Torres, éo de feito, un poema non, mais si un conxunto de versos que non lemos en ningún dos seus libros de poemas senón neste libro.
O que veño de ler son frases tiradas de distintos parágrafos deTeixido San Andrés de Lonxe : Mitos e Ritos. Frases que logo coloquei nesta disposición na que emerxe o poema -unha ousadía pola miña banda-. Tan profundamente estáa poeta Xohana Torres neste traballo etnográfico co que gañara en 1972 o Premio Federico Maciñeira. É, claro, un traballo de investigación, un estudo arredor do universo simbólico e mítico de San Andrés de Teixido, unha pescuda e rexistrodos ritos e das lendas. Étamén percorrido por un territorio xeográfico, retrato natural, memoria de labores e traballos do Ortegalque a autora esculca e documenta. E fíxoonun tempo sen internet, nun tempo de escasas investigadoras -subliño o feminino- con procedementos laboriosos do século pasado.
San Andrés de Lonxe acubilla un poema, moitos poemas, e unha viaxe,a dunha nena
Mais tamén, San Andrés de Lonxe acubilla un poema, moitos poemas, e unha viaxe,a dunha nena. Porque este libro ten moito que ver creo -é unha hipótese, non o sei de certo- cun tempo feliz da infancia, navegación pola biografía mítica e literaria dunha nena. “Nun tempo fun a dona da xerfa e das tormentas, dos rumbos e das illas.Naveguei polos nomes máis fermosos do mapa e dei en debuxar ronseis”.Escríbeo en “Eu tamén navegar”, o seu magnífico discurso de ingreso na Academia. Descubrimos nel o Ortegal cos ollos desa dona da xerfa e das tormentas que é en realidade unha nena. Dispómonos con ela a facer unha travesía.Propóñovos seguir a Xohana Torres nesa súa viaxe da infancia polo Ortegal porque abrolla aí, creo, a paixón que logo a levará a facer un traballo de etnografía,un ensaio sobre San Andrés de Teixido. A viaxe á que me refiro é a que elaevoca no discurso da Academia. Sería real?. Non o sabemos, pero verídica…si. Escribe: “Calquera de nós pode atopar no pasado a fantasía necesaria para alzar a barreira do tempo e crear actores, cómplices das nosas iniciativas. Estamos a falar do amor polos libros, liña de profecía onde estaba escrito o porvir como nos pousos de café da cunca; pero a navegación verídica era outra” E aí comeza o seu relato polo mar do Ortegal.
Advirte, por certo,que a navegación ha ser polos idus de xuño, nunca antes. A derrota é de Ferrol polo arco ártabro e Santo Andrés desde o mar.“Nese campo da mirada, entre a punta do Cadro e a do Limo, cos tres Aguillóns e a caída da serra Capeladaa morrer no Ortegal, técese un escuro tapiz, a zona tenebrosa. Esta intensa beleza aterroriza”. E segue “ Este é o Atlántico e as temidas rexións da brétema que unha nena contempla sempre atónita. Santo Andrés de Teixido era a montaña cósmica, o centro de dominio sobre os mares do medo, a navegación como primeiros pasos para entender o mundo. Un xa chegamos ao punto certo, ónfalos, todo o universo infantil das polifonías”. “As nenas, como as tribos primitivas, manexan os símbolos confacilidade, tentan inocentemente os mitos que alguén creou moitos anos antes para axudalas”. Son ese mitos os que a nena Xohana Torres xa medrada, xa moza,rastrea, procura, le, relaciona e documenta neste traballo etnográfico do ano 1972. Nel descubrimos unha comarca, a do Ortegal, o seu mar e a súa memoria, tamén as formas do seu territorio, a xeografía acuática, ese océano a bater nos cantís, fervenzas e regatos a atravesar os vales, a serra, os traballos e os labores, un detallado rexistro dos sanandreses, as lendas e o milladoiros, afonte do santo e con ela todas as fontes. Na lectura gozaremos desa escritura única da poeta, tamén aquí, no ensaio, no que despregao seu amplo coñecemento do universo de mitos e lendas europeas que relaciona cos rituais e paisaxes de Teixido. A súa ollada é a do detalle en perspectiva, e no horizonte o mar sempre. Un mar este que bate nos poemas do seu libro Estacións ao mar, tan diferente do mar ultimo de Tempo de Ría, calmo coas Cies no fondo.
Os sanandreses de pan recollen as figuras míticas que explica Xohana Torres.
Hoxe cos mitos virados a outras pantallas, aínda segue a ser de precepto –non o digo eu dío Xohana Torres- “contemplar en Ortegal un ocaso, Tabor, alquimia da luz operadora da nosa cultura.”.“Teixido ten aínda a complicidade dun mundo que oculta secretas consignas na natureza do sol que morre. É que moitos dos nosos desafíos xurdiron fronte a este mar sen illas nin refuxio; a nosa ollada dirixíuse aquí a averiguar as claves da distancia oceánica, se cadra veriamos aparecer unha barca”. E nesa barca – engado eu – tal vezteñades a fortuna de ver a sombraleve dunha nena a soñar, termade dela con coidado, é a dona das xerfas e das tormentas, que nunca para. Porque como apunta a propia Xohana Torres “Que sería senón do sentido da vida se nos detivésemos?. Os símbolos só se manteñen se evolucionan. Sen esquecer que as mais fermosas andanzas foron sempre irreais”
Texto da presentación de Teixido San Andrés de Lonxe: Mitos e Ritos. Compostela 2018
Boletín de novidades
Recibe as novas no teu e-mail
Este páxina web utiliza cookies propias e de terceiros para optimizar a túa navegación, adaptarse ás túas preferencias e realizar labores analíticos. Ao continuar navegando aceptas a nosa Política de Cookies.AceptarVer Pól. de Cookies
Política de Cookies
Privacy Overview
This website uses cookies to improve your experience while you navigate through the website. Out of these, the cookies that are categorized as necessary are stored on your browser as they are essential for the working of basic functionalities of the website. We also use third-party cookies that help us analyze and understand how you use this website. These cookies will be stored in your browser only with your consent. You also have the option to opt-out of these cookies. But opting out of some of these cookies may affect your browsing experience.
Necessary cookies are absolutely essential for the website to function properly. This category only includes cookies that ensures basic functionalities and security features of the website. These cookies do not store any personal information.
Any cookies that may not be particularly necessary for the website to function and is used specifically to collect user personal data via analytics, ads, other embedded contents are termed as non-necessary cookies. It is mandatory to procure user consent prior to running these cookies on your website.
Quería facer un Hamlet desde hai tempo.
Ao igual que outras poetas da súa idade comezou escribindo en castellano e, posteriormente pasouse ao galego.
Pero se o libro é importante, máis aínda o son as súas diferentes presentacións, a un e ao outro lado da raia no que se xuntan poetas a recitar e a confraternizar. Que é o que os move: «a irmandade, humildade, respecto, unidade e o sentimento poético en xeral, rexeitando calquera alarde de superioridade duns participantes sobre outros, proveñan do norte ou do sur do Miño, en pé de igualdade, e que, con todo, en silencio, sacan o mellor da linguaxe poética e conseguen reflectir as tendencias actuais da poesía galaico-lusa», en palabras de Anxo Boán, un dos argalladores.
