O seu libro “O Curuxás: o guerrilleiro que non cazou Franco”, foi un éxito de vendas en 2009. Carlos Parrado ven de deixarnos, logo dunha traxectoria de compromiso político e investigación, na que a preocupación sobre a resistencia civil á Ditadura non só documentou senón quen tamén puxo en práctica. Esta é a conversa que mantíñamos con el en 2009 cando saiu o libro en Edicións A Nosa Terra.
Trinta anos pasaron desde que Carlos Parrado (Melide, 1947-2021) se puxo á tarea de facer a biografía do mítico guerrilleiro Ramón Rodríguez Varela Curuxás. Agora ese esforzo culminou no libro O Curuxás: o guerrilleiro que non cazou Franco (Edicións A Nosa Terra). Nunha conversa chea de detalles e anécdotas na súa casa Melide, este antigo empregado do Banco Pastor debu-lla a súa investigación sobre o mítico guerrilleiro libertario, morto en 1967.
«Curuxás era unha lenda pero eu cheguei a el pola casualidade. Cando morreu, o 14 de maio de 1967, eu tiña 17 anos e cando souben a noticia collín un coche cuns amigos e fomos a Vilamor á casa onde estaba o corpo. No lugar había unha chea de gardas civís e de xente curiosa. Alí estaba sobre un carro aquel home tan corpulento. Tal como reproduce a portada do libro así o vin eu por única vez. Pasou o tempo e no 1978, despois dun día de caza, estabamos na taberna e comentouse a morte do cura do Meira, un cos casos máis soados nos que estivo implicado. O señor Eduardo lembrou que tiña un recorte de El Correo Español de cando vivía en Bilbao, que tratou a morte a toda a páxina, cousa que non pasou coa prensa de aquí que case o silenciou. Aquel día un amigo meu, Raído, retoume a escribirlle a biografía, cousa que empezamos os dous aínda que el tivo que deixalo ao marchar a emigración. Non sabiamos nada pero xa daquela comezamos a recoller testemuñas».
Parrado xa era consciente na súa adolescencia de como se misturaba a lenda coa realidade do guerrilleiro que protagonizara a súa ultima acción en 1954, «é curioso que ningunha das persoas que nos falou mentía, pero as historias reais e a lenda misturábanse sempre. Que se xogaba a partida coa garda civil disfrazado de cura, que se fora ao velorio de seu irmán de muller. Ás veces eran situacións que nos facían dubidar de todo o que nos dicían, pero co tempo crucei moitos datos e souben a base de verdade que latexaba. Botei tempo en dar coas persoas clave da narración e unha delas foi Manuel Fernández Valle Portafondón, que vivía en Bos Aires e fora compañeiro seu de neno na aldea e despois na mina e na resistencia».
O HOME DE TODAS PARTES. O primeiro relatorio de Parrado ocupábase da represión nas terras de Melide e a Ulloa, «eran máis de seiscentas páxinas e menos mal que Enrique Acuña me orientou para unha edición concentrada na aventura guerrilleira». Daquela o libro ocúpase de como se conforma a guerrilla antifranquista logo de ter que fuxir da represión golpista en 1936. Curuxás traballaba nas minas de San Finx, en Lousame, e estivo entre os mineiros que foron á Coruña para salvar á República. Os dezaseis anos posteriores, de traballadores e labregos unidos esforzadamente na resistencia antifranquista, ocupan as páxinas dun relato que leríamos como unha novela de non ser a realidade dunha época dolorosa.
Parrado, que agora se recoñece un apaixonado pola investigación, soubo en todo este tempo que o propio Curuxás o mirou a el de rapaz desde a casa de Primitivo Fernández Valle na que pasaba días refuxiado e que estaba na rúa Principal, en fronte da tenda-libraría familiar dos Parrado, «Primitivo díxome que el mesmo lle mercaba os xornais na nosa casa. Despois de morto, moitos crían telo visto aquí ou acolá. Non quero caír na mesma suxestión, pero teño para min que vin ao Curuxás saíndo da casa de Primitivo. Cando tiña quince ou dezaseis anos caeume algo na rúa e chamoume a atención ver a un home corpulento. A cara non a lembro pero si que levaba un saco ao ombro. Curuxás sempre que andaba de día no monte facía como que perdera unha besta por se alguén se lle cruzaba e vestíase para a simulación».
Porque a historia dos homes que formaron a guerrilla non é de alguén entobado nos montes máis dunha década. O apoio popular era decisivo, e de feito Curuxás axudaba nos traballos, e pasaba tempadas de até quince días en diferentes casas. Despois de rematada a violencia directa en 1954, da que Parrado dá conta miúda no libro, os quince anos finais de vida pasounos na bisbarra. E a xente arriscaba a vida. Nunca o entregou ninguén. Primitivo dicía que claro que pasaba medo, que tiña o cor zón nun puño, pero como ían deixalo andar como un lobo. Esa foi toda a explicación. E podía extenderse a moita xente. Hartmurt Heine [primeiro historiador da guerrilla galega] non entendía moi ben como se poñían en perigo por estar con el en grupo, nun xantar por exemplo. Pero é que Curuxás era unha figura e en certo sentido era un orgullo compartir riscos con el».
A falta de fotografías do Curuxás supuxo un problema para a Garda Civil e unha vantaxe para o guerrilleiro, que «era moi coidadoso coas normas de seguridade. Pero podía pasar cantando diante do cuartel da Garda Civil de Palas de Rei de madrugada, porque sabía que non o coñecían. De feito dise que ao cura de Meira teríano matado porque debuxaba ben e fixera un retrato do Curuxás para a policíaC. En todo caso Rodríguez Varela procuraba saír das casas de Melide que o agachaban nas horas de saída do cine para mesturarse coa xente e pasar desapercibido. Despois xa se metía polos prados e ía cara o monte».
O GUERRILLEIRO LIBERTARIO. «Curuxás era home da CNT, afiliárase na mina. A Enriqueta Otero nunha conferencia, pregunteille se o coñecera e díxome «Si, era libertario». O guerrilleiro da III Agrupacion, Plácido Rivera Cociña, con quen tiven longas conversas en Galdo, dicíame non te quero desanimar, pero non era do partido, e Domingo Villar Torres recoñecíao bon guerrilleiro pero engadía loitaba como independente porque era da CNT».
Este aspecto ten un interese especial para quen se aproxime ao libro, porque fala das relacións da resistencia máis alá das diferencias ideolóxicas. Parrado explica como o erro máis grande que cometeu como investigador foi »falar cunha xente moi politizada pensando que eu, que era dos do maio do 68, sabía máis que ninguén, cando realmente ignoraba todo». Heine foi quen o encamiñou polo vieiro documental, «díxome que facía moi ben en falar con todo o mundo porque me aportaba o clima e tamén a narración cercana, as anécdotas,… pero tiña que ir mirar as causas xudiciais e os atestados policiais, sobre as que eu era moi prexuicioso pensando que estaban feitas polo inimigo. Heine insistiume, ‘faino aínda que só sexa polas datas e os nomes’, e é certo que están cheas de información».
En Melide, Carlos Parrado descubriu no transcurso das súas pesquisas ‘’que meu pai, que fora fundador do Partido Galeguista, estivera represaliado pola lei de responsabili- dades políticas, cousa que non nos dixo aos fillos. Canto máis escoito falar doume conta de que os anos da República foron moi intensos para a xente e xerouse moita ilusión de que as cousas cambiaran. Nun informe da Garda Civil de Palas de Rei ao xuíz militar que lle pedira testigos adictos al régimen, contéstanlle ‘vanlle cinco nomes que se poden considerar algo adictos ao Movimiento’, porque o resto eran todos republicanos. Ese era o tempo que lle tocou vivir de mozo a Curuxás e desa conciencia saíu a súa protección».
