Antía Cal, no xardín da súa casa de Domaio ©Xan Carballa/Fundación A Nosa Terra

Naceu no 1923 e foise na fronteira do centenario. Mestra excepcional, pedagoga da experiencia directa, a súa biografía alfómbrana as flores de moitas mulleres e homes que medran de pícaros nas aulas do seu colexio e lembran aquel tempo como un espazo único e definitivo nas súas vidas. O ouro de Antía brilla en cada lembranza e nestes anos finais puido ver que o seu empeño educativo, tantas veces contracorrente, mereceu recoñecemento e agarimo. A palabra xusta é o documental que nos deixa percorrer a súa vida, e esta entrevista de 2001 en A Nosa Terra fai unha aproximación a esa vida quue se foi deixando un ronsel no horizonte.

En 1961 Antía Cal abría en Vigo o Colexio Rosalia de Castro. Cando a escola era de catequese e principios do Movemento, Antía inaugura un centro no que que rexe un lema tomado dos novos movementos pedagóxicos europeos: «Os nenos son os verdadeiros profesores da clase». Cúmprense corenta anos da creación daquela pioneira escola e a sua fundadora fálanos das súas experiencias de décadas como mestra dun colexio, como ela di, «nada normal». Cóntanos tantos anos de maxisterio como se estivese a dar unha clase. Coa mesma claridade e esperando, máis unha vez, que sexa a alumna a que tire as súas conclusións. 

A ría imponse diante do grande ventanal da súa casa e a cidade de Vigo móstrase panorámica. A paisaxe abraia pero a Antía Cal parécelle silenciosa en exceso. Fala paciente, co sosego que acadou na súa vida de ensinante e quen a escoita non pode deixar de pensar que o silencio que agora sente é tamén a ausencia do barullo dun grupo de cativos a sentar nunha aula. 

A historia comeza desde o principio. Desde os nove anos que Antía Cal pasou na Habana como filla de emigrantes. Co pai aínda na capital cubana, a rapariga regresa co irmán e a nai paa continuar os seus estudos na terra. «Era tempo de guerra moi desacougante. Mamá pasaba tempo sen ter carta. Lémbroa sempre pegada á radio. Na casa viviamos con sensación de provisionalidade. Viñamos para es¡tudar e por iso fomos a Coruńa onde vivín todo o bacharelato», relata arredor daquela etapa de aprendizaxe que continuou ás primeiras leccións da propia nai. 

A Antía Cal sempre lle gustou estudar. Pasaba as horas viaxando diante do atlas e non dubidaba na escolla do seu futuro: quería ser xeógrafa. «Meu irmán quería estudar Medicina e ninguén lle pedía contas. A min dixéronme que non había cartos, que estudara a carreira de Comercio. Levei un desgusto pero mamá díxome que non me preocupara, que despois poderia ir á Universidade». Así foi.  Antía Cal fixo nun ano os seus estudos de comercio que compaxinou con maxisterio e logo marchou para Compostela, cando o irmán entrou na Facultade de Medicina. 

De Compostela recupera a emoción de ser universitaria e tamén os paseos nos que os mozos se coñecian. Nunha de-sas camiñadas é onde atopa a Antón Beiras, daquela un médico novo que se ía converter co tempo nun relevante oftalmólogo e tamén no compañeiro de Antía Cal até a súa morte. 

Con Pestalozzi en Xenebra 

Antón Beiras devecía por investigar. Reducía ao máximo as consultas para se adentrar nas novas investigacións relacionadas cos ollos, unha paixón que fixo del un dos máis eminentes nomes da historia médica galega. Nunha ocasión Antón emprendeu un percorrido por Europa na busca dos novos tratamentos para a cura do estrabismo. Antía foi con el a Toulouse, Montpellier e Xenebra, cidade na que o médico demoraria máis na súa formación. 

«Foi o momento estelar da mińa vida. Lin nun xornal que o concello mercara o legado de Pestalozzi e que se estaba a catalogar.  A min a súa pedagoxía gustárame porque foi o primeiro que avogou a favor de que as nenas tiveran direito a ir á escola pública. Terciou por iso porque dicía que ían ser as primeiras mestras dos seus fillos. Fun alí e coñecín un catedrático xubilado que estaba encargado do arquivo. Intereseime polas ensinanzas de Pestalozzi que dicía que os nenos tiñan predisposición para aprender e que iso se perdía aos sete anos. Quedei abraiada e continuei indo alí até que marchamos de Xenebra». Preguntoulle tamén a aquel especialista onde podía enviar aos seus fillos a estudar. «Díxome que o mellor sitio do mundo era Inglaterra. En España non había nada que facer naquel tempo», responde para explicar a súa decisión de mandar aos nenos a unha escola da que tamen ela aprendería. «Aquí aínda agora cualifícase aos rapaces co termo destaca. Que significa iso? É como hai cincuenta anos!» comenta enfadada. 

Hipotecou unha casa da nai e empeñouse en criar un centro escolar diferente a todo o que entón predominaba no ensino dos cativos.

De todas esas ensinanzas naceu o seu empeńo de facer en Vigo unha escola distinta. Hipotecou unha casa da nai e empeñouse en criar un centro escolar diferente a todo o que entón predominaba no ensino dos cativos. «Nos colexios até chovía. Daban clase profesores cun nivel baixísimo. Ao comezo mesmo houbo quen riu de min dicíndome que collía os nenos cando estaban na teta da nai». 

Así naceu o Rosalía de Castro, con 24 alumnos do entorno de Antía Cal e tres profesores. Por que era distinto aos outros? «O importante era que o neno descubrira as cousas, que fora el o profesor da clase. Había unha frase que era principal na pedagoxia do Rosalía: os nenos aprenden dos iguais». Comeza así a mestra a debullar os avances da súa escola. Cando chegaba o outono os nenos ían ao monte do Castro e apuntaban todo o que vían. Repetían a excursión nas outras estacións do curso escolar e eles mesmos se decataban dos cambios. “Era a maneira de explicar as estacións. O importante é ir ás cousas concretas, que a abstracción veña pouco a pouco». Cando chegaban, os nenos escribían nun papel unha presentación persoal, ao igual que facía a mestra. No fin de curso, volvían facer a mesma redacción e comprobaban os cambios que experimentaban nun ano de colexio». 

De cativos xa facían o percorrido pola ruta de Rosalia de Castro, polos espazos relacionados coa poeta. Máis adiante, achegábanse a Compostela e visitaban o Seminario de Estudos Galegos ou asistían a charlas de Ramón Piñeiro ou Isaac Díaz Pardo. Para falar da II Guerra Mundial, os propios nenos convidaron a Mercedes Núñez para que dese unha clase contando as súas experiencias nun campo de concentración nazi. 

As aulas do colexio Rosalia de Castro tiñan nomes propios. Sarmiento, Feixoo, Ramón María Aller, Neira Vilas ou Álvaro Cunqueiro. Un dia decidiron bautizar unha delas co nome de Alexandre Bóveda. Para ese espazo escolar non había fotografía, en parte algunha atoparon un retrato do galeguista. «Os nenos decidiron mandar unha carta ao carteiro de Pontevedra dirixida á familia de Bóveda da que non tiñamos enderezo. Pouco despois veu Amalia, a muller, cun dos seus fillos a traernos unha fotografía e a última carta de Alexandre Bóveda para o coléxio», explica Antía Cal. Cando a homenaxe para moitos persoeiros é dar nome a unha rúa, o mellor ofrecemento que recibiu Antía Cal é o de titular unha agrupación de colexios. Igual que acontecía coas súas aulas con nome, agora cando os cativos de Gondomar van á escola, alguén lles explicará que Antía Cal é unha muller que, cando era difícil atreverse, quixo facer unha escola distinta. 

[A Nosa Terra. Nº 1007. Novembro de 2001]

DEIXAR UNHA RESPOSTA

Please enter your comment!
Please enter your name here