Antonio pertence á asociación La Corrala. Un cartel en español, francés (polos senegaleses do barrio) e bangladeshí anuncia as festas de San Cayetano, San Lorenzo e La Virgen de la Paloma. No centro, un chulo e unha Manola, que ben se poderían reinterpretar como un turco, co seu bigote, e unha muller árabe, co seu pano.
O barrio, popular até os setenta, foi despois tomado pola heroína e, hai uns vinte anos, polos chineses que viñeron de Francia, onde os obrigaban a pagar impostos “por cada caixa que movían”, di Antonio. Os chineses colocaron por aquí os seus almacéns maioristas, aos que acudían clientes de todas partes, Portugal incluída. Pasaban case todo o día en operacións de carga e descarga, ocupando as rúas estreitas, até que o concello prohibiu o tránsito de vehículos. Agora viven en Pozuelo e veñen en grandes automóbeis, con marcha redutora, conta tamén Antonio.
O barrio é un decorado de tendas asiáticas, senegalesas e árabes. Os árabes son os únicos que non teñen apenas trato con La Corrala. A poucos metros, en dirección á igrexa-biblioteca, encóntrase o locutorio desde o que extremistas islámicos puxeron en marcha os explosivos do 11-M, o atentado que acabou coa vida de ducias de persoas e que a punto estivo de voar enteira a Estación de Atocha.
Azulexos nas rúa do barrio madrileño de Lavapiés.
Antonio comenta, con tan discreto orgullo como usou para falar da igrexa-biblioteca, que, aquí perto, encóntrase tamén o famoso Laboratorio 4, creado por okupas e que foi o núcleo duro dos Indignados da Porta do Sol.
O barrio era o máis inseguro da cidade. Agora parece tranquilo. Incluso os turistas comezan a alugar locais e pisos. Está poñéndose de moda, sen que os ionquis se decidan aínda a abandonalo.
Polas palabras de Antonio sei que as administracións investiron bastante diñeiro despois do atentado. Probabelmente querían evitar que se formase aquí algún tipo de gueto islamista. Antonio sinala coa mirada o centro da praza, un poste cunha cámara dotada dun ángulo de visión de 360 graos. “Hai 48 cámaras destas no barrio”, di. Os turistas aparecen e desaparecen, cos seus pantalóns pirata e os seus cabelos louros. “Lavapies é moi citado nas zarzuelas”, aclara Antonio.
O barrio era o máis inseguro da cidade. Agora está poñéndose de moda, sen que os ionquis se decidan aínda a abandonalo.
O dono dun restaurante mandou traer de Colombia unha figura da Virgen del Cisne. Logo, o cura da parroquia, un latinoamericano –a xerarquía decidiu adaptarse á clientela máis habitual–, solicitou para a igrexa a figura, pero non se puxeron de acordo sobre a porcentaxe do cepillo. O párroco reclamou entón unha virxe propia a Colombia. Antonio conta isto con ironía disimulada.
A fotógrafa Mariví Ibarrola recolle neste traballo un ensaio fotográfico polo bairro no seu tempo de maior degradación.
Ao saír, pasamos pola rúa Atocha. Observo o monumento –un grupo de abrigos enlazados– aos cinco avogados laboralistas asasinados a comezos da Transición por un grupo de ultradereita. Unha das avogadas que traballaban naquel despacho era Manuela Carmena. O edificio permaneceu clausurado, durante moitos anos, con madeiras cruzadas nas portas. Así se encontra agora o locutorio do 11-M, se é que non me confundín coas indicacións de Antonio, pois hai varios locutorios, moi próximos, pola zona.
Compro medio quilo de claudias no mercado. O vendedor é suramericano, aínda que o rótulo da tenda está escrito en árabe. Onde agora se empraza este mercado, antes creaba ilusións o cine Doré. Nunha parede de La Corrala, un cartel reproduce a fachada dos numerosos cines e teatros que amenizaban o barrio e que foron pechando, pouco a pouco, nos anos oitenta.
Cúmprense vinte anos desde que o portugués José Saramago recibiu o Premio Nobel. En Febreiro de 1986 A Nosa Terra entrevistaba a José Saramago na súa casa de Lisboa. O ano da morte de Ricardo Reis, o seu último romance daquela, estábao a tornar no escritor portugués máis lido. Mantiña Saramago a reivindicación da ironía na literatura como unha sorte de expresión de sabedoría e rebeldía continua. Daquela estaba a participar do lado do Partido Comunista na campaña en apoio de Salgado Zenha para a presidencia da República. O futuro Premio Nobel de Literatura revoltábase máis unha vez contra o intelectual descomprometido na súa face de espectador impávido. Co mesmo ideario anunciou o contido do que sería o seu discurso de recollida do premio: un alegato contra a inxustiza social manifestada nas 250 mans que acumulan a riqueza mentres milleiros de persoas morren de fame. Cifras que arrepían e que Saramago repite a mantenta. Velaquí pódese consultar o seu discurso de recepción do premio en Estocolmo.
Sobre a mesa de castaño hai unha pequena máquina de escribir que máis parece de correspondente na revolución mexicana. No terceiro piso da rúa da Esperanza (“esta palabra Esperanza, con minúscula ou sim ela, o melhor é riscala do nosso vocabulário”) entre o chifro dunha ambulancia e, por se foran os soldados da Inquisición, pensamos en Sete-Lúas, que camiña no branco da tarde atrás dun espíritu. No lenzo da ampla libraría, un rótulo de cartón (“Historia”) lembra algún safari de clasificación, aboiado no rieiro de novos libros. Desde este recanto de Lisboa, José Saramago (Memorial do Convento, O ano da morte de Ricardo Reis, Levantado do Chão, Viagem a Portugal, Poemas Possiveis) fai unha literatura que están traducindo en todo o mundo.
Ás veces, as literaturas voltan do revés o anteollo de Robinsón e descansan de espreitar o horizonte á busca dunha vela. A viaxe heroica métese daquela entre o decorado dun carreiro de formigas, as referencias do común ocupan o lugar da aventura e o interior do vocabulario das normas de obrigado cumprimento substitúe á retórica. Aos escenarios de José Saramago pásalles coma aos de Almeida Garret que escribiu un libro titulado Viagens da Minha Terra pero a terra de que se fala non vai moito alá de Santarem.
“Non sei ben o que en este momento está a pasar na Galiza, pero aquí durante moitos anos discutiuse o sexo dos anxos: a universalización ou a universalidade da novela portuguesa universal; como se interesarían outros países por ela. Neste momento, cando xa non se discute tal cousa, e estamos de feito interesados en saber que terra é esta e como é a nosa xente, descubrimos que os do outro lado das fronteiras, cando len as nosas novelas, din: iso que vostedes están a facer é mesmo bon. Pero aquí só estamos a falar de entre o Terreiro do Paço e Mafra, é onde decorre a nosa vida e é da nosa vida do que temos que falar. Se os demais queren saber de nós, é deste bocado de chan e de este bocado de vida do que teñen que saber. Non, desde logo, cunha novela inglesa ou francesa feita desde aquí. Esta reflexión non fai máis que dar conta de algo obvio… A Galiza terá tamén que encontrar o seu escenario entre Vigo e Lugo ou Santiago, por exemplo”.
Cando falan con entusiasmo dos Estados Unidos
de Europa, eu creo que están a brincar connosco
O escritor ten na máquina un fólio da novela que sucede á O Ano da Morte de Ricardo Reis (1984), da que xa se venderon corenta mil exemplares en Portugal. A proposta da que temos que falar da nosa vida e da nosa terra, está aquí desenvolvida nun razoamento que delimita iberismo e europeísmo.
“Se hai un tema central neste novo libro, é realmente a Península Ibérica[aos poucos meses desta entrevista publicaríase A Jangada de Pedra]. E non ten que haber aquí confusión con ideas de iberismo ou unión ibérica, senón a conciencia de que deste lado dos Pirineos hai unha idea propia. Isto para alén das diferencias internas na península: Catalunya non é Galiza; Galiza non é Euskadi; Andalucía non é Castela e nada de isto é Portugal. Somos unha especie de enxaretado de culturas, de afirmacións rexionais e nacionais moi acusadas. E a pesares de todo canto tentou envolver e revolver estas diferencias, séculos despois, é dicir hoxe, os caracteres propios mantéñense e tenden a afirmarse cada vez máis. A noción que eu teño é que a Península Ibérica é algo particular, que nunca poderá integramente formar parte da Europa; nós non somos parte desa unidade que se chama Europa, que tampouco é tal unidade. O erro histórico é que antes de termos podido, como Península Ibérica, desenvolver todas as nosas capacidades propias, aquelas que son nosas e que non son confundíbeis con ningunha das expresións europeas, imos entrar (xa entramos) na caldeira de Europa. Polo demais tampouco é un compromiso para a vida e para a morte: hoxe están a construír Europa pero Europa mañá pódese desconstruír. E cando falan cun entusiasmo tan grande dos Estados Unidos de Europa, eu creo que están a brincar connosco. Non é posíbel facer así os Estados Unidos de Europa, converter só unha parte do continente europeo nunha organización da que sabemos de sobra que, se por eles fora, estaría dividida en estados pobres. Estes Estados Unidos de Europa non fan senón conservar unha relación de forzas e de dominio que existe xa. Só que en vez de ser países independentes terían un nome común pero non por mudar o nome dunha cosa muda nada. A miña novela, con recursos propios da ficción, metaforicamente, pretende explicar isto: que a Península Ibérica non é Europa. Agora non vos vou dicir máis porque revelaría o segredo do relato. Na colmea non se pode entrar”.
As veces a ironía é a máscara dunha grande dor
O humor e a ironía son marcas compartides por toda a literatura que permanece. Saramago tenlle chamado sabedoría. O sorriso seria pois a comprensión que vive a carón do nós como un peto contra as agresións; ferramenta perfecta de transformación. Ofrecémoslle que poña os marcos ás leiras cruzadas da impotencia e da rebeldía que hai no humor.
“É verdade: a ironía é rebeldía e tamén dor. Teño dito que as veces a ironía é a máscara dunha grande dor. Es irónico porque estás dorido, porque estás sufrindo. En vez de caer nas bágoas, na efusión dramática, hai unha especie de auto-cauterización coa que o autor se queima a si propio. Iso nótase nalgún dos meus libros porque eu emprego a ironía mesmo contra aqueles que eu máis amo. Onde é máis evidente é no Levantado do Chão, onde eu viro a ironía contra os labregos, os traballadores. Unha lectura errada podería levar até pensar que o autor se opón a estes personaxes. Unha grande confianza no propio futuro, faría probablemente que o ton irónico aparecese fora de lugar. No fondo a ironía é como quen asubía cando pasa por fronte dun cemiterio. É unha maneira de nos defendermos. Parecendo un sistema de ataque pode ser finalmente de defensa aínda que se poda ser menos pesimista no uso da ironía. Cando serve para desmitificar, para amosar o outro lado das cousas, para destruír os convencionalismos, é xa que logo un arma positiva. Con todo un, concordo: non será un sinal de impotencia pero si que é de fraqueza temporaria, digamos”.
Houbo un tempo en que José Saramago describiu a vida como unha longa paciencia até recoñecer que mellor se define como unha longa violencia.
“Probabelmente é máis unha intuición que o resultado dunha experiencia propia. Cando falo da longa paciencia é porque nos temos que resignar de vivir sucesivamente os días e nin todos os días son días que valían a pena; e violencia porque, a fin de contas, é unha sucesión de actos violentos que infrinximos aos outros e que os outros ten con nós. Finalmente, imos conseguindo vivir nunha situación de armisticio. Oscilamos entre a paciencia e a violencia e eu penso que escribir é unha forma de controlar esta tensión que existe entre unha cousa que se espera que aconteza e a violencia, que retarda ou precipita o que se desexa ou o que se teme”.
Son realista, con certos riscos propios
Nas novelas de Saramago hai unha grande reflexión irónica sobre os mesmos elementos do realismo. Á tremenda afirmación de que a paisaxe non existe, o autor opón unha paisaxe (“o que máis há na terra, é paisagem. Por muito que do resto lhe falte, a paisagem sempre sobrou…”) utilizada como imaxinación; parece como se quixera rir dos que afirman que a paisaxe está deshabitada e conseguira demostrar que os elementos materiais do realismo, estaban cheos dunha humanidade que non se quería ou non se sabía reflexar.
“Cada vez que alguén se interesa polo que eu estou a escribir a súa preocupación é onde se me pode colocar. Leo críticas e ensaios e doume conta de que unha das dificultades xerais sobre a miña narrativa é certa incapacidade por definirme. Quén é este home? Que libro é este? En moitos casos inventan razóns que non están máis que na cabeza de quen escrebe, sen apreciar o que é obvio. Eu creo que podemos tentar de explícalo por exclusión de partes. Eu non son un escritor surrealista; tampouco existencialista… A medida que vou retirando hipóteses, poida que a única cousa que permaneza sexa o realismo. Por todas as razóns, e precisamente porque eu tento de facer unha narrativa que abranga todo. Con isto non quero describir unha narrativa ecléctica, na que houbese un pouco de surrealismo, de existencialismo… A vida? Xustamente abrazar a vida, cinguir a vida. Eu penso que iso non pode facerse máis que nos cadros do realismo que son ben máis amplos de aquelo que se pense en certos momentos. Non hai moito preguntábanme nunha entrevista, pero vostede é realista? Eu coido que son realista pero xa me situaron no realismo máxico, no real marabilloso, nas influencias dos escritores latino-americanos. Son realista, con certos riscos propios”.
Por que non se quere que o escritor tome en conta
esa parte da vida social que é a acción política?
Ricardo Reis morreu en 1936 pero foi lapidado no 1984 con O ano da morte de Ricardo Reis. O intelectual liberal, culto, sensíbel, descomprometido observa o Portugal salazarista como un entomólogo; Fátima como un raro destino folcklórico-litúrxico; o golpe fascista en España coma un acontecemento do fado.
“Cando escollo a Ricardo Reis é precisamente a quintaesenciado intelectual independente que declara que contentarse co espectáculo do mundo é o sinal da sabedoría, da sagesse. Os escritores que defenden a non participación na vida política de feito defenden en maior ou menor grado o estatuto do espectador: eu son espectador, non interveño, non participo; eu non estou sentado no escenario; fico aquí na miña platea e asisto. Como escritor, como persoa moi intelixente que son vou tomando nota do que acontece. Cando eu vou buscar ao Ricardo Reis, que declara que non ten nada que ver co mundo e o confronto co ano terribel que foi 1936, pregunto. É posíbel nunha situación semellante que alguén ouse dicir que non quere saber do mundo, dos homes? Cando se pregunta se un escribe debe comprometerse ou non, cústame entendelo. Considero que toda a vida do home, é un compromiso con todo: os seus clientes, os amigos, a familia, a patria. O home ten que facer un certo número de cousas ou non facelas. E dentro da sociedade está a acción política, por que non se quere que o escritor tome en conta esa parte da vida social que é a acción política? E coma se lle pedisen que se exprese nun sesenta ou setenta por cento da súa personalidade e oculte a outra. No meu país hai un certo número de autores que reclaman para si o estatuto especial de independente das loitas políticas e dos partidos. Pero cando ese autor é chamado a votar, como agora para a presidencia da República, tería que levar a súa independencia ao extremo e nin sequera votar. Tan pouco suxa as mans na vida política, que non move os pes para ir votar. Pero se vota, será por alguén, por algún partido, pero como se compromete? En segredo? E non se pode dicir publicamente cal foi ese compromiso? Se alguén di: son escritor pero non explico quen son eu politicamente, e corto unha parte da miña personalidade e exprésome parcialmente, eu sinto desexos de preguntar se eses escritores teñen medo de perder lectores”.
Reflexións dun autor moito antes da internet
Saramago participa nos actos públicos da campaña a presidéncia da República en apoio de Salgado Zenha, xunto con outros nomes ben coñecidos do Partido Comunista. O bruído da campaña sobe desde a rúa, e está na mesa sobre a que falamos, nas primeiras planas dos xornais. Nós falamos aínda dos libros deste escritor comprometido e da súa visión da galaxia Gutemberg.
“Ai ven a televisión con 25 canais que lle vai facer crer a algúns que está vendo o mundo cando o que estará vendo son algunhas imaxes do mundo, que non é a mesma cousa. Hai razóns para temer unha quebra de interese por un xénero como a novela, que ten trescentas ou catrocentas páxinas e require tempo de lectura. Paradoxicamente, no momento en que Portugal máis se nota a influencia dos medios audiovisuais estanse rexistrando as mellores tiradas de libros dos últimos trinta anos. Non estou a falar só dos meus libros (O Memorial do Convento, sesenta mil exemplares; O ano da Morte de Ricardo Reis, corenta e cinco mil), senón dos meus camaradas de letras que atinxen con facilidade dez ou quince mil exemplares de venta. Isto non acontecía hai anos. O que explica fundamentalmente este fenómeno é que o lector portugués que non concedía moita importancia á súa propia literatura, e prefería as traducións tal vez por efecto do 25 de Abril e das transformacións culturais e sociais que trouxo, e da participación dos cidadáns na vida do país, interesouse polos escritores propios. Pero tamén hai razóns para preocuparse. Vivimos unha profunda crise económica e, aparte dos méritos intrínsecos que un autor teña para que compren lean e discutan a súa obra, o lector non ten diñeiro para libros e síntese levado por unha presión a comprar o libro do que se fala. O Best Seller é unha torre que proxecta unha sombra sobre libros de grande mérito que deberían ser lidos pero non o son porque non se fala deles. Despois a Democracia tornouse institucional o que é un mal sinal… Pero daquela os escritores regresaron á casa e hoxe na narrativa hai aspectos interesantes. Outro aspecto a salientar é que desde hai moitos anos hai unha situación nova: non temos mestres literarios que definan unha tendencia ou unha escola”.
Fanse agora catro anos que falta a respiración do historiador Francisco Carballo, a quen sempre lembramos animando iniciativas, divulgando, investigando. O seu periplo vital cobre un arco que vai desde Maceda (1925) a Salamanca (2014) e ten sido obxecto desde o seu falecemento dun sistemático homenaxe cos Roteiros que organiza cada outono a Asociación de Amigos de Francisco Carballo. A asociación foi constituída na súa vila natal e fornece continuamente datos a través dunha páxina web propia, recollendo noticias e sobretodo contidos e artigos realizados polo propio historiador, as máis das veces relacionadas coa actualidade, continuamente abordada por Carballo nas súas intervencións públicas, nos seus libros e singularmente nas colaboracións xornalísticas. Centos deses traballos están na Hemeroteca de A Nosa Terra, publicación que axudou a fundar en 1977 e soster en etapas singularmente complexas. Para contribuír á continuidade da súa memoria recollemos aquí, dunha banda o vídeo no que podemos escoitar o pensamento e a voz do propio Carballo e tamén unha das últimas entrevistas que lle fixemos, no ano 2007.
“A nosa obriga é destapar os relatos falsos do poder”
Cunha traxectoria biográfica moi diversa, Francisco Carballo ven destacando desde hai anos no seu papel de historiador que reivindica unha visión centrada en Galicia, multidisciplinar e crítica dos dogmas do poder. A súa heterodoxia na defensa do cristianismo de base, permite entroncalo tamén na estadea de cregos progresistas que sen renunciar ás súas conviccións permítense defender con liberdade unha educación pública e laica.
Cal é o papel do relato histórico na sociedade contemporánea?
Considerouse durante séculos como unha narración. Partiu desa comprensión cara a un método máis científico, sobre todo desde a escola dos Annales (Francia, 1925) e a historia marxista. Despois dese atasco de economía e estatística que se produciu está voltando unha maneira de presentar a historia con máis atracción, mesmo literaria, e comezou a situarse mellor a escola narrativa. Pero todos os métodos que acompañan a historia son complementarios e non se poden absolutizar. Que trunfe a narración non lle pode tirar cientificidade, dentro do carácter desta ciencia que non é o mesmo que a bioloxía ou as matemáticas.
A necesidade dun relato coherente foi precisa cando se fundan os estados-nación. A persistencia de historias contrapostas poden chegar a formar parte da controversia política?
Nesa materia nacional é onde máis se observan as disparidades. É un debate parecido ao do mito na creación da conciencia histórica e os propios datos reais. O mito é un símbolo capaz de suxestionar e chegar á afectividade pero non se sustenta por si só na realidade actual do ser humano que precisa probas firmes.
o mito é unha simbolización, un xeito de comprimir nunha imaxe unha serie de elementos que non é capaz de evocar a estatística.
Mitos sometidos a unha forte de deconstrución.
Datos e probas son esenciais para soster unha afirmación, pero o mito é unha simbolización, un xeito de comprimir nunha imaxe unha serie de elementos que non é capaz de evocar a estatística. O mito, en tanto que se interprete como historia, supón negar a autenticidade do que queremos probar. Se permanece no seu lugar simbólico de atracción e de atención, serve como revulsivo e nese sentido é imprescindíbel; o historiador pode invocalo como tal pero non como substituto da fonte. O mito sempre está provocando máis investigación.
No período político de Aznar deuse unha forte tensión precisamente pola interpretación histórica, concentrada na proposta de reforma das Humanidades e os programas escolares. A que responde esa dialéctica?
R. Posibelmente sempre se producirán esas controversias. A historia é un tipo de coñecemento no que xogan papeis relevantes a subxectividade e os intereses, por iso se reconstrúe constantemente. Non porque as probas sexan rexeitadas senón porque a interpretación depende do punto de vista. En España é moi patente porque moitas das súas empresas históricas estiveron cargadas en exceso de mito e de intereses do grupo dominante. Usáronse moitas falsificacións e nunca verás na historia española unha persistencia na desmontaxe de determinados mitos fundacionais, sexa Covadonga ou a unificación baixo a coroa de Castela. Hai un exceso de peso da historia áulica, basada en documentos xurídicos e sen presenza doutras fontes e iso non é un problema específico español, tamén sucede coa historia da Igrexa ou de calquera institución, que deixan á vista só os datos propios da organización que persiste e esquecen todo o demais.
Unha marca súa como historiador é interpretar a historia de Galicia desde sí mesma.
Esa é unha das claves para evitar o dominio tan alto do mito da unidade hispánica e da lexitimidade do poder. Ao estudar a historia de Galicia tes que aterte a fontes privadas, en ocasións ocultas, e non só ás oficiais. A nivel de institucións eclesiais o debate entre o monaquismo galego e os cabildos contra a reforma dos Reis Católicos durou até que rematou o Antigo Réxime; nos arquivos catedralicios hai unha documentación abundantísima pero ningún historiador a utiliza para investigar ese rexeitamento a unha imposición que foi devastadora. E poderíamos seguir pondo exemplos.
Adoptar ese ponto de vista propio custou moito?
As visións alternativas que hoxe se dan da realidade de Galicia aínda son minoritarias, tamén na Universidade. Tardouse porque os historiadores foron sometidos a unha escola e unha universidade que impuxo unha visión única e tardaron en poder revelar outra realidade. Empezou Murguía no século XIX porque era arquiveiro e coñecía de primeira man os documentos; seguiu a Xeración Nós porque empezaron a procurar nos documentos medievais e despois, desde os anos 1960/70, xa se puido insistir porque foi mellorando o acceso ás fontes. Mesmo así non se logrou transcender esa visión ao gran público porque en todos os niveis educativos hai un dominio abraiante do discurso oficial e do saber estándar, afirmándose cousas sen probar. Colles un texto da ESO o do Bacharelato e máis da metade do que din dáse como dogma cando son opinións discutíbeis
Aínda temos grandes lagoas na historia galega?
Hoxe faise moita historia local e iso é básico, porque vai conducir a unha revisión completa. A historia documental que se está facendo agora, as novas investigacións arqueolóxicas, antigas e medievais, e a promesa do envío da documentación dixitalizada de fóra de Galicia vai permitir entrar en investigacións directas sobre moitas cuestións pendentes. Aínda pesa en exceso a historia oficial pero vai haber unha lentísima transformación que ademais tardará en permearse ao sistema educativo, porque moitos profesores mesmo omiten os capítulos referentes á historia de Galicia baixo a idea de que non entrarán na selectividade. E iso é porque eles mesmos non os coñecen.
O éxito de programas de divulgación histórica, como o recente Historia de Galicia na TVG amosan unha curiosidade popular polo pasado propio.
Lembro un capítulo sobre a tensión na historia eclesiástica entre os mosteiros galegos e os de fóra e gustoume porque suscita preguntas entre a xente. É unha maneira de interrogarnos e liberarnos de prexuízos.
Unha das súas ocupacións principais foi historiar a Igrexa galega.
Coido que xa din case todo o que me interesaba sobre ela. Quería saber se foi ou non un entorpecemento para o país e escribín sobre a época da República e a base da súa responsabilidade na Guerra Civil, traballei sobre o seu comportamento no 36 e finalmente fixen un manual sobre toda a súa traxectoria secular que saciou xa a miña curiosidade. Ademais non debemos darlle moita importancia á historia de institucións; interésame máis a historia global da humanidade e a do pobo galego.
Defendo unha educación gratuíta e universal porque é o único camiño para facilitar o desenvolvemento intelectual de todos.
Moitos anos dedicounos profesionalmente ao ensino, e aínda sendo crego vostede defende un ensino público e laico. Por que?
Defendo unha educación gratuíta e universal porque é o único camiño para facilitar o desenvolvemento intelectual de todos. E aínda sendo imperfecto, porque as diferenzas económicas e psicolóxicas condicionan moito, o público é o mellor sistema posíbel. Laico porque a opción relixiosa, aínda que eu a considero gratificante, non pode ser imposta mediante a manipulación educativa. Basilio Álvarez, o crego e dirixente agrarista, dicía que non debía ser educador quen non fose pai de familia porque non sabe o que é un neno. Eu engado que non debe ser educador quen esteña moi contaminado polo seu papel relixioso porque non entende a posición de quen non está con el. O espazo laico é un lugar de igualdade.
Cando se trata de Povisa, non falamos dunha empresa calquera, porque ademais de condicionar a sanidade galega é das que “mandan en Vigo”. Prepara un EREcun obxectivo claro: obter máis cartos da sanidade pública asinando un novo convenio.
José Silveira e Xulio F. Gaioso (á dereita).
O auxe do Grupo Nosa Terra XXI, que preside o extremeño José Silveira Cañizares, non se entende sen ter en conta as súas relacións con Xulio Fernández Gaioso, de quen é consogro, logo de casar o seu fillo Xosé Bernardo, cunha filla do outrora todopoderoso presidente da Caixanova.
No 1997, polos tempos de producirse este casorio, Silveira, propietario da empresa de remolcadores Remolcanosa, merca Elcano, a maior navieira española, que viña de privatizar o goberno Aznar.
Un ano despois faise coa propiedade de Povisa, o maior hospital privado de todo o Estado. Entra no mundo da sanidade grazas ao doutor Pintado, seu médico, amigo e socio.Unha boa parte do diñeiro da operación sae dun crédito de Caixavigo.
No ano 2010, dous días antes da fusión de Caixa Galicia con Caixanova, e baixo a supervisión de Deloitte, a entidade de aforro radicada en Vigo triplica a súa participación en Nosa Terra XXI a través do Fondo de Inversión Ahorro 2000, ao que pertence Povisa.
Puido ser unha casualidade.
Como que Rocío Mosquera, xerente do hospital Nosa Señora da Esperanza, pertencente ao mesmo grupo que Povisa, fose nomeada por Núñez Feixóo xerente do Sergas (2009-2012) e a seguir conselleira de Sanidade (2012-2015), sendo ela quen negociou o convenio do ano 2014.
Rocío Mosquera foi Conselleira de Sanidade e María Luís Brandt é a actual xerente de Povisa.
Actualmente, Rocío Mosquera é xerente de Galaria, empresa pública que, anteriormente, presidiu María Luisa Brandt, xerente agora de Povisa.
Pero hai máis casualidades. A propia María Luísa Brandt, traballou en Deloitte (2001-2007), a empresa que auditaba a Povisa. Si, a mesma que, contratada pola Xunta, non atopou ningún burato na entidade presidida por Xulio F. Gaioso.
Adaptar o Álvaro Cunqueiro a Povisa
A planificación do Sergas case sempre se fixo tendo en conta os intereses deste hospital.
Cando o goberno bipartito decide construír un novo centro sanitario en Vigo, para cubrir as demandas sanitarias dunha área de máis de 500.000 persoas, ármase un tremendo balbordo nas altas instancias galegas.
Cayetano R. Escudero, actual concelleiro en Vigo, foi director xeral do SERGAS cando se elaborou o proxecto do novo hospital de Vigo, no periodo do goberno bipartito, demediado despois que chegou Feixóo á presidencia da Xunta.
Co proxecto aprobado, sendo Cayetano Rodríguez Escudero secretario xeral do Sergas (2006-2009), a sanidade pública xa non precisaba o hospital de Povisa. O hospital público, que agora se chama Álvaro Cunqueiro, e máis o hospital do Meixoeiro, serían quen de atender os pacientes de toda a área.
Algunha das empresas finalistas no concurso, recibira a “recomendación” de que mercasen Povisa, se querían optar á concesión.
Non aceptaron e pechouse o concurso con bastante escándalo, aínda que amortecido nos medios de comunicación e con presións ás empresas perdedoras desde diversos sectores políticos e económicos de Vigo e Compostela.
A situación mudara co novo Goberno do PP e coaa chegada de Alberto Núñez Feixó á presidencia da Xunta. Axiña se modifica o proxecto primario minorando o que ía ser o novo hospital. E non só iso: privatizase na práctica o Álvaro Cunqueiro, entregándollo a unha empresa que apenas tiña experiencia en xestión hospitalaria.
Ao proxecto do Cunqueiro recortáronlle 400 camas das 1470 previstas, xusto as mesmas (405) que agora ten concertadas Povisa co Sergas
Dáse a casualidade que o recorte ao novo hospital foi de 400 camas sobre as 1.470 previstas no primeiro proxecto. As mesmas que Povisa ten dedicadas agora (405) á atención pública, fronte as 123 que dedica á atención privada.
A plataforma pola Sanidade Pública, BNG e PSOE, denunciaron daquela que a modificación do proxecto primixenio do hospital se realizaba para que “a clínica Povisa siga mantendo o negocio”.
Manifestacións a prol da sanidade pública unha e outra vez, declaracións de médicos, sindicatos e plataformas denunciando a situación, e un alcalde, Abel Caballero, que colle a bandeira da sanidade pública, tísnaa de viguismo e envólvese nela. O non a privatización da sanidade, aínda ecoa en todo Vigo unha e outra vez.
O mesmo Abel Caballero, abandeirado contra a privatización do Hospital Álvaro Cunqueiro, é o que demanda agora que a Xunta lle dea máis diñeiro público a Povisa para “evitar o seu estrangulamento”.
A presentación dun ERE
O hospital Povisa, seguiu a ser, por mor dadecisión de Núñez Feixóo, imprescindíbel para a sanidade galega. Ten ao seu cargo a atención de 137.000 cidadáns da sanidade pública, a medio dun concerto asinado coa Xunta. O último no ano 2014.
Por cada cartilla da Seguridade Social que xestiona Povisa, as arcas galegas páganlle á empresa de Silveira 540 euros ao ano.
Agora Povisa anuncia que é ela a que está a “financiar a sanidade pública”. Afirma que, desde que asinou o convenio, perdeu 42 millóns de euros, máis de 10 millóns por ano. E demanda un cambio no concerto asinado coa Xunta. Quere máis cartos ou que lle permitan despedir a persoal, para ser rendíbel.
Aínda que, todo hai que dicilo, segundo a Asociación Galega para a Sanidade Pública “non ofrece información desagregada dos gastos que lle ocasiona a atención aos pacientes da sanidade pública e da sanidade privada”.
Como a Xunta se nega, Povisa presenta un ERE e pídelle que se faga cargo deses 137.000 pacientes.
A Xunta sabe que hoxe por hoxe non pode facer operativas as 400 novas camas necesarias para atender a eses milleiros de cidadáns, porque Povisa xa forma parte do sistema sanitario público galego, o mesmo que o hospital Álvaro Cunqueiro, con xestión tamén privada. Lembren que son esas 400 camas que lle sacaron a este novo hospital.
A xerente do centro, María Luísa Brandt manifesta que “nós non queremos gañar nada coa sanidade pública, só non perder diñeiro”, cando o concerto co Sergas representa o 77% do seu negocio.
Así que demandan unha saída formulando un dilema: “ou aumentamos os ingresos, ou reducimos os gastos”.
A hospitalización representaría o 87% dos gastos e a farmacia o 13%.
A Xunta xa cedeu un pouco e afirma estar disposta a pagar os medicamentos dos pacientes non ingresados. Pero a Povisa non lle é bastante. As negociacións seguen.
Desde a Asociación Galega para a Sanidade Pública denuncian o grande risco que implica esta medida para o erario público, pois “o hospital privado prescribe unha medicación que será pagada polo Sergas e o Consello de Contas denunciou a coincidencia de pacientes públicos e privados e os gastos sen desglosar”. As 137.000 persoas da sanidade pública que dependen do “hospital de referencia”, son os reféns.
Cantos máis recortes de persoal, peor atención. Por iso ten a lista de espera máis grande da sanidade galega e a Xunta, desglosa en Vigo a espera por atención en Povisa coa dos outros hospitais que xestiona máis ou menos directamente, pois duplica á do Sergas.
Os sindicatos denuncian que o aumento de cartillas en Povisa non levou emparellado o aumento do persoal
Os sindicatos denuncian que o aumento de cartillas que se deu en Povisa, cun dúas fortes campañas propagandísticas, non levou emparellado o aumento do persoal e en consecuenciaa atención aos pacientes empeorou e as listaxes de espera medraron.
A última e intensa campaña publicitaria para que as persoas escollesen Povisa como hospital produciuse hai menos dun ano. Segundo fontes sindicais, conseguiu un aumento de máis de 1.500 cartillas.
Como se entende logo que se os pacientes da Seguridade Social lle dan perdas e non lles chegan a nada como din os 540 euros anuais da Xunta por paciente, se lancen a conseguir máis afiliados da Seguridade Social? Por que a Xunta se viu obrigada a pórlle un tope de 139.000 cartillas no concerto asinado entre ambos?
Povisa ten agora medo a que moitos dos usuarios captados se dean de baixa, e marchen para a ser atendidos nos centros públicos e por iso unha das súas demandas é que o número de persoas a atender se manteña estábel durante todo o ano.
E non se conculca deste xeito a libre elección de médico e hospital que pregoa a Xunta?
A historia dun negocio
No ano 2010, en pleno conflito laboral, Povisa xa ameazou con despedir a 787 traballadores, mediante un ERE semellante ao actual.
No ano 2014, antes de asinar o Concerto Singular que está en vigor, planeou outro ERE para suprimir 56 postos de traballo máis.
As ameazas e as demandas continuas de melloras dos concertos, forman parte da historia da empresa.
No 1996 asinou un vantaxoso concerto que lle permitiu cobrar por adiantado e incrementar os seus ingresos por aumento da poboación asignada (de 102.312 a 127.405, habitantes), e por contratar novas actividades. Paralelamente a estas medidas, o Sergas suprimiu os controis sobre os excesos que se sancionaban economicamente.
No 2006 anunciou recursos xudiciais se o Sergas non pagaba a débeda acumulada entre o ano 2000 e o 2004 por exceso de cota e ofreceuse a resolver as listas de espera en 14 meses se se lles aportaba máis diñeiro.
Na última negociación do Concerto do ano 2014, conseguiu modificar o sistema de pago pasando a cobrar 540 euros por persoa/ano, só 100 euros menos que o Hospital Público Álvaro Cunqueiro malia a non atender a pacientes desprazados, a carecer de numerosos servizos como xinecología, paliativos ou hospitalización a domicilio e a atender procesos de menor complexidade e custo xa que non realiza cirurxía cardíaca, cirurxía torácica, ou non atende psiquiatría, tuberculose e outras patoloxías respiratorias, etc…
Outra importante axuda ao negocio foi que o novo Concerto permitiulle ampliarse captando poboación en todo Vigo (antes só prestaba servizos ao Morrazo, Coia e Val Miñor). A pesar de todo, a mala xestión conduciunos a perder 7,1 millóns nos dous primeiros anos e a presentar unha demanda por 9,8 millóns para medicamentos.
Entre o ano 2000 e o 2018 o incremento do concerto alcanzou o 27,1%, tres veces máis que o crecemento da poboación asignada que foi de tan só o 9,6% (de 126.922 a 139.828 persoas).
Os problemas veñen de lonxe, e aínda que a falta de transparencia é a norma no Concerto, o Informe de Fiscalización do Concerto de Povisa realizado polo Consello de Contas de Galicia en 2006, mostrou que o proceso se realizou vulnerando a lexislación e sen ningunha transparencia, que as revisións anuais eran utilizadas para incrementar substancialmente as ganancias, que os custos se incrementaban utilizando certas trapelas, que existían irregularidades na facturación de consultas, que os servizos se facturaban a un maior prezo do acordado ou que Povisa conseguiu eliminar a inspección médica.
O persoal de Povisa ven reclamando un novo convenio desde 2010, con folgas senelleiras na sanidade
No medio, os traballadores
Se os pacientes semellan estar calados neste conflito, do que son os principais damnificados e, todo o máis, rosman polo baixo, non así os 1.400 traballadores e traballadoras da empresa.
Maria Xosé Abuín, da CIG, afirma que “o ERE é unha chantaxe coa que pretenden cargarse o actual convenio colectivo para que o novo persoal entre en peores condicións”.
A loita do persoal desta empresa ven de lonxe, reclamando mellores condicións de traballo e tamén de atención aos pacientes, con folgas senlleiras na sanidade.
Desde o ano 2010 están a reclamar un novo convenio colectivo, convenio que está paralizado desde aquelas.
Eva Solla, parlamentaria de En Marea, considera que “non é normal que a empresa estea aducindo perdas e que as súas contas nin sequera sexan públicas”, o primeiro paso para poder presentar un ERE.
E non son públicas porque, cando presentaron o ERE, aínda non estaban depositadas no Rexistro Mercantil, así que non existe documentación que certifique estas perdas de 42 millóns nas que basean a regulación de emprego.
Se no 2013 gañaron cartos e ao ano seguinte asinaron un novo convenio coa Xunta, como comezaron decontado a perder diñeiro?
O que si existen son datos do ano 2013, no que presenta unhas ganancias de 11,8 millóns de euros. Dáse a circunstancia de que Povisa era a empresa máis rendíbel do grupo Nosa Terra XXI, gañando cinco veces máis que a grande navieira Elcano, que, malia a súa dimensión só obtivo 2,2 millóns de beneficios.
E salta unha pregunta lóxica: se no 2013 gañaron cartos e ao ano seguinte asinaron un novo convenio coa Xunta, suponse que mellorando as condicións, como comezaron decontado a perder diñeiro?
A voceira de sanidade do BNG, a parlamentaria Montse Prado, afirma que “é magoante que o presidente Feixóo diga que a Xunta non ten que fiscalizar nada, cando a sanidade pública paga cos seus recortes o mantemento dunha empresa privada”.
Todos ollan cara Feixó
A Asociación Galega para a Defensa da Sanidade Pública faille dúas demandas a Xunta: “Non permitir a chantaxe” e que se comprometa a xestionar directamente o hospital no caso de que a empresa non garanta mantemento dos postos de traballo.
Tamén piden que se realice unha auditoría pública que analice a xestión do diñeiro público entregado a Povisa”e que a Xunta se comprometa “a non entregar un só euro máis entanto non se realice a auditoría”.
Poucos creen que a Xunta responderá ao xeito.
Para Pablo Vaamonde, coordenador xeral da Irmandade da Sanidade Galega (ISAGA), o presidente galego é un “experto e convencido privatizador. Foi a man que puxo a andar as nefastas Fundacións Sanitarias que logo houbo que rescatar e incorporar ao Sergas, porque estaban en quebra”.
Pablo Vaamonde afirma que “o traballo destrutivo de Feixó continúa agora: os centros privados ven asegurado o negocio e incrementan de xeito notábel a actividade derivada do Sergas”.
Povisa só seria un exemplo. Pero hai máis, como o acordo marco cos hospitais privados de A Coruña asinado non hai moito. “Logo de nove anos, a sanidade pública está nunha situación dramática”, conclúe Vaamonde.
En primeiro plano o Hospital Álvaro Cunqueiro, ao lonxe, no alto, o Hospital do Meixoeiro.
A propiedade do Álvaro Cunqueiro
A Sociedade Concesionaria Novo Hospital de Vigo S.A., é unha unión temporal de empresas (UTE) que forman Acciona (Entrecanales, 43% do capital), Puentes y Calzadas (galega, 23%), Veolia (dona de Altair, socia orixinal, co 17%) e Concesía (17%).
A UTE é a mesma que realizou a obra do hospital que agora xestiona, nomeando a seu máximo responsábel.
O contrato co Sergas incluía que a mesma firma se faría cargo durante vinte anos da xestión dos servizos non clínicos do hospital Álvaro Cunqueiro e dos outros da área de Vigo. Por este traballo cobra un canon anual de 68 millóns de euros. Para executala, as empresas constituíron outra UTE: Sociedade Operadora Novo Hospital de Vigo.
O novo proxecto, co seu modelo de financiamento público-privado, supuxo un incremento tal que pasou dos 450 millóns de euros a 1.400 millóns.
Un financiamento que foi cuberto polo Sergas que solicitou un crédito de 110 millóns de euros ao Banco Europeo de Investimentos pois a concesionaria non daba atopado financiamento.
O modelo de contratación, denunciado ante a UE, evitou a fiscalización estipulada na Lei de Contratos do Estado.
Ademais de reducir as camas nun 31%, o proxecto adaptado tamén reduciu o 55% das camas de urxencias, o 31% dos quirófanos, elimináronse os laboratorios… As distintas superficies, aparcamentos, xardíns, zonas de espera etc, minguaron nun 75%… E até estreitaron as parades e mudaron os zócalos.
Mentres Povisa anuncia perdas, a UTE do Cunqueiro cada ano gaña máis cartos.
Volve A Nosa Terra, en soporte unicamente dixital, aínda que dunha maneira distinta á do 2010-2011. Agora, do que se trata é de centrarse no contexto, máis que na noticia diaria. Pero de non menos importancia debería ser o cambio de estilo. Na rede non escribimos igual que no papel, aínda que todos estamos aínda algo presos do vello hábito, do mesmo modo que os deseñadores dos primeiros prototipos da aviación tentaban imitar as alas do paxaros.
A lectura en pantalla é máis rápida e menos constante, polo tanto lévase mal cos parágrafos longos e coas digresións. O non ter diante o artigo enteiro tamén nos impide escribir frases como “xa diciamos máis arriba”. Neste sentido, a escrita dixital parécese algo á radiofónica, fai necesario reiterar a idea e o nome do suxeito. No mesmo sentido, o uso dos pronomes (que substitúen o nome) non é moi aconsellábel porque provoca confusión.
Este tipo de escrita tamén recibe mal as abstracións e o uso de conceptos que obrigan a un grado de concentración que o lector poucas veces alcanza, neste novo marco. Algúns dirán que iso devalúa a lectura e que a simplifica. E, en parte, terán razón. Os textos filosóficos casan mal coa pantalla. Pero non hai que esquecer que tamén a escrita literaria estivo sempre máis apegada ao concreto que ao abstracto e que a noticia xornalística tradicional caracterizase pola súa materialidade. O como, o onde, o quen e o cando, deben ser perfectamente recoñecíbeis a primeira vista.
Se queremos ampliar a perspectiva das noticias, nesta nova etapa de A Nosa Terra que se acaba de abrir, teremos que evitar o recurso fácil á teorización. E teremos que darnos a entender mediante a relación seleccionada de noticias concretas. Isto é: máis que recorrer ao abstracto acudiremos á memoria e a comparación con espazos distintos ao noso. Temos unha hemeroteca e a vontade de estender a mirada. Velaí un exemplo: cando a lingua galega nos parece pequena, debemos pensar que a maioría das linguas que hai no mundo non teñen máis difusión que a nosa nin contan con medios moito mellores. As chamadas linguas internacionais (un argumento que tanto usan para desmerecernos) son en realidade só tres ou catro. E iso lévanos a concluír que a situación do galego, cos seus problemas, é máis habitual que a do castelán. Igualmente, o desexo de parte dos galegos de decidir sobre o propio é un afán visíbel na maioría das sociedades. A defensa dos imperios ou dun mundo unipolar representa a excepción, dentro das ideoloxías que percorren o mundo. As ideas dominantes poden ser dominantes pero iso non significa que sexan maioritarias.
Para certas persoas de esquerdas, as chamadas noticias de interese humano non constitúen máis que unha maneira de frivolizar o xornalismo. Nós pensamos de forma algo diferente.
E algo máis antes de rematar. Para certas persoas de esquerdas, as chamadas noticias de interese humano non constitúen máis que unha maneira de frivolizar o xornalismo. Nós pensamos de forma algo diferente. Todos entendemos o mundo a través dos veciños que coñecemos, antes que a través dunha teoría. Os nosos veciños interésannos e non está mal falar deles en singular. A diferenza entre unha reportaxe humana e o xornalismo amarelo non radica no protagonista da noticia senón no que se conta nela e na intención coa que se fai.
E nada máis. Intentaremos afondar e aprender cada día a facer este novo xornalismo (que, por certo, non é tan diferente do que no seu día preconizaron Tom Wolfe e outros) coa ilusión que dá todo o novo. E convidámosvos a que vos sumedes.
Durante o curso 1972-1973 o departamento de Estatística e Econometría da Facultade de Económicas de Compostela, do que eu formaba parte, realizou un estudo para o Observatorio Estadístico Regional de Galicia, financiado por SODIGA, para coñecer a dispoñibilidade da man de obra na Galiza.
O traballo, dirixido polo profesor Bernardo Pena Trapero, foi publicado en 1975 polo INE baixo o título de Análisis y proyección de los recursos humanos en Galicia. Nel chamábase a atención sobre a suicida dinámica demográfica do país, e as proxeccións que nel se facían até o ano 1985 cumpríronse sempre no abano da combinación de hipóteses que vaticinaban a mínima poboación. As xa daquela esaxeradamente baixas taxas de fecundidade (número medio de fillos por muller en idade fértil) puñan en cuestión o futuro do país, a non ser que Galiza recibise grandes continxentes de inmigrantes –así se dicía no informe.
Sobre as causas das patolóxicas taxas, non conxunturais nin daquela nin hoxe, o políticamente incorrecto profesor Pena –o mesmo que cando os bedeles, garda civís retirados (confidentes), o informaran de que “uns pistoleiros mataran aCarrero Blanco” [sic], antes de facerse pública a nova, lles contestara que iso eran riscos do cargo- atrevérase a sentar a hipótese darwiniana de que nun país de fonda tradición emigrante, as mulleres que se quedaban eran as menos sas e, xa que logo, elas e as súas descendentes eran pouco aptas para teren fillos. Hai mesmo quen apunta a causas climatolóxicas, mais, o que está claro en todo caso é que hai unha tendencia consolidada que dificilmente se pode modificar sen medidas de forte impacto.
As proxeccións de poboación feitas a mediados dos oitenta, das que o malogrado demógrafo Luis Lamas deixou constancia en A poboación de Galicia. Proxeccións (1987), fóronse cumprindo sempre na súa modalidade menos optimista; a fecundidade non medraba, os inmigrantes non viñan, e a perda e envellecemento da poboación seguían o ritmo previsto nas modelizacións.
Todos os censos, os padróns, o rexistro continuo do movemento natural de poboación, etc, levantan acta dun desastre demográfico
Todos os censos, os padróns, o rexistro continuo do movemento natural de poboación, etc, levantan acta dun desastre demográfico que polo menos para os estatísticos que traballaron e traballan no IGE converteuse nun asunto crucial, do que sen demasiado éxito trataron de concienciar aos dirixentes políticos e á poboación en xeral.
Polo que a min respecta, mentres ocupei durante catro anos un cargo de responsabilidade no IGE, entre os últimos oitenta e primeiros noventa, sempre que me puxeron un micro ou unha cámara de diante –fose para informar do que fose- aproveitaba para chamar a atención sobre as baixas taxas de fecundidade, mais os catastróficos datos e os meus comentarios ao respecto escasamente tiñan eco nos medios.
E seguín. No ano 1998 publiquei a colección de ensaios Fendas na Caverna, no que ademais de dar renda solta a algunhas das miñas lideiras matemáticas e sociais, aproveitei en “Algunhas cuestións demográficas con Galicia ao fondo” para chamar a atención, a quen se deixase, sobre a lamentábel situación demográfica. O libro non suscitou o máis mínimo comentario -e pasou case directamente ás librarías de vello.
Continuei coa miña cruzada nas aulas de estatística, sempre que viña ao caso, e tamén nos boletíns do Observatorio de emprego para Vigo y su área de influencia, especialmente no de 2007, no monográfico sobre o paro feminino, no que volvía a insistir sobre a patolóxica fecundidade e o desastre previsíbel, para o que se apuntaban algunhas medidas balsámicas. Mais nada, o celebrado récord de alzas de afiliacións á Seguridade Social de 2006, aínda que fose a base de traballos nada cualificados: “construción”, “hostelaría” e “mozos de almacén” (epígrafes da CNAE), fixo que as forzas vivas, neste caso viguesas, seguisen sen prestarlle a máis mínima atención ao asunto.
Nada máis lonxe da miña intención que adxudicarme un nada meritorio xa-o-dixera-eu; calquera persoa con formación básica e mínimas preocupacións socioeconómicas tería chegado ás mesmas conclusións xa vai para corenta anos. Non son autoridade en nada e téñolle ademais unha especial xenreira a quen, con razón ou sen ela, perante o feito calamitoso fachendea do seu pretérito vaticinio. O que son é cidadán, nin súbdito nin mangante, e creo que os traballos financiados con cartos públicos, proveñan da universidade ou de calquera outro organismo, deben reverter na cidadanía, á que sempre que se poida hai que facer coñecedora dos resultados en versións asequíbeis, sobre todo se atinxen ás súas básicas condicións de desenvolvemento, para que tome conciencia e esixa solucións aos seus representantes políticos.
A demografía é unha ciencia cuxas predicións se poden contrastar na realidade, a diferenza da economía modelizada ao servizo da ideoloxía neoliberal, e hai series históricas abondo que amosan que a dinámica poboacional non se pode mudar de súpeto; as medidas, que hai que tomar canto antes, tardarán en facer efecto, polo que os anos perdidos xa foron demasiados.
Por fin publícanse na prensa e artigos e entrevistas, e nalgún caso editoriais, sobre o desastre demográfico, pero xa é tarde, moi tarde. Ademais, por moito que se intente visualizar o problema, o paradigma empresarial dominante no país, maiormente macho-centrado e defensor do presencialismo extremo -nada de traballo por obxectivos-, para nada contempla aspectos básicos cara á conciliación da maternidade coa vida laboral, condición necesaria, aínda que non suficiente, para lograr un punto de inflexión na catastrófica deriva poboacional.
Cóntame un amigo que a súa filla, próxima aos corenta anos, despois de moito pensalo decidiuse a ter o segundo fillo. Ao tratar de axeitar o horario ás previsións contempladas na lei de conciliación, o seu xefe nun puido ser máis explícito: “ti verás o que fas, ou nai ou traballadora, ambas cousas son incompatibeis e, se te serve de exemplo, a miña muller está na casa a coidar dos fillos”.Iso é, visión empresarial. De seguir así en pouco tempo o país poderá ser vendido aos chineses a prezo de saldo, ademais libre de inquilinos.
O Celta empezou a tempada 2018-19 nunha montaña rusa emocional. Tras dez xornadas, o equipo é décimo, con 13 puntos de 30, un cómputo modesto pero acorde ao esperado, nun contexto de competición moi igualado en con bastantes sorpresas.
Malia iso, había moito tempo que en Balaídos non se vivía unha situación tan extrema. Paixón e cambios de humor na bancada moi en consonancia co seu adestrador, Antonio Mohamed, centro (seguramente involuntario) das expectativas do club e do seu presidente, Carlos Mouriño.
O 27 de outubro, a iso das oito do serán, ao tempo que en Balaídos empezaba a refrescar, os máis de 15.000 espectadores do Celta-Éibar empezaron a facer a onda na bancada. Un pouco polo resultado (4-0), un pouco por aburrimento, o campo enteiro mostraba así o seu alivio tras varias xornadas sen gañar. O curioso é que esta manifestación de alegría chegaba só oito días despois dos maioritarios apupos e asubíos contra o equipo, a directiva e, especialmente, o adestrador, logo da derrota fronte ao Deportivo Alavés (0-1).
Este sobe-baixa emocional parece que vai ser un sinal de identidade do Celta desta tempada. É un novo escenario tras unha tempada, a pasada, que comandou Juan Carlos Unzué entre a apatía e o desencanto, e o recordo, cada vez máis afastado, da época de ilusión e alegría competitiva de Eduardo Berizzo. A pesar de contar o Celta co seu mellor xogador en toda a historia, Iago Aspas, e ir compoñendo un cadro de futbolistas de gran calidade e proxección: Hugo Mallo, Brais Méndez, Stanislav Lobotka, Maxi Gómez, Pione Sisto, Fran Beltrán…, o club necesita sentir que ten un líder, unha voz que comande de vez a consolidación do Celta na elite do fútbol español. E ese líder ten que ser, por forza, o adestrador.
Quizais ten a ver coa propia situación da cidade e do club a outros niveis. Vigo vive desde hai anos baixo o goberno de Abel Caballero, un alcalde omnipresente que goberna sen apenas delegar, cun hiperliderado populista de manual que se traduce nunha maioría absolutísima no Concello.
Enfronte, como auténtico líder da oposición (por ausencia de tal figura no propio pleno), o presidente do Celta, Carlos Mouriño, o único capaz de poñelo nervioso, de revelar a súa inconsistencia na xestión, aínda que sexa a base de argumentos obviamente interesados e cunha estratexia á súa vez megalómana e tamén baseada no seu propio carisma.
Mouriño fixo do seu Celta unha especie de estandarte do Vigo orgulloso e poderoso. O empresario conseguiu (mercé á condonación da millonaria débeda do club no seu momento) ter gaños ano tras ano e presume de entidade saneada e autónoma economicamente, un fito único na historia do fútbol galego de elite. Os acertos deportivos en canto a fichaxes e traspasos manteñen o celtismo nunha posición de orgullo contido. Ser do Celta está ben pero no fútbol sen triunfos, sen títulos, calquera outra gloria vale pouco.
Mais a gloria deportiva non a dá conseguido un equipo do calibre do Celta sen empeñarse ou ben con moita sorte. Así que o celtismo que acode a Balaídos pacta algo máis modesto, aparentemente: manter intactos os valores futbolísticos do club. Esta filosofía tácita podémola caracterizar con algúns conceptos recoñecibles para a afección: coidado da canteira sempre que esta sexa competitiva, aposta polos xogadores novos e, sobre todo, xogo ofensivo e estético.
O celtismo moderno recoñécese neste paradigma desde os tempos nos que Javier Irureta levou o Celta de novo á Copa da UEFA na década do 1990. E reacomodouse nel tras o paso por Vigo de Luis Enrique e máis tarde Berizzo. De feito, a fichaxe de Unzué, que fora axudante de Luis Enrique, buscaba xustamente esa lealdade ao estilo.
Mais Mouriño cambia a aposta no pasado verán. Ficha a Antonio Turco Mohamed para ocupar un banco cobizado. Un adestrador arxentino consolidado na liga mexicana que nunca vivira en Europa nin como futbolista nin como técnico e que nunca ocultou que é máis ben resultadista (dise da escola de Diego Simeone) e que esconde todo o seu ditado baixo o lema: “La actitud no se negocia”.
En Vigo xorden as dúbidas pola escolla. Ten a ver cos negocios do propio Mouriño en México? É unha aposta persoal para tentar romper a dinámica anterior e crear un novo paradigma? Se Mouriño converteu o Celta B nun equipo que ten pouco de canteira co obxectivo de levalo á segunda división, por que non optar un fútbol menos vistoso pero con máis triunfos?
A bancada vive nunha fantasía edificada por si mesma e precisa desintoxicarse de soberbia.
O público acolle ben o Turco. É un home franco diante da prensa. Fala ben e transmite sabedoría sobre o fútbol. Recorda a Berizzo pola súa común orixe e tamén por esa capacidade de engaiolar a afección ofrecéndose como líder. Ademais, no primeiro gran desafío deportivo da tempada, o Celta humilla e derrota o Atlético de Madrid, o equipo de Simeone.
Mais aquel recital é unha miraxe. Pouco e pouco aparece a realidade. Mohamed non é quen de trasladar esa teoría que recita perante os micros ao terreo de xogo. Séntese mellor con xogadores máis físicos ca técnicos e demostra, até o momento, dúas debilidades graves: ignora o perfil do plantel que deseñou o director deportivo, Felipe Miñambres, para el. E non ten un deseño de xogo propio máis alá da adaptación ao rival.
Isto supón que o Celta nunca domina os partidos, sempre parece ir a remolque, a mercé do estado anímico do rival. Mohamed só confía en dous nomes para salvar o resultado: o crack, Iago Aspas, e o dianteiro centro, Maxi Gómez.
A bancada desespérase cos seus cambios imposibles e acaba estresada sempre pensando que xoga en inferioridade. En Vigo o Celta nunca dá a cara nin asume o protagonismo. A defensa amósase moi vulnerable, o medio campo pasa 90 minutos resistindo. Non hai creación nin intelixencia, só pase longo e potencia anotadora. Mohamed quéixase de que non ten extremos senón mediapuntas que xogan nas bandas a perna cambiada. Pide paciencia. Na súa lóxica, a afección está inxustamente desesperada. Ten razón pero xa non lle vale como argumento.
O celtismo vive desesperado a pesar de que o inicio é correcto porque as expectativas foron moi altas. A bancada vive nunha fantasía edificada por si mesma e precisa desintoxicarse de soberbia. Si, Fran Beltrán apunta maneiras de grande estrela. Si, Boufal parece ter capacidade para crear xogadas imposibles. Si, por suposto que Aspas debería estar entre os finalistas ao Balón de Ouro. Pero tamén hai que lembrar que o orzamento céltico é o 13º da liga, que os defensas centrais son moi frouxos, que non se fichou un cerebro para o medio campo, que non hai un relevo de garantías nin para os laterais e que o terceiro dianteiro é Dennis Eckert, un rapaz que o ano pasado xogaba na 2ª B e non destacara na categoría especialmente.
Mohamed non vestiu de traxe, por primeira vez en todo o campionato, durante o partido contra o Éibar. Soubo interpretar que era unha final. Foi máis cauto nos trocos e non experimentou na táctica. O resto fíxoo Iago Aspas, coa axuda do gardameta Serxio Álvarez. Foi só unha tregua que lle permitirá ao técnico arxentino reflexionar sobre o seu futuro inmediato. A bancada, a pesar da onda, teno debaixo dun dente pero seguro que muda de parecer se hai vitorias e algo de “fútbol de salón”. Talvez o Turco non volva pór o traxe até ter algo que celebrar.
Para sensibilizar a calquera en contra das touradas quizais sería suficiente con recomendarlle a lectura do libro máis coñecido de Miguel Torga, “Bichos”, en concreto o relato “Miura”. Dez páxinas apenas, nas que o autor asume o punto de vista do animal, que primeiro agarda detrás dos muros o regreso do seu compañeiro, sen saber o que lle vai pasar, e despois, xa el mesmo dentro da praza, non comprende os berros festivos e as humillacións dos homes. Ao final, ao ver “o brilho frio do estoque”, entende que tal vez “poderia morrer alí”. O relato acaba con estas palabras: “entregou o pescoço vencido ao alivio daquele gume”. O touro, visto por Torga, respira paz interior. É a frivolidade humana, á hora de matar, a que resulta incomprensíbel.
“Bichos”, publicado por primeira vez en 1940, vendeu ducias de miles de exemplares só en Portugal (en castelán non se publicou, que saibamos, até 1997). Hoxe, coa sensibilidade cara os animais notabelmente crecida en todo o mundo, podería ser considerado case un manifesto.
As touradas, vistas desde Galiza, teñen ademais outro significado. Consideradas “fiesta nacional” en España, algúns nunca entenderon que os galegos e galegas non participasen da afección. O coñecido debuxo de Castelao do home que ante o cartel dunha “corrida”, comenta para si: “lástima de bois”, expresa o espírito, cando menos práctico, dos nosos campesiños.
Con todo, non se poder dicir que non houbese intentos repetidos de convertelas nun costume tamén galego.
Por exemplo, en agosto de 1899, Faro de Vigo anuncia, probabelmente con esaxeración, a chegada de trens de afeccionados para asistir a unha corrida que ía ter lugar na cidade. A noticia do acto previsto repítese cinco días seguidos en portada. Unha vez celebrada, o diario ofrece unha crónica detallada e sinala que a praza se encheu, “o poco menos”.
Dous anos despois, en xullo de 1901, o mesmo periódico ofrece un comentario “taurino” desde Pontevedra, asinado por Varetazos. Na súa opinión, hai moita publicidade para as corridas de agosto, pero lamenta que se utilicen touros de pouca calidade.
“Tendremos toros padres o toros de lactancia?”, pregúntase, antes de acusar a algúns empresarios de usar as súas influencias para organizar corridas nas que logo resulta que hai “bueyes y becerros en lugar de toros”. Toureiros e empresarios, engade, “se pitorrean del público en Galicia, prevalidos del desconocimiento de este en materia de toros”.
Varetazos remata sinalando que “la afición no se discute. Existe o no existe. Si no existe derribemos las plazas, como se ha hecho en Vigo; si existe cultivémosla, pero haciendo plaza, sin que el negocio nos importe”.
En setembro de 1906, o mesmo diario informa sobre a polémica municipal creada pola proposta de subvencionar a construción dunha praza, postura que algúns defenden co argumento de que as corridas atraerían a moita xente de fóra. O concelleiro Marcelino Ferrer Yáñez lembra, sen embargo, que “el propio autor de la moción, el señor Otero, reconoce que eso de ver matar toros, caballos y aun a veces personas es un espectáculo brutal e inhumano que contrasta con los adelantos y la cultura progresiva de los pueblos modernos”.
Ferrer Yáñez engade que as vantaxes materiais, que achegarían os hipotéticos visitantes, son sobre todo aparentes. Por último, suxire que “las diez mil pesetas anuales que se proponen de subvención pueden destinarse a cumplir deberes y servicios que, en lugar de rebajar, elevan la personalidad del Municipio”.
Otero sostiña que a maioría da xente quería a praza, ao que Ferrer Yáñez replicou dicindo que en Vigo xa houbera unha praza, desapareceu “y nada hizo el pueblo por evitarlo”. Finalmente, Otero menciona o éxito do boxeo nos Estados Unidos e afirma que “comparado con otros deportes extranjeros, el toreo resulta grande y noble, porque demuestra el valor y el arrojo de los españoles que no se arredran ante nada”.
Días despois, os concelleiros rexeitan a concesión da subvención por oito votos contra catro. Ferrer Yáñez fala da praza da Coruña que “despues de costar 50 mil duros fue vendida al poco tiempo en 20 mil y eso que su localización es excelente”.
Catro anos máis tarde, en marzo de 1910, Vigo viviu un novo intento de construír unha praza, desta volta de pedra e tixolo. Con tal motivo abriuse unha subscrición popular que se esperaba ter completada en agosto.
As propostas renóvanse cada varios anos, case sempre se trata de prazas portátiles, pero aínda así acaban en fracaso. En 1918, o Eco de Santiago, falando do poderoso Otero Bárcena, comenta que “expuso sus dineros en empresas tan poco seguras como son en Galicia las corridas de toros y a este efecto construyó una plaza”. Na mesma noticia, informa de que “en fechas recientes, los envidiosos quisieron quemarla”.
Este apoio dalgúns políticos, empresarios e xornais ás corridas non implica que, na época, non existise certa sensibilidade a respecto do maltrato animal. Cando menos, nun editorial de Faro de Vigo, de novembro de 1912, podíase ler, baixo o título “Brutalidad ambiente”, unha acendida queixa polos golpes que recibían os bois dos carreteiros que subían a empinada costa de Urzáiz. O editorialista mesmo se preguntaba se non sería necesario crear unha sociedade protectora de animais.
Quizais, o que molestaba nestes medios non eran as “corridas”, senón a presenza de vacas e paisanos no centro da cidade.
A reaparición dixital de A Nosa Terra presenta como un dos seus atractivos a posta a disposición pública da colección contemporánea do semanario (1977-2010). Para a dixitalización do período pre-informático, a Fundación a A Nosa Terra e o Consello da Cultura asinaron un convenio de colaboración polo que se irá paulatinamente incorporando aos fondos da Hemeroteca, e tamén aos do Consello da Cultura, o periódico editado desde nadal de 1977. Inicialmente son os números do 0 ao 26 e todos os que estiveron nos quiosques entre os anos 2001 e 2010.
A idea da Fundación A Nosa Terra é incorporar nos próximos meses a totalidade dos 1417 números editados consecutivamente durante 32 anos, así como as diferentes publicacións especiais (A Nosa Cultura, A Nosa Historia, Cadernos de Pensamento e Cultura,….).
Boletín de novidades
Recibe as novas no teu e-mail
Este páxina web utiliza cookies propias e de terceiros para optimizar a túa navegación, adaptarse ás túas preferencias e realizar labores analíticos. Ao continuar navegando aceptas a nosa Política de Cookies.AceptarVer Pól. de Cookies
Política de Cookies
Privacy Overview
This website uses cookies to improve your experience while you navigate through the website. Out of these, the cookies that are categorized as necessary are stored on your browser as they are essential for the working of basic functionalities of the website. We also use third-party cookies that help us analyze and understand how you use this website. These cookies will be stored in your browser only with your consent. You also have the option to opt-out of these cookies. But opting out of some of these cookies may affect your browsing experience.
Necessary cookies are absolutely essential for the website to function properly. This category only includes cookies that ensures basic functionalities and security features of the website. These cookies do not store any personal information.
Any cookies that may not be particularly necessary for the website to function and is used specifically to collect user personal data via analytics, ads, other embedded contents are termed as non-necessary cookies. It is mandatory to procure user consent prior to running these cookies on your website.
A última e intensa campaña publicitaria para que as persoas escollesen Povisa como hospital produciuse hai menos dun ano. Segundo fontes sindicais, conseguiu un aumento de máis de 1.500 cartillas. 
E seguín. No ano 1998 publiquei a colección de ensaios Fendas na Caverna, no que ademais de dar renda solta a algunhas das miñas lideiras matemáticas e sociais, aproveitei en “Algunhas cuestións demográficas con Galicia ao fondo” para chamar a atención, a quen se deixase, sobre a lamentábel situación demográfica. O libro non suscitou o máis mínimo comentario -e pasou case directamente ás librarías de vello.
