Durante o curso 1972-1973 o departamento de Estatística e Econometría da Facultade de Económicas de Compostela, do que eu formaba parte, realizou un estudo para o Observatorio Estadístico Regional de Galicia, financiado por SODIGA, para coñecer a dispoñibilidade da man de obra na Galiza.
O traballo, dirixido polo profesor Bernardo Pena Trapero, foi publicado en 1975 polo INE baixo o título de Análisis y proyección de los recursos humanos en Galicia. Nel chamábase a atención sobre a suicida dinámica demográfica do país, e as proxeccións que nel se facían até o ano 1985 cumpríronse sempre no abano da combinación de hipóteses que vaticinaban a mínima poboación. As xa daquela esaxeradamente baixas taxas de fecundidade (número medio de fillos por muller en idade fértil) puñan en cuestión o futuro do país, a non ser que Galiza recibise grandes continxentes de inmigrantes –así se dicía no informe.
Sobre as causas das patolóxicas taxas, non conxunturais nin daquela nin hoxe, o políticamente incorrecto profesor Pena –o mesmo que cando os bedeles, garda civís retirados (confidentes), o informaran de que “uns pistoleiros mataran a Carrero Blanco” [sic], antes de facerse pública a nova, lles contestara que iso eran riscos do cargo- atrevérase a sentar a hipótese darwiniana de que nun país de fonda tradición emigrante, as mulleres que se quedaban eran as menos sas e, xa que logo, elas e as súas descendentes eran pouco aptas para teren fillos. Hai mesmo quen apunta a causas climatolóxicas, mais, o que está claro en todo caso é que hai unha tendencia consolidada que dificilmente se pode modificar sen medidas de forte impacto.
As proxeccións de poboación feitas a mediados dos oitenta, das que o malogrado demógrafo Luis Lamas deixou constancia en A poboación de Galicia. Proxeccións (1987), fóronse cumprindo sempre na súa modalidade menos optimista; a fecundidade non medraba, os inmigrantes non viñan, e a perda e envellecemento da poboación seguían o ritmo previsto nas modelizacións.
Todos os censos, os padróns, o rexistro continuo do movemento natural de poboación, etc, levantan acta dun desastre demográfico
Todos os censos, os padróns, o rexistro continuo do movemento natural de poboación, etc, levantan acta dun desastre demográfico que polo menos para os estatísticos que traballaron e traballan no IGE converteuse nun asunto crucial, do que sen demasiado éxito trataron de concienciar aos dirixentes políticos e á poboación en xeral.
Polo que a min respecta, mentres ocupei durante catro anos un cargo de responsabilidade no IGE, entre os últimos oitenta e primeiros noventa, sempre que me puxeron un micro ou unha cámara de diante –fose para informar do que fose- aproveitaba para chamar a atención sobre as baixas taxas de fecundidade, mais os catastróficos datos e os meus comentarios ao respecto escasamente tiñan eco nos medios.
E seguín. No ano 1998 publiquei a colección de ensaios Fendas na Caverna, no que ademais de dar renda solta a algunhas das miñas lideiras matemáticas e sociais, aproveitei en “Algunhas cuestións demográficas con Galicia ao fondo” para chamar a atención, a quen se deixase, sobre a lamentábel situación demográfica. O libro non suscitou o máis mínimo comentario -e pasou case directamente ás librarías de vello.
Continuei coa miña cruzada nas aulas de estatística, sempre que viña ao caso, e tamén nos boletíns do Observatorio de emprego para Vigo y su área de influencia, especialmente no de 2007, no monográfico sobre o paro feminino, no que volvía a insistir sobre a patolóxica fecundidade e o desastre previsíbel, para o que se apuntaban algunhas medidas balsámicas. Mais nada, o celebrado récord de alzas de afiliacións á Seguridade Social de 2006, aínda que fose a base de traballos nada cualificados: “construción”, “hostelaría” e “mozos de almacén” (epígrafes da CNAE), fixo que as forzas vivas, neste caso viguesas, seguisen sen prestarlle a máis mínima atención ao asunto.
Nada máis lonxe da miña intención que adxudicarme un nada meritorio xa-o-dixera-eu; calquera persoa con formación básica e mínimas preocupacións socioeconómicas tería chegado ás mesmas conclusións xa vai para corenta anos. Non son autoridade en nada e téñolle ademais unha especial xenreira a quen, con razón ou sen ela, perante o feito calamitoso fachendea do seu pretérito vaticinio. O que son é cidadán, nin súbdito nin mangante, e creo que os traballos financiados con cartos públicos, proveñan da universidade ou de calquera outro organismo, deben reverter na cidadanía, á que sempre que se poida hai que facer coñecedora dos resultados en versións asequíbeis, sobre todo se atinxen ás súas básicas condicións de desenvolvemento, para que tome conciencia e esixa solucións aos seus representantes políticos.
A demografía é unha ciencia cuxas predicións se poden contrastar na realidade, a diferenza da economía modelizada ao servizo da ideoloxía neoliberal, e hai series históricas abondo que amosan que a dinámica poboacional non se pode mudar de súpeto; as medidas, que hai que tomar canto antes, tardarán en facer efecto, polo que os anos perdidos xa foron demasiados.
Por fin publícanse na prensa e artigos e entrevistas, e nalgún caso editoriais, sobre o desastre demográfico, pero xa é tarde, moi tarde. Ademais, por moito que se intente visualizar o problema, o paradigma empresarial dominante no país, maiormente macho-centrado e defensor do presencialismo extremo -nada de traballo por obxectivos-, para nada contempla aspectos básicos cara á conciliación da maternidade coa vida laboral, condición necesaria, aínda que non suficiente, para lograr un punto de inflexión na catastrófica deriva poboacional.
Cóntame un amigo que a súa filla, próxima aos corenta anos, despois de moito pensalo decidiuse a ter o segundo fillo. Ao tratar de axeitar o horario ás previsións contempladas na lei de conciliación, o seu xefe nun puido ser máis explícito: “ti verás o que fas, ou nai ou traballadora, ambas cousas son incompatibeis e, se te serve de exemplo, a miña muller está na casa a coidar dos fillos”. Iso é, visión empresarial. De seguir así en pouco tempo o país poderá ser vendido aos chineses a prezo de saldo, ademais libre de inquilinos.
O problema da “medografia” e os seus profetas e que non entenden que a orixe do “desastre” demogrâfico é económica e social. Xa que logo, que non cabe agardar que se remedie ou solucione dende unha universidade ou un IGE subvencionda/o polos mesmos politicos que non fan nada para evitar a miseria económica e social do país; unha miseria coa que, por certo, lles vai de “medo”.
É un tema moi manido é que despoís de moito tempo, tanto como levamos perdendo poboación, non teño nada claro. Nada claro que ter fillos sexa unha obriga, nada claro que máis poboación sexa sinónimo de máis riqueza para un área demográfica vexamos todo o continente africano, Brasil, China…), nada nada claro…