Grandes masas de eucalipto sen control inzan por todo o país.

Ningún dos plans forestais que viñeron saíndo do poder galego nas últimas décadas, abordaron a necesidade de frear e reverter a masiva eucaliptización dos montes do país. Concebidos sempre baixo o eixo directivo da industria das celulosas, os argumentos na balanza teñen que repetirse e reactualizarse de continuo. Francisco Bermejo (1919-1992), primeiro vicepresidente de ADEGA (Asociación para a Defensa Ecolóxica de Galicia) nos anos 70, foi un verdadeiro dique contra ese crime natural que desertiza o territorio, acaba coa diversidade biolóxica e implanta un modelo de desenvolvemento económico suicida.

Bermejo, xa nos anos 70, participou no movemento que conseguiu deter a implantación de novas Celulosas, acción que volveu repetir sen dúbidas nos anos 90. Neste entrevista que recuperaramos, explica a retorta actitude dos proxectos que se formulaban e insistía na súa oposición aos argumentos que facían aparecer o eucalipto como condición sine qua non para o futuro. “Aqui podíamos plantar ameneiros. bídalos e non sei cantas árbores máis. que non dan o problema do eucalipto e que podian server pasta mecánica. Pero non queren enfocalo. Calquer outra especie permite o uso rotatorio da terra pero o eucalipto non”

E tamén dicía nesta conversa con Gustavo Luca, “o Plan forestal destas fábricas cámbianos o país totalmente: no clima, na fauna e na flora. Por riba esterilízanos por anos a vir, porque nun eucaliptal, canto custa levantar os tocóns? Un ollo da cara. De outra parte, un bosque de eucaliptos non é eterno. Cando quixeran instalar a celulosa n’As Neves, un emigrante á Australia contara nunha asamblea que despois de tres cortas o eucaliptal desaparecía”

Paga a pena volver ler a Bermejo e lembrar os grupos de presión que actúan sempre na confección das leis que determinan o futuro.

Francisco Bermejo:

“Oferecéranme cartos para cambiar de opinión sobre as celulosas”

G. LUCA  Nosa Terra. nº 473. Abril de 1991]

A súa foi unha das opinións que influíran decisivamente para impedir que progresasen sete proxectos de celulosas, nos anos setenta. N’As Neves, por exemplo, os veciños ignoraban a consigna do cacique e remataban unha asemblea informativa a berros de Bermejo, Bermejo!, reducidos pola autoridade e precisión daquel sabio tranquilo que derrotaba un por un os argumentos dos enxeñeiros de Celulosas del Cantábrico. Vinte anos despois, e xa como profesor emérito da universidade, adxectiva de cínicos, falaces e farsantes os promotores de dúas fábricas contaminantes na ría do Ferrol e n’As Pontes e pon a súa longa e recoñecida experiencia ao servizo da verdade. Só un tremor de indignación lle traizoa a voz cando comenta: «Esta xente das celulosas trátanos igual que a indios bravos e pensan que non nos enteiramos de nada”.

A Xunta ven de aprobar dous proxectos de celulosas para As Pontes de García Rodríguez e Narón. Que incidencia terán estas fábricas no medio ambiente? 

Aquí claro non hai nada. Hai toda unha serie de manexos turbios. Como en tantas cousas que pasan á opinión pública, hai dous supostos: ou o que se di é verdade ou é mentira. Daquela compre impor unha sanción ao que minte: ou o que se di é verdade e o culpábel ten que pagar. No de Papelga SA hai unha cuestión clarísima: a Lexislación esixe que un proxecto que vai incidir no medio ambiente ten que ser avaliado para resolver se vale ou non. O que agora están a facer é que nestas avaliacións do impacto ambiental introducen modificacións do proxecto. Iisto non é correcto, ao meu ver, porque se o proxecto non se axusta ás normas, non se aproba. Daquela compre presentar un proxecto novo. 

En Narón xa recompuxeron  tres veces unha mesma avaliación de impacto ambiental.

Comezando polos verquidos, que é o último episodio que coñecemos. No primeiro dixeron que non sabían onde ían verquer,  se antes ou despois da toma de auga de Ferrol ou na ría. Despois dixeron que o verquido sairía despois da toma de auga do Ferrol. De a pouco, nunha segunda avaliación, aseguraron que verquerían na ría de Ferrol, sen explicar onde, que é tanto como afirmar que non hai proxecto. lsto xa non é admisíbel, pero non se devolveu nin se aclararon as cousas. Agora a Xunta di que aproba o proxecto, pero que ten que verquer augas arriba da toma de mostras propia. Pero co proxecto de Papelga SA, isto non é válido, porque a empresa non aclara os procesos. Din: entre os produtos máis usados están este e estoutro. Pero isto non significa que vaian usar un deles ou outro que é menos usado. Pero na última etapa, na que introducian o tratamento terciario na depuración das augas, falaban só de callar con sales de ferro e de aluminio. Se non hai outra variación (e non dixeron cousa) non é factíbel esa recirculación da auga que eles pretenden. Isto enténdeo calquera porque o tratamento terciario consiste en engadir sales de ferro de aluminio, que é o mesmo que se fai no tratamento da auga potábel: bótanlle sal de aluminio despois sosa, precipita a hidróxido de aluminio que arrastra a turbidez da auga. Pero se eu lle boto sulfato de aluminio (ou cloruro de ferro ou de aluminio) o que precipíto é o ferro e mailo aluminio, pero o sulfato e o cloruro fican na auga. Se estou a recirculala, en pouco tempo o que terei será auga salgada. Hai procedementos para lle tirar as sales a auga, como se fai nas potabilizadoras, pero é caro e non parece viábel. 

Pero trátase dun proceso menos contaminante ca o do sulfato. 

Non é claro iso porque di que vai ao cincuenta por cento.  Da pasta que van gastar, a metade comprarana química o que significa que, aínda que non a fabriquen eles, inducirán a fabricación de pasta química. E indúcena en Galiza, porque non lle convén traela de Portugal, da Alemaña ou de África. Comezan por non aclaralo e dinque posibelmente traerana de Pontevedra… Pois xa temos a consolidación da fábrica de Pontevedra e a súa ampliación. Na de Narón, incúmprese canta lexislación hai hoxe. É unha broma que citen no proxecto o clima da zona tomando coma referencia a media de Monteventoso e o arsenal militar do Ferrol. Todo o mundo sabe o que é un microclima. O do monte de Elviña ten un clima distinto do de Riazor. Se quero instalar aquí unha fábrica, teño que poñer unha instalación meteorolóxica e non ter a caradura de pedir que a Xunta faga unhas instalacións e que lle dea uns dados. Outro tanto pasa coa auga. Dánme os dados do caudal baseándose no ano 1940. Non é tan difícil montar alí un aforo. Tamén ten boa conta que os señores da administración pasen por iso. Oue llelo esixan: hai técnicos bastantes. 

Francisco Bermejo no seu despacho da universidade. ©ANT

A primeira avaliación do proxecto de Papelga SA fixéraa vostede por encarga do concello de Narón. 

Xa sabe a anécdota do primeiro informe. A min pedíranme un que resultou negativo. Así que o alcalde, para se meter comigo, encargara outro a unha consultora madrileña. Pero esta empresa deulle un informe moito máis duro ca o meu. Calouno, claro. Se o meu era negativo, aquel érao catro veces máis. O proxecto segue a ser o mesmo, con estas variacións de se deito aquí ou aló a auga. Eu visitei aquelo e o río na parte alta é un regueiro que non vai admitir demanda de auga, Non se fixo estudo de impacto ambiental, que é algo moi serio. Cando se vai usar a auga dun río, hai que facer o estudo de todos os usuarios do seu canle e a repercusión que vai exercer sobre todos eles. Con relación ao valor da terra, tampouco se di se ao ocupar este espazo e os que temos de arredor que valen tanto van valer estoutro. 

A avaliación deberá incluir a reforestacion que a industria vai precisar. 

Exactamente. Pero incluso no segundo proxecto que presentaron ten a cara de incluír un anexo sobre o proxecto forestal no índice. Pero despois resulta que todos os apartados que estuda a compañía Ekono non inclúe o proxecto forestal. O anexo sobre este tema consiste unha primeira páxina con carimbo de Papelga SA e o resto sen asinar nin nada. Agora, no último informe, eliminan o proxecto forestal. Por fin din que van reciclar a auga, como contaban hai anos que facían as fábricas rusas. Eu non creo que se poida. Por riba non é o sitio para instalar esa fábrica. 

Na Hemeroteca de A Nosa Terra hai un arsenal de informacións sobre as celulosas e os diferentes planos forestais ao longo de case 40 anos.

Por que o elixiron logo? 

Non o entendo. Nun sitio no que hai amais un Plan de Saneamento lntegral da Ría do Ferrol. Isto só se explica porque lle dean unha subvención do cincuenta por cento. O que queren é que tanto esta fábrica coma a de Eurogalicia Forestal n’As Pontes, llelas paguen os contribuíntes. Curiosamente onte, cando paseaba pola rúa do Vilar r parei na delegación da La Voz de Galicia que pon no trinque todas as edicións. Había unha que dicía:  Este ano as celulosas perden máis pola crise internacional. O ano pasado, a de Pontevedra parou dúas veces. Agora quérenos poñer outra fábrica máis grande. Pero no mundo hai exceso de pasta e de papel. Hai comerciantes aos que Ile sae máis barato comprar papel francés ca basco. Curiosamente, a demanda de papel no mundo acompaña as eleicións presidenciais norte-americanas. 

o eucalipto actúa coma unha bomba aspirante e coma antiséptico que mata a vida microbiana onde se implanta. O dicionario da lingua española di que é arbore para desecar lameiros.

A Xunta ven de autorizar a instalación doutra fábrica de pasta ao sulfato en As Pontes. O motivo da ultima campaña publicitarla é un raposo e a empresa di que non se vai enteirar do funcionamento da fábrica. 

Ben o creo que se vai enteirar. Precisamente teño aquí o informe da comisión das Comunidades Europeas sobre os efectos das plantacións dos eucaliptos no Note de Europa. Curiosamente, chega ao tempo en que aquí se fala de promulgar unha lei de caza. Se está demostrado que nos eucaliptais diminúe terribelmente a poboación vexetal como animal. Iso veo calquera que vaia ao monte. É a experiencia que teño desde neno. O meu avó tiña unha finca na Ulla e a metade dun ferrado estaba a carballos para leña e a outra para eucaliptos, para a viña. A metade de carballos era un campo de herba e a dos eucaliptos era un ermo. O outro tema é o da escorrentía. O eucalipto actúa en dobre maneira: dunha parte absorbe auga e doutra déixaa correr. Do Ferrol a Cedeira pola costa hai grandes derrumbes de terra producidos polas escorrentias. Hai pouco que fixeron os taludes pero xa están derrubados. Doutra parle, o eucalipto actúa coma unha bomba aspirante e coma antiséptico que mata a vida microbiana onde se implanta. O dicionario da lingua española di que é arbore para desecar lameiros. Con que o raposiño non se vai inteirar? O Plan forestal destas fábricas cámbianos o país totalmente: no clima, na fauna e na flora. Por riba esterilízanos por anos a vir, porque nun eucaliptal, canto custa levantar os tocóns? Un ollo da cara. De outra parte, un bosque de eucaliptos non é eterno. Cando quixeran instalar a celulosa n’As Neves, un emigrante á Australia contara nunha asamblea que despois de tres cortas o eucaliptal d-saparecia. 

O proxecto d’As Pontes di que se vai fornecer de 50.000 hectáreas de eucalipto, aínda que noutra parte declaran que Iles comprirán 400.000 hectáreas. 

A contradición prodúcena eles mesmos. Non se pode tratar seriamente con esta xente. Na mesa redonda que se celebrara en Ourense no 74, os representantes da celulosa respostaban igual que fan hoxe os de Eurogalicia. PerguntabámosIles que procedementos de branqueo usarían e dicían aquelo de entre os produtos que se empregarán están este e estoutro. Insistíamos, pero non había respostas. Iso non é un proxecto. E o caso Papelga cando di que vai usar pasta química posibelmente de Pontevedra. Non me vale. Se a trae de Lourizán, ten dioxinas e cando fabriquen papel con ela faranno a medio dunha suspensión en auga, na que a auga se escorre despois. Polo tanto, vai verquer dioxina. Que non me digan que iso é un proxecto. Despois din os da fábrica de Narón que van usar quelatos, pero os quelatos son unha clase de compostas químicos (coma unha sal ou un gas). Con isto o que agachan é que van em-pregar ácido-dietilene-pentamine-teatracetil-acil, produto que pode producir problemas porque forma compostos con metais pesados e arrástraos. Mesmo fai que pasen ao feto a traveso da placenta. Esta clase de compostos usáronse no primeiro nos deterxentes. Tamén non especifican se n’As Pontes van empregar mercurio… 

A Xunta di que Eurogalicia verquerá augas da mesma pureza ca as que reciba para o ciclo industrial. 

O proxecto non di nada diso. Que a Xunta di que vai modificalo, será outra cousa. O que queren facern’As Pontes é un disparate e consiste en verquer a auga na escombreira. Iso non é reciclar. Os verquidos que vaian á escombreira escorrerán. Os problemas da escorrentía da escombreira, sobre todo cando ven as choivas. están estudados no informe da Jaako Poyry. É unha escombreira que verque ao sislema fluvial do Eume o que significa que a escorrentía dará no rio. Estes señores non eliminarán os órgano-clorados. entre os que están as famosas dioxinas. Por confesión deles sabemos que van producir 1.800 quilos diarios de organo-clorados, que con tratamento primário e secundario pretenden deixar na metade. lsto é moi discutíbel pois que a maioría destas sustancias non son degradábeis organicamente, que é o que fan eses tratamentos. Así que aínda no suposto de que sexa verdade o que din. deitarán 900 quilos de árgano-clorados. Se vaná escombreira, rematarán no rio. Din-que fará o efecto dun filtro. Pero se a escornbreira non dá absorbido a auga de choiva que alí cae, como val poder recibir os verquidos da celulosas? 

Pero se os verquidos da fábrica de Eurogalicia Forestal se fan na escombreira d’As Pontes, afectarán á fraga do Eume, ás marismas de Pontedeume, a Cabanas, á Ria de Ares, etc 

Xa sabe o que pasou. Que a central térmica de Endesa o primeiro que levou por diante foi o encoro do Eume que atoraba con sólidos en suspensión. Fenosa vendeullo e de aqui a pouco a presa estará ate-rrada, pero como xa é da Endesa, tanto ten. Estes verquidos borraron da ría a ameixa fina, as vieiras e outras espéecies. E a escombreira seguerá a verquer no río. Tanto un como outro informe ambiental non fan o inventario e censo (a lexislación emprega estas dúas verbas) dos parques de marisco. O da fábrica de Narón alude superficialmente a algo de marisco moi contaminado no fondo da ría. Pero non hai moito. uns viciños de alí comentábanme que a colleita de moluscos deste ano é extraordinaria. O d’As Porites non valora a cantidade de xente que vive do marisqueo e a baixura na ría de Ares e Pontedeume. como tamén non inclúe os cambios de prezos que val inducir nas propiedades 

Sempre que se fala de fábricas de pasta, repítese aquilo de que un país madeireiro ten que ter esta clase de industria ou verase obrigado a exportar o que produce o seu bosque. 

Empezando por non usar o eucalipto. En Centro-Europa están a facer pasta de papel e non usan esta clase de árbores. Aquí podiamos plantar ameneiros, bídalos e non sei cantas árbores máis, que non dan o problema do eucalipto e que podían server pasta mecánica. Pero non queren enfocalo. Calquera outra especie permite o uso rotatorio da terra. pero o eucalipto non. Agora dinque a eucalipto galego é o máis caro do mercado. Pero non pasará alá moito tempo sen que estas empresas abusen dos labregos. Farán o mesmo ca Celulosas de Pontevedra que importa cando quer e baixa os prezos. O que Iles interesa é rodear as fábricas de eucaliptos. O cálculo está nun radio de setenta quilómetros desde a fábrica. Para baixaren os prezos dos transportes. Unha das empresas máis ínteresados na celulosa d’As Pontes é un contratista que pretende non facer de baleiro a viaxe de retorno. 

Como non imos reaccionar cando tratan de que traguemos rodas de muiño como estas das industrias de que falo?

Vinte anos despois parece como se a historia se repetise. Pero non hai moitos máis científicos que queiran opinar sobre os plans de Papelga ou Eurogalicia Forestal. 

Nalgunha ocasión ofrecéranme cartos para. cambiar de opinión. Non podo asegurar que non tería ambicións. pero vivo modestamente e conseguín sacar adiante á miña familia. con nove fillos, traballando honradamente no meu.  Acaba de saír a sétima edición dun dos meus libros. Cada vez a civilización necesita análise máis fino. de cousas máis pequenas. Ese é o meu labor. Comecei só. E hoxe no departamento hai 35 persoas. Tradicionalmente as faculdades de ciencias tiñan o prurito de seren de ciencias puras. A mais de un dos meus profesores escoitei que o importante é o que na aula se ensinaba e a ciencia que transmitía.  As repercusións que a ciencia ten fora non importaba nada. A diferencia clásica é que as faculdades de farmacia estaban conectadas coa profesión, as de medicina cos médicos pero nas faculdades de ciencias había uns señores puros que non tiñan relacion con nada. Pero como non imos reaccionar cando tratan de que traguemos rodas de muiño como estas das industrias de que falo?

O pior veleno do mundo 

Cal pode ser a incidencia dos órgano-clorados verquidos no Eume? 

Cos números que EuroGalicia Forestal dá para a fábrica d’As Pontes, calculo que a celulosa de Pontevedra deitou na ría en 30 anos que leva funcionando máis de 10.000 toneladas de órgano-clorados. Son produtos que están na ria, nos peixes, e nos habitantes da zona. Un dos órgano-clorados máis tóxicos é a dioxina. Existe unha reclamación de veteranos do Viet-Nam por danos físicos ocasionados por esta sustancia, que figuraba coma unha impureza de 2,3 miligramos por quilo nos defoliantes que empregaba o exército norteamericano. Efectivamente: hai análises que determinan dioxina na graxa destes veteranos do Viet-Nam. Isto dá idea de onde chega a toxicidade e estabilidade destes compostos. O comisario de Agricultura en Bruxelas di que están a estudar as regras da CEE para fixar os límites superiores de emisións de dioxinas. Se iso sae, xa veremos onde quedan estas fábricas. No entanto, países coma Holanda fixaron os límites para os contidos de Dioxina en alimentos como o leite, por exemplo. O límite admisíbel é de 0,000006 gramos por quilo de graxa de leite. Para o home admiten unha inxesta diaria de 0,0000000000000004 gr. de dioxina. lsto, cando se poden tomar por tratamento 0,015 gramos diarios de arsénico e ninguén ignora que o arsénico é un veleno. Isto é, que podo tomar mil millóns máis veces arsénico ca dioxina. Por riba, sabemos como se cumpren aquí as leis. Porque Pontevedra está a deitar isto todo na ría. Pontevedra non depura os órgano-clorados. Cando se montara a fábrica de Lourizán ninguén falaba das dioxinas, pero de a pouco celebrouse o oitavo congreso mundial sobre dioxinas. A dioxina, ou TCDD, considérase o tóxico máis grave que se coñece. Preocupa en todo o mundo e poñer a punto o procedemento analítico para determinar as cantidades que lle digo, custou centos de millóns de dólares. En España nada se fixo neste terreo. Pero os de Pontevedra saben que hai sitios de Europa e América nos que se poden facer estes análises. Nada custa mandar mostras a analizar. Tamén a Xunta non ten medios, pero pode mandalo a centros de análise. A dioxina, coma os haloformos, os difenilos policlorados, os pesticidas e os dibenzo-furanos, son produtos que está a producir o home e que non existían na natureza. Agora descóbrese que depurar as augas con cloro pode ser un disparate. Nós matamos o tifo e moitos outros produtores de enfermidades. Pero fabricamos haloformos que son tóxicos. 

Calculo que a Celulosa de Pontevedra deitou na ría en 30 anos que leva funcionando, máis de 10.000 Tm de órganoclorados

A Illa de Tambo, coa fumareda de Celulosa de Pontevedra detrás.

O emisario ao pé da illa de Tambo é parte dunha reforma dos sistemas anti-contaminantes da fábrica que non inclúe o tratamento terciario.

A petición dos mexilloeiros da ría fixeran na Consellería de Pesca dous informes que resolven en contra da solución do emisario. A única viábel é a que se dá para a ría do Ferrol: verquer fóra de cabo Prioriño; na ría de Pontevedra, tería que verquer por fóra da illa de Ons, a cincuenta metros de fondo ou máis. Pero, claro, como a ría é deles… Que iso custa diñeiro? Pero se estas fábricas aprópianse dos cartos do pobo! Eu fun dos que primeiro comezara cos estudos da contaminación, alá polos anos setenta. Cando falaba cun enxeñeiro, espetábame:  «é que a min interésame o rendemento, pero o que pase fóra, non vai comigo». 

DEIXAR UNHA RESPOSTA

Please enter your comment!
Please enter your name here