O cineasta Llorenç Soler (1936-2022) estivo entre nós cando amencía a democracia, realizando varias documentais de grande pegada. Eran películas concibidas para servir de mobilizadores sociais nas loitas contra a usurpación dos montes comunais ou na construción descontrolada da Autoestrada da Atlántico. Uns anos despois revisou aquel tempo e as novas realidades do video, xa na fronteira da grande explosión tecnolóxica que se enxergaba no horizonte finisecular. Esta é a entrevista que se publicou en 1993, que mantén elementos vivos e de actualidade.

Llorenç Soler

‘O video é unha excelente ferramenta para mobilizar as conciencias

Llorenç Soler estivo en Galiza este verán de 1993 impartindo un curso e expoñendo a súa videoinstalación «Oh, Santiago!!». Este documentalista, nado en Valencia en 1936, é un vello cońecido de Galiza e así o recollen as historias do cine galego. Nos anos 70 preparou os documentais «Autopistas, unha navallada á nosa terra» e «O monte é noso». Soler segue crendo na forza da imaxe ao servizo da xente, «os que levan un vídeo doméstico na man non saben da súa forza». 

Vostede aparece nas historias do cine galego polos seus documentais O monte é noso e Autopista, unha navallada á nosa terra. Como foi aquela experiencia? 

Eu sempre alternei os traballos profesionais cos independentes, financiados persoalmente ou por algún colectivo, porque ese era un mecanismo de cine alternativo, que non pasaba por censura e que se autofinanciaba, a medio do aluguer das películas a circuítos alternativos, sindicatos, ateneos, centros culturais, universidade,… Isto é antes da morte de Franco. En Galiza coñecin a César Portela e souben que fixera unha casa para xitanos e interesoume facer unha película sobre eles. A través de César souben da loita da Autopista que serviu para divulgar as razóns daquel conflito, e que se ía financiando coas proxeccións que se facían nas aldeas e en todo tipo de locais. Aquel era un movemento popular importante, que agrupaba a xente moi interesante e loitadora, nun momento no que en Barcelona o cine alternativo perdera forza despois de morto Franco, aquí vin a ocasión de volver facer un cine útil, de contrainformación . 

Desa época son só esas dúas películas? 

Primeiro Autopista e despois O monte é noso, coa coordinadora de montes comunais, pero gracias a iso Caritas, a través do Hospital Xeral de Santiago, encargoume un traballo profesional sobre o alcolismo na Galiza. Formaba parte dunha campańa de sensibilización antialcólica, pero fíxeno tamén porque o tema interesábame . 

Nesas películas vostede  facía guión e dirixía en solitario? 

Segue sendo igual, dirixía, era o cámara e tamén o guionista, pero sempre moi asesorado, nos textos definitivos. Un guión corrixiumo Luís Marińo, que o leu ao micrófono, e o outro coido que Álvarez Pousa, e alí non hai unha palabra que non estivera de acordo coa liña da Coordinadora. Máis adiante, tamén en Galiza, fixen unha película experimental, Antisalmo, un poema meu ilustrado con imaxes de Santiago, sobre as relacións da igrexa e o poder. Isto foi no ano 82/83 e non regreso até o ano pasado, cando fago un video- poema, Santiago en el camino e agora esta videoinstalación que se presentou en Fonseca xunto ás fotos de Anna Turbau. 

A xente prefire manipular imaxes antes que entrar no terreo da reflexión e do coñecimento da linguaxe. 

Di vostede que cando as súas películas de intervención na Galiza, en Barcelona xa estaba en devalo ese cine ou desaparecido, como era a experiencia da recepción da xente? 

Non vivín a distribución nin a exhibición das películas, pero polo que me contaron os amigos da coordinadora para eles era a principal arma de loita, a que lles permitía entrar a falar coa xente. Era un cine que se viña facendo por Europa desde Maio do 1968. 

Perdeuse definitivamente? 

Coa chegada da “democracia” ese movemento extinguiuse. No meu caso sigo facendo video paralelo: hai dous anos estiven en Cuba e fixen un documental, o ano pasado outro sobre a vida dunha parella de homosexuais. Sigo facendo cousas pero aquel senso que equiparaba o cine ao reparto de octavillas ou aos mitins, perdeuse. As canles de distribución que había disolvéronse e hoxe o único lugar de saída é a televisión, que é un monstruo tan grande que engulipa todo. Non xa traballos de contido político pero si, cando menos, distintos ideoloxicamente. 

Información alternativa 

O documental é un mecanismo de información alternativa? 

O paso do cine ao vídeo supuxo un cambio radical na liberdade de poder facer ti mesmo, na túa casa, un filme reivindicativo por tres ou catro mil pesetas [18 ou 24 euros]. Antes era moito máis complicado , a imaxe ía por unha banda e o son por outra, había que pasar por laboratori , montaxe máis difícil ,… Agora cunha cámara de Hi8, a máis alta gama dentro do formato doméstic,o fanse marabillas. Todos os meus traballos son neste formato e pásanos pola televisión sen problema. Eu cando vexo a tanta xente facendo mamonadas coa cámara penso como non se dan conta a arma que teńen na man. Un arma para facer narrativa e creación . 

O paradoxo é que se democratiza o acceso ao medio pero pérdese aquela capacidade de axitación da imaxe. 

Penso que non se lle saca todo o partido que se podía. Todos os movementos alternativos (desde vicińais a insubmisos) non se decataron aínda da súa utilidade. Non cońezo ningún traballo dese tipo. A ferramenta democratizouse pero o seu uso perverteuse e diso teńen moita culpa as televisións, cos seus concursos de vídeo-lixo. 

Pero a esquerda tamén non os usa. En Montevideo, nunhas eleccións, o Fronte Ampla, montaba os seus postos publicitarios na rúa, cun televisor e un vídeo que expuńa o seu programa. 

O cine e o vídeo aínda están mitificados. Se lle dis a alguén que coa súa cámara pode preparar un vídeo para emitir na televisión non o cree. Pensa que a televisión é un mundo onde prima a alta tecnoloxía e a sofisticación. No seminario que impartín estes dias na Coruńa pasei aos alumnos varios traballos meus, entre eles un sobre Barcelona como centro produtor de música contemporánea, feito en coprodución con seis países, e cun orzamento elevado de dezaoito millóns de pesetas [108.000 €]; despois pasábase algo moi sinxelo feito en Cuba (foron dez cintas de 12 €) e gustoulles moito máis. É un contraste chamativo. Os que faciamos cine alternativo eramos profesionais do cine que refugabamos o sistema, pola censura basicamente, e sabiamos das posibilidades do medio, pero hoxe aínda non se decataron da súa forza. En Compostela hai unha asociación de viciños no Casco Vello que fixeron unha magnífica mostra de fotos sobre a situación do barrio,  por que non un vídeo tamén? É tan fácil facelo… 

Alienados pola tecnoloxía 

A vídeo-creación aínda parece que non traspasou a alfándega da experimentación técnica e dos efectos especiais, que non chegou á narración. 

Nestes momentos hai unha mitificación da técnica e da tecla que pulsándoa xera efectos marabillosos. Iso destruíu completamente o concepto clásico da narración. O vídeo non é senón o cine con outro soporte, o que inventaron Griffith, Eisenstein, e tantos outros. A linguaxe non se modificou. O soporte si, e ademais sometido a un avanzo tecnolóxico que permite manexar as imaxes, planos dun segundo, saturación de cenas que non explican cousa. Cando ves algún que di algo sénteste gratificado. Penso que se perdeu a capacidade de narrar, dos ritmos lentos, da montaxe paralela, de conquerir un guión, co seu clímax, o seu desenlace, … esa narrativa clásica, con todos os efectos que se queiran meter, agora con máis facilidade, pero cun senso de contar e de informar. 

 

Llorenç Soler en 1993 en Compostela. ©Anxo Iglesias

Esa tendencia alienada vai pasando ou aínda teremos que sufrila moito tempo? 

Estamos nun punto de non retorno. Agora non se trata xa de manipulación da imaxe que gravas, é que agora críanse electronicamente as imaxes a partir de combinacións numéricas de ordenadores. Imaxes virtuais, que non existen na realidade. A xente está engaiolada por iso. Meu fillo pequeno, que ten cámaras ao seu dispor, non lle interesan e prefire manexar o ordenador, onde el fai as súas animacións. Mesmo así aínda hai moitos anos para o documental con regras clásicas e adaptado aos novos medios. 

Cos informativos non experimentan 

Curiosamente a televisión comercial segue enfiando a programación con patróns moi clásicos, mesmo nos programas que elabora. 

Chámame a atención o que se parecen entre si os informativos de todas as televisións, o clásicos e pouco innovadores que resultan. Quizais porque a información é moi controlada ideoloxicamente e todas as parafernalias déixanse á marxe cando se trata de empregar con forza o gran poder ideolóxico da televisión. A censura indirecta -de que se pode ou non falar- exércese sobre todo nos informativos-, e cando se traspasan  tantos filtros ideolóxicos non hai case , campo para innovar. Prefiren dar as causas con moita claridade. En Cataluńa hai un informativo relativamente innovador no Canal 33 (a segunda cadea da TV de Cataluńa), que se fai sen presentador, pero son cambios moi tímidos. 

O documental funciona como escola para cineastas de ficción? 

Teno feito, pero coido que é un erro. A vocación de documentalista é distinta da outra. É mal sistema que a aprendizaxe pase polo documental. Ambos e dous son cine pero con requirimentos diferentes. Non quero dicir que o documental sexa a verdade e a ficción a mentira. Pela contra hai películas que din verdades coma puńos e documentais que menten. Se repasamos a historia do cine (o free cinema inglés por exemplo) está cheo de cineastas que empezaron polo documental porque non tińan diñeiro para máis. No documental constrúes ficcións a partir de elementos da realidade, pero é dunha linguaxe tan específica e con tanto para investigar que se pensas nel como chanzo de paso quedas na superficie.

(Nº 585. 2 de setembro 1993)

DEIXAR UNHA RESPOSTA

Please enter your comment!
Please enter your name here