Unha longa vida e unha prolífica obra deixa Luz Pozo Garza (1922-2020) para a historia da literatura galega e universal. Procurando o seu nome na hemeroteca de A Nosa Terra son continuas as referencias a libros, actividades, homenaxes, críticas…. Escollemos para mantela sempre con nós a entrevista que lle fixemos en 1996, recén publicado o seu traballo “Vida secreta de Rosalía” (Espiral Maior).
Luz Pozo Garza é unhas das poetas de referencia na Galiza xunto a outros nomes como os de Pura e Dora Vázquez. Comezou a escribir nos anos da posguerra con títulos como Ánfora e O paxaro na boca. Está na imprensa o seu último libro de poemas Vida secreta de Rosalia, onde a intimidade que marca a súa obra enfía coa da escritora que máis admira. Ven de participar no Encontro de poetas peninsulares e das Illas, representando a Galiza e compartindo mesa con autoras mais novas. Retirada xa da docencia, segue traballando na poesía, non só como criadora senón tamén como investigadora.
Vostede publica xa nos anos da posguerra, como era aquel ambiente literario?
Eramos moi poucas mulleres escrebendo na Galiza: Pura Vázquez, Pilar Vázquez Cuesta e máis eu. Estabamos dispersas, sen conexión. Eu vivía en Viveiro, onde pasei a miña xuventude coa guerra no medio. Cheguei de Ribadeo a Viveiro aos sete anos. Aos catorce, co comezo da guerra, tivemos que fuxir porque meu pai era republicano e estivo preso. Nós fuximos nun primeiro momento a Lugo e despois a Marrocos, onde estivemos protexidos por un irmán do meu pai. No ano 1940 voltamos a Viveiro, o meu pai estaba reposto no seu traballo. Xa nese ano comecei a publicar poemas en periódicos como La Noche e, en Ribadeo, en Las riberas del Eo. Na miña casa fomentouse moito a poesía e a escrita de xeito que formaba parte da miña natureza.
Ánfora, o meu primeiro libro, en 1949, xurdiu despois de ter moitos poemas soltos. Partía da miña afección aos mitos gregos e tiña moito da luz do océano que descubrira en África. Tamén hai que dicir que foi o presentimento dun amor paixonal que aínda non vivira, que só imaxinaba e que chegaría co tempo.
En que medida lle afectou a fuxida e todos os acontecementos da Guerra Civil?
Teño uns recordos moi graves porque, en primeiro lugar, tivemos que deixar a casa de Viveiro axiña, aberta, cos móbeis na rúa, nós en Lugo sen poder voltar porque eran tempos moi difíciles, de moito perigo. De calquera maneira, hoxe paréceme intempestivo dramatizar e pormenorizar o que foron as persecucións pero o certo é, que á miña idade, cambioume a vida. Era moi fácil e cómoda para unha adolescente coma min e, de súpeto, todo se revira. Sobre todo, aprecias os cambios políticos e de mentalidade na xente. Iso é duro de aceptar.
Ao igual que outras poetas da súa idade comezou escribindo en castellano e, posteriormente pasouse ao galego.
Eu xa escribira en galega no ano 1952 O paxaro na boca. Despois fíxenno de xeito esporádico ou corno no libro Verbas derradeiras, que se editou en bilingüe. Houbo dous feitos básicos na opción do galega como lingua de comunicación, o traslado a Vigo e a influencia do meu home, Eduardo Moreiras, que deixara o castellano na súa obra polo galego. Tomei conciencia pero tiña medo porque pensaba que había que dominar moi ben a lingua para utilizala e, de feito, nese primeiro libro en galego Concerto de Outono, nótase unha grande diferencia cos posteriores, onde está máis traballado o idioma e nótase maior conciencia de utilizalo. Vou aprendeIndo e facéndoo mellor aínda que botando man sempre da simplicidade. Non me gusta que lean os meus poemas con dicionario.
Poderla dicir que cambiar de ·idioma tamén marca o inicio dunha nova etapa poética, como se se renovaran as relacións co mundo.
Mulleres e poesia
É correcto falar de xeracións na poesía de mulleres?
As xeracións existen, é.obvio porque cada unha comezou en épocas diferentes. Pero ultimamente estámonos xuntando moitas poetas de diferentes idades e pódese dicir que hai unha transfusión entre as·máis novas, que inflúen en nós, e nós nelas. O feito de que a pegada das maiores estea reflexada nas máis novas é a mostra de que se nos le con interese e agarimo. A min non me gosta anquilosarme e estou moi pendente da poesía actual. Xuntarmos reforza o impulso da muller na literatura xa que se dá un transvase moi efectivo e, de cal- quer xeito, temos a sorte en Galiza de ter moi boa poesía de homes e de mulleres. Non me explico como algúns editores din que non se vende a poesía porque nos últimos tempos se está redescubrindo. Eu miro que os rapaces novos atenden a poesía e coido que é adecuado o termo eclosión e falar dunha grande receptividade. Eu non tiña asumido o meu papel na poética de mulleres na Galiza. O feito de que·a poetas como a min ou Pura Vázquez nos chamen de pioneiras é chocante. Tanto a Pura como a min parecíanos normal escribir se tiñamos ese anceio. O que sucede é que nós tivemos máis fortuna na acollida.
Non hai que esquecer a pegada de Rosalía de Castro que eu coido afecta a todas as escritoras do país. Sempre está presente. Para o outono publícase o meu último libro de poesía que se chama Vida secreta de Rosalía e que conta aspectos descoñecidos e imaxinados en verso. Tamén apunto que ela tiña que ser coñecedora da poesía medieval porque utiliza simbolismos semellantes a algúns dos autores desa época. A Rosalía non se lle apresenta case nunca como unha muller culta, como se acertara na súa obra por casualidade e non é así.
Aparte dunhas dotes naturais espléndidas, lía e sabia moitísimo e non se pode esquecer que estaba casada con Manuel de Murguia, que era cultísimo.
Revistas de poesia
Ademáis de ser poeta, vostede dirixiu publicacións literarias.
Eu nas revistas o fago todo, primeiro con Nordés e agora con Clave Orión. Con Nordés, tiña que escreber e convocar aos poetas, deseñar seccións e debuxar as viñetas. Os principios eran facer unha revista aberta, para todos os públicos, dar paso aos novos escritores, escrita en castellano e galega até que se fixo integramente en galega e cun achegamento a Portugal co lema do Miño achega non afasta, que puxen en práctica. Nordés rematou, polo de agora, porque rematou o compromiso con Ediciós do Castro, que era a responsábel de publicala. Agora podo facer o que queira con ela pero coma sempre neste tipo de publicacións que non dan proveito económico, hai que topar a alguén que se encargue desa parte. Clave Orión é unha revista máis exquisita, por dicilo dalgún xeito, ten unha maior selección, vai en cor cun deseño máis coidado. Hai máis escritoras femininas intencionadamente e unha orientación máis universal, con seccións adicadas a escritores doutros países. Por exemplo, neste primeiro número hai unha adicación a escritoras rusas. Non me esquezo tampouco de ter un espazo para os novas autores e neste número inclúo uns poemas que me escrebeu o meu home, Eduardo Mo- reiras, un mes antes de morrer. A miña idea coas publicacións literarias é sempre difundilas o máis posíbel pero o que acontece é que funciona mal a distribución·e é un xénero que non lles interesa ás librarias ·e quédanse nun círculo máis restrinxido.
Non o intentou coa narrativa pero sí leva publicado estudos sobre outros autores.
Admiro moito a Luís Pimentel e a Álvaro Cunqueiro dos que levo escrito ensaios. Tamén teño escrito de Manuel Antonio e da visión da Galiza que tiña Luís Seoane. Pero o último é Ondas do mar de Vigo, que analiza o erotismo nas cantigas de amigo. Convocada por Xesús Alonso Montero para facer algún traballo sobre poesía medieval, decidinme polas sete cantigas de Martín Codax, traballo base polo que despois escribín un artigo en Grial nos anos oitenta. Aí investiguei que as cantigas tiñan dúas partes autónomas moi relacionadas pero con temáticas diferentes, tese que facía variar a métrica das mesmas porque o estribillo non contaba aritmeticamente. Revisar estas tese deume a idea para o último libro. Ademais, estas cantigas teñen un transfundo moi forte de erotismo. Algunhas interprétanse como dramas cando o compoñente máis forte é o erótico. Non se pode negar, había un simbolismo fácil de recoñecer na Idade Media. Para min, non ten dúbida. Por outra parte, tento amosar, como xa aponta- ron outros estudosos, a posíbel autoría feminina das cantigas. Penso que é escrita de muller. [A Nosa Terra, nº 733 – 4 de xullo de 1996]
