Queixábase hai pouco o adestrador galego David Vidal de que o Deportivo nunca pensara nel para adestralo. O de Portosín, que esta tempada está a traballar por Murcia, non me pareceu nunca un técnico acaído para o Deportivo. Vidal, que sempre rabiou por ser querido na súa terra como Arsenio, poderíamos dicir que nos banquiños é a antítese.
Xosé Antonio Albacete Anquela, novo adestrador do Deportivo.
Mais vendo a quen veñen de fichar agora para dirixir ao conxunto coruñés, Xosé Antonio Albacete Anquela, estou seguro de que David Vidal era igual de apropiado. Os dous son da vella escola de adestradores, os dous curtíronse nos campos de Segunda e Segunda B e aínda Terceira e Rexional… Só que Anquela estivo, unicamente, unhas xornadas en Primeira co Granada… E David Vidal ninguén pode esquecer o seu paso polo Cádiz… E que fala galego e coñece a Coruña.
Iguálaos ser claros e directos, a paixón, a competitividade, o resultadismo. O seu non é, precisamente, o “xogo bonito” que distinguiu ao Grande Depor. Son como, Diego Pablo Simeone, pero sen “glamour” nin ter quen lles escriba. Mais Anquela xa o procurará na Coruña, non se preocupen.
E cando así sexa, louvarán as súas declaracións como fixeron os xornalistas de Madrid con estas de Simeone: “só me importa gañar, para iso é para o que me preparo”. Como se os demais adestradores e xogadores non quixesen gañar.
A esta filosofía contestoulle de xeito indirecto Guardiola: “gañar só pode gañar un, pero intentar xogar ben poden facelo todos”.
Poida que o Deportivo gañe con Anquela, pero chegaralle aos seus seareiros afeitos como están ao fútbol de calidade?
Quizais, aínda que logre ascender, que é para o que o contrataron, pois afirman que é un grande xestor do vestiario, que seica foi o que lle faltou ao Deportivo estas tempadas. Por poder, pode, pero o que non vai poder é artellar un proxecto deportivo gañador.
Anquela, ou muda moito, ou non vai poder conectar coa afección deportivista. E se un adestrador non o logra, está condenado ao fracaso.
Un estilo de xogo adaptado A Coruña
Se a configuración dos valores sociais conforma os deportes-espectáculo de masas, esa mesma idiosincrasia social reflíctese na configuración do espectáculo deportivo, nas súas características técnicas e tácticas.
O xogador alemán Netzer, que estivo un tempo no Real Madrid, afirma que “as regras do fútbol son as mesmas para todos, pero cada pobo exprésase á súa maneira e ten o seu xeito de xogar”.
Se existen esas especificidades con características propias, que é logo o que orixina o éxito ou o fracaso dunha equipa de fútbol? Cales son as condicións que definen a súa historia?
Aínda que a ninguén se lle escapa que o primeiro elemento son os propios xogadores, pois son os que verdadeiramente gañan ou perden os partidos, calquera seareiro recoñecerá axiña que quen conforma a equipa é a directiva.
Calquera seareiro recoñecerá axiña que quen conforma a equipa é a directiva.
É precisamente ese directiva a que lle imprime personalidade ao club. Marca as metas a acadar, pondo os elementos indispensábeis para logralo, confecciona o cadro de actores futbolísticos encomendándolle a dirección de escena a un adestrador, que é o encargado de transmitirlles, en forma de táctica e de estratexia, pero tamén de filosofía, parte das vibracións do corpo social que se sente reflectido no equipo.
Certo é que sería unha falsa ilusión dar a idea de homoxeneidade nos seguidores dun club. Os espectadores reflicten nas bancadas, e até nos bares, como un mapa, certos trazos da división social da cidade e da súa zona de influencia.
Malia a esas diferenzas, nas cidades existe un clima social globalizador, que é o que se lle transmite ao club de xeito máis certeiro que os slogans políticos. (O Celta de hoxe non ten nada que ver co “viguismo” de Abel Caballero, pero reflicte transversalidade comarcal e aínda galega).
Esa sensación non só se recolle nas bancadas, aínda que é cando o trasvasamento de emocións se volta máis interactivo, actuando en liberdade.
Unha afeizoada do Celta nunha rúa de Vigo, a mañá seguinte ao frustrado ascenso do Depor
Hai veces nos que nin directiva nin adestrador saben sintonizar co público. Esta é a cousa do fracaso de moitos adestradores que veñen de fora sen coñecer a cidade nin ao club, e de moitas directivas que non perciben o momento social, pois están ensimismadas na súa proxección persoal, convertendo ao club en medio de medre social.
Antonio Bellot, xogador do Deportivo a comezo dos anos setenta, afirma que “na traxectoria de calquera equipo é fundamental a dirección. No Deportivo dos anos 60 e 70 abondaron os directivos que chegaron ao club sen demasiadas ansias de servizo, francamente obrigados non sei por que. Se cadra por quedar ben ante certos persoeiros da cidade ou por acadar unha relevancia social a que non darían chegado doutro xeito”.
Non vou dicir eu que sexa este o caso da nova directiva do Deportivo… Pero si podo afirmar que lle falta alma, ou, se queren idiosincrasia, e nin conecta co pasado nin sendo quen de albiscar o futuro propio.
Esa alma que lle faltou na eliminatoria co Mallorca. Esa alma que no partido de Riazor puxo Bergantiños e que estivo ausente na illas, volvendo ao Deportivo nun equipo remiso, medoñento a acomplexado que, na vez de nutrirse dos éxitos pasados para encarar o futuro, declinou ser quen era.
Na eliminatoria en Mallorca faltou a alma que no partido de Riazor puxo Alex Bergantiños.
E pasou o que pasou. Pasou o mesmo que naqueles anos antes da chegada de Arsenio, cando o presidente Lendoiro mercou a liña cardinal do Corintinhas brasileiro… e fracasou.
Luizão, aquel grande xogador explicou así o que pasaba: “este non é a nosa equipa, non podemos xogar como sabemos, temos morriña”. Logo viñeron outros xogadores brasileiros que si se adaptaron, como Mauro Silva, Bebeto ou Djalminha, pero alí estaban tamén Fran e Xosé Ramón para marcarlles o camiño.
Un Celta da canteira
Esa “alma” que lle faltou ao Deportivo, foi a que lle insuflou Iago Aspas ao Celta. Sen o moañés os olívicos terían baixado a Segunda. E non foron só os seus goles, logo de tres meses de baixa os que o rescataron, senón que foi quen de cargar con toda a equipa e facer que xogasen ao fútbol e tivesen a determinación de gañar.
O presidente do Celta Carlos Mouriño, semella virar a facer en 2019 unha equipa baseada na canteira
E o presidente Mouriño, con bo criterio, apostou pola canteira, polo local, para facer do Celta un club grande.
Cando mercou o club, realiceille un informe, con datos de socios e seguidores, con valor dos xogadores, cos gastos e ventas, no que demostraba o valor da canteira, aínda en termos económicos, así como que o Celta transmitise galeguidade, na vez de viguismo, pois a maioría da súa masa social e dos seguidores (hai que ter en conta as TVs) non eran da cidade. Con esa idea conformou a directiva.
Agora afirma que se dan as condicións para unha verdadeira aposta pola canteira. Coa fichaxe de Denís Suárez e a posíbel incorporación de Mina, está a dar un paso importante.
Así, a columna vertebral do novo equipo estará formada por “xente da casa” con Aspas como referente, para turrar polos novos.
O Celta pode entrar así nunha nova dimensión, a europea, na que os celtas non sexan só os de Glasgow.
A Academia Galega, despois de anos de feroz controversia, ven de decidir adicarlle o ano 2020 a homenaxear, difundir e aprofundar na figura de Ricardo Carvalho Calero. Para a institución na que Carvalho ingresara en maio de 1958, e da que tomara distancia nos últimos anos da súa vida, en consecuencia coas súas posicións normativas, é agora a ocasión.
Ábrese un panorama singular de debate con esta escolla, toda vez que a bandeira reintegracionista de Carvalho tivo feroces críticos. Pero un Ano das Letras dá para moito e a figura do profesor ferrolán ten múltiples prismas, desde o seu compromiso republicano e nacionalista, até o seu labor como crítico literario e tamén ha servir para difundir unha obra ensaística e literaria de enorme alento.
A Nosa Terra adicoulle, en 1991, unha das súas publicacións especiais da serie A Nosa Cultura que, de xeito pioneiro na cultura do país, incluiu tamén unha fita de video, con anacos dunha entrevista realizada por Francisco Salinas Portugal, Carvalho Calero, a posibilidade de rectificar a historia.
Entrevista con Carvalho Calero no número 0 de A Nosa terra (A Nosa Terra 1977)
Precisamente foi Carvalho a persoa que abriu a sección de entrevistas de A Nosa Terra, no seu número 0, de nadal de 1977. Realizada polo xornalista Antón L. Galocha, nunha etapa na que nin sequera estaba certo o horizonte autonómico, afirmaba “se me tivese que definir politicamente, definiríame como galeguista puro, entendendo que as solucións dos problemas concretos deberían ser os que o povo de Galicia, libremente consultado, libremente decidira”. Anos despois, na conversa con Paco Salinas en 1991, definíase “autodeterminista, por suposto, son nacionalista” e precisaba o empeño da súa vontade: “esperamos contra toda esperanza e esta frase, que ten xa unha ilustre prosapia, pode servir de lema aos galegos: hai que esperar contra toda esperanza. Porque mentres non decidamos suicidarnos como povo temos que confiar na posibilidade de rectificar a historia e a historia, por suposto, ten que ser rectificada”.
Dicir Celulosa en Galiza, é dicir Lourizán-Pontevedra. Este 16 de xuño, celebrouse unha nova Marcha para pedir o traslado da fábrica. Moitos poden pensar que esas protestas son unha teima dos nacionalistas e dos da Asociación para a Defensa da Ría, pero as protestas veciñas comezaron xa antes da súa instalación, no 1956 e aínda non remataron.
Un rigoroso e documentado traballo do profesor Eduardo Río Boquete, realizado para a Fundación Empresa Pública, debulla polo miúdo o irregular proceso de creación e instalación da Celulosa de Pontevedra.
Os datos que aporta demostran que os xerarcas franquistas do INI (Instituto Nacional de Industria) sabían de certo, e desde o primeiro momento, que o proxecto ía ser moi prexudicial para a ría de Pontevedra e o seu contorno.
Pero a corrupción intrínseca do franquismo teceu os fíos necesarios para que todo fose posíbel e a agresión se consumase.
Mais non foi sen oposición e sen loita.
Factoría de ENCE en Placeres.
Comeza a loita
A mediados de 1956, pescadores e mariscadoras de Lourizán e Marín utilizaron o conduto regulamentario da Comandancia da Mariña para mostrar a súa protesta á instalación da fábrica.
Nun escrito, 280 “cabezas de familia suplicaban” á autoridade que, considerando o perigo para os seus postos de traballo, non se leve a cabo o proxecto.
En xaneiro de 1957, presentaron reclamación contra a actitude de permisividade da Xefatura de Obras Públicas.
A mediados de 1956, pescadores e mariscadoras de Lourizán e Marín mostraron a súa protesta á instalación da fábrica.
Diversas entidades locais agoiraban danos importantes no sector marisqueiro. Mesmo representantes dos sindicatos verticais na pesca e os empresarios da conserva, manifestaban os seus fondos temores ante un INI indolente e cómplice.
En vista de que os “condutos regulamentarios” non respondían, a veciñanza decidiu ir máis alá. Así, o 30 de decembro de 1958, as mulleres iniciaron unha manifestación até Pontevedra que foi disolta pola Garda Civil.
Rosa Santiago Mora, unha das participantes, denunciou que os gardas efectuaran disparos, o que fixo o desbaraxuste da carga empeorase polo medo.
A comezos de xaneiro, comezaron os traballos de dragado, o que encolerizou aínda máis ás mariscadoras de Santo André. E non era para menos, eses traballos preliminares leváronlles por diante os criadeiros de marisco.
Así que o 19 de xaneiro, os veciños/as boicotearon a colocación dos tubos de dragado, botando ao mar o balizamento das obras.
O domingo 8 de febreiro, á chamada das campás parroquiais, as veciñas eliminaron de novo as balizas, producíndose un novo enfrontamento, non só coa Garda Civil, senón tamén co persoal que traballaba para empresa.
Pero a oposición viciñal non minguou. Producíanse manifestacións acotío, así que o Gobernador Civil e o Comandante da Mariña decidiron suspender os traballos durante 48 horas. Claudicaban?
Non, só foi para dar tempo á chegada ao Porto de Marín do canoneiro Hernán Cortés cunha dotación de 70 infantes de mariña que, na tarde do día 10, cargaron con dureza contra máis de medio milleiro de persoas que se manifestaba pacificamente.
Feriron a numerosas mariscadoras. Outras foron presas. Bastantes multadas.
Os meses que seguiron foron de medo e represión. Así que, catro anos despois, o propio ditador, Francisco Franco, en persoa, inauguraba oficialmente a factoría pasteira.
Vista da Ria de Pontevedra antes da Celulosa
A teima dunha celulosa
A teima de crear unha fábrica de celulosa tiña a súa orixe nas necesidades autárquicas do novo Estado xurdido na vitoria da guerra civil.
O plano de reforestación iniciado pola Deputación de Pontevedra na Ditadura de Primo de Rivera, chamou a atención do Ministerio de Industria.
Rico Boquete recolle como no ano 1947 nace a primeira tentativa baixo o nome de Celulosas de Galicia S.A., contando no primeiro momento co apoio expreso da Deputación de Pontevedra, aínda que esixía en troques a súa instalación nesta provincia.
A oposición decidida de Patrimonio Forestal e da Dirección Xeral de Montes, obrigou a que o Goberno non referendase o proxecto. Os seus argumentos son os mesmos que utilizan agora os que se opoñen á nova reforestación.
Outro intento chegou da man da Papeleira Española, a quen o Consello de Ministros lle outorgou autorización no ano 1951. Pero, ao coñecerse a posíbel instalación no fondo da ría de Vigo, ábrese unha forte oposición, comandada polo xornalEl Pueblo Gallego, do que era director Xosé María Castroviejo.
A instalación atopou tamén coa oposición frontal do Sindicato Provincial de Pesca, que contou cos informes negativos do Instituto de Investigacións Pesqueiras de Vigo. Contra da papeleira tamén se manifestaba o gremio de serradoiros.
Ante tal contundente contestación, a empresa renuncia á instalación. En vista dos “medos” da empresa privada, quen retoma as iniciativas é directamente o Estado.
No 1951 créase a Comisión Xestora da Celulosa. Contratan o enxeñeiro finés Kaarlo Amperla e estudan diversas localizacións nos contornos dos ríos Ulla, Umia e Lérez.
Segundo información interna citada por Rico Boquete, os informes desaconsellaban a localización no Ulla “pola súa grande riqueza marisqueira”.
Amperla e os dirixentes do INI visitan Pontevedra en xaneiro de 1956, e, das cinco localizacións propostas nesta ría, escollen a praia de Lourizán para a instalación da pasteira.
No 1951 créase a Comisión Xestora da Celulosa. Contratan o enxeñeiro finés Kaarlo Amperla e estudan diversas localizacións nos contornos dos ríos Ulla, Umia e Lérez.
O presidente do INI, o ferrolán Antonio Suances, dá orde de emprender, de inmediato, os traballos de construción da factoría.
Naquela empresa estaban presentes algúns dos máis sonoros apelidos do franquismo: Elola Olaso, Lora Tamayo, García Escudero ou Dionisio Martín Sanz.
En Placeres, fariase o recheo no que se instalaría a factoría.
Sabían do enorme dano
Pero sabían ou non sabían do dano que podía causar? O profesor Rico teno claro: sabíano, vaia se o sabían, pero, para eles, a ría na que desembocaba o Lérez, tiña escaso interese tanto no eido piscícola como marisqueiro.
Non eran do mesmo parecer que os xerarcas do INI e a plana maior franquista, outros organismo do Estado. Así, o mesmiño Tribunal de Contas do Reino chegou a ditaminar que a Empresa Nacional de Celulosas non cumpría as súas finalidades, criticando o seu emprazamento preto dunha poboación frecuentada polo turismo e, a maiores, as consecuencias na ría do vertido duns residuos que tamén traerían prexuízos as industrias da zona, entre elas a conserveira.
Aínda así, a fábrica foi adiante.
Co comezo do funcionamento do complexo non remataron as protestas aínda que, co dano xa feito na ría, colleron outro camiño. O camiño das pintadas e das letras dos maios.
Pero a empresa foi facéndose cada vez máis poderosa e, fronte os seus detractores, comezaron tamén as manifestación a seu favor, como a que realizaron os alumnos do Instituto de Pontevedra no 1966, que saíron a rúa cunha pancarta que dicía: “queremos papel”.
A empresa deseñou unha política de subvencións de actividades sociais e patrocinios, que se foi facendo, pouco a pouco coa vontade dunha parte da cidadanía. O Pontevedra do “hai que roelo” non se entende sen Celulosas.
O Pontevedra do “hai que roelo” non se entende sen Celulosas.
Nesta política de imaxe, foron esenciais unha parte dos medios de comunicación de Galiza, que non só se nutrían de abondosa publicidade, senón que permitían que algúns dos seus xornalistas máis senlleiros estiveran directamente a soldo da pasteira, e, se facía falta, atacaban directamente aos seus escasos colegas que ousaban defender o contrario.
Pero non só xornalistas, senón tamén profesores universitarios, que realizaban informes ben pagados pola empresa. Algún pasou do PCE a ser ecoloxista e, sen transición, a deputado do PP… Sen deixar de defender o mesmo: a Celulosas.
E despois de Celulosas, chegou á Praia de Lourizán a Electroquímica del Noroeste S.A., con licencia irregular concedida polo alcalde Augusto García Sánchez.
O perigo de Elnosa
O método para fabricar pasta de papel realizábase consumindo grande cantidade de cloro, un gas licuado, moi perigoso en contacto coa atmosfera, e con residuos na súa produción altamente contaminantes, sobre todo mercurio, que ían parar a ría e se consumen logo a través dos mariscos e peixes.
Así que agora o perigo máis grande xa era a factoría de Electroquímica del Noroeste S.A. (Elnosa). Cinco grandes tanques con 500 toneladas de cloro estaban almacenados xunto ás instalacións da pasteira, paro o seu uso, e a fábrica seguía producindo o cloro necesario.
Os informes científicos afirmaban que era un perigo alarmante e remitíanse ao ocorrido na India. En 1984 un silandeiro escape de isocianato de metilo na rexión de Bhopal, matoudirectamente a preto de 8.000 persoas e, logo morreron outras 12.000.
Un escape de cloro en Elnosa podería varrer a metade da poboación de Pontevedra, pero tamén a de Marín e aínda chegar a parte do Morrazo e tamén á outra banda da ría.
Por se fose pouco, os camións de cloro atravesaban todos os días polo medio da cidade de Pontevedra e seguían cara Compostela pola estrada. Calquera accidente tería consecuencias incalculábeis.
Pero as autoridades oficiais afirmaban nas súas declaracións, unha e outra vez, que non existía perigo, que todo estaba controlado. Cando a realidade era que esas mesmas autoridades non tiñan nin o máis mínimo control e calquera pequeno escape podía ser mortal.
E o que podía pasar, pasou. Non sabemos se xa tiña pasado antes, dicían que si, pero non houbo quen o contara.
Pero en xullo de 1978 xa estaba nos quioscos o número 25 da nova etapa de A Nosa Terra que titulaba en portada e a toda páxina: Elnosa xa matou.
Si, morreran o traballador Francisco Linares, de Placeres e Modesto Rodríguez, de Campolongo, polo escape de cloro dun bidón.
E as autoridades seguían a negalo e a afirmar que fora un accidente, que pasar, pasar, non pasara nada, nin podía pasar.
A concentración de mercurio na ría superaba en moito ao tolerado legalmente. E o mercurio pode entrar no organismo a través dos vapores.
Os cadros de enfermidades en Pontevedra daban uns datos alarmantes. As autoridades negábanos. E os organismos oficiais, como os laboratorios da universidade de Compostela seguían realizando traballos para esta empresa, como denunciaba A Nosa Terra no ano 2011.
Porque, desde a recuperación de A Nosa Terra, en xaneiro de 1977, o semanario converteuse no azoute de Celulosas, sacando á luz o que todos calaban. A perseveranza e os contactos do seu presidente, José Luís Fontenla, e os traballos de ADEGA, que tamén presidira o avogado pontevedrés, levaron a unha seria de reportaxes e denuncias constantes no semanario, que permitiron ir concienciando a unha parte da poboación do perigo de Elnosa e do dano de Celulosas.
No número 13 do semanario, realizábamos unha grande reportaxe sobre os efectos da contaminación de Celulosas na ría. No número 15 volvíamos a carga. No 25 dábamos a exclusiva das dúas mortes por cloro.
Celulosas seguía afirmando periodicamente, con grandes campañas publicitarias, que xa non cheiraba, que xa deixaba de contaminar, por mor das novas obras e de novos procesos. E desde A Nosa Terra teimabamos en desmentilos, nunha guerra desigual, na que nos atopábamos sós entre os medios de comunicación.
Finalmente tiveron que desbotar a fabricación de pasta con cloro e, en novembro do ano 2002, puidemos dar a grande nova: Celulosas de Pontevedra condenada por delito ecolóxico.
O “grande xuízo por delicto ecolóxico de Galiza”, ao que asistiran os xornalistas de ANT, X. Enrique Acuña e Horacio Vixande, só durou media hora. Pero os defensores do medioambiente saíron vitoriosos ao lograr unha condena sen precedentes: seis directivos son sentenciados a cinco meses de arresto maior e a pagar seiscentos mil euros de multa.
As empresas non delinquen, por iso Celulosas non foi condenada. E librouse tamén do desgaste de, polo menos, tres meses de audiencia pública ao aceptarcondena.A defensa xustificou a aceptación da condena “por razóns de orde práctica, pero os directivos, que quede claro, non son delincuentes”.
Pero quedaba por vez primeira probado que Celulosas contaminaba a ría, por máis campañas propagandísticas que realizara afirmando o contrario. Concretamente,a condena produciuse“por contaminación atmosférica e vertidos contaminantes entre 1984 e 1997”.
Para a acusación particular, a Asociación pola Defensa da Ría, o feito de sentar por vez primeira a nove directivos no banco dos acusados constituía xa un importante triunfo.
O presidente desta organización, Antón Masa, declaraba que “a posibilidade de que, finalmente, puidesen ser absoltos, fixo que aceptásemos o acordo, aínda que preferíamos sometelos a un xuízo durante varios meses”.
O avogado, Vicente G. Legísima, lembrou que “a defensa está apoiada polo capital””.
Antón Masa pedía responsabilidades políticas a todas as autoridades que ignoraron as repetidas denuncias por contaminación. Dáse a circunstancia que, cando se dicta sentenza era Conselleiro do Medio Ambiente Carlos del Álamo, agora Conselleiro-Coordinador de ENCE.
Antón Masa tamén lembrou que “incluso aqueles colectivos sindicais e deportivos que negaban a contaminación ou recibían axudas de Celulosas, terán que render contas ante a sociedade”.
Os opositores a Celulosas, que eran fundamentalmente os nacionalistas, pensaban quelogo desta sentenza, e estando xa en democracia, as autoridades non se atreverían a prorrogarlle a concesión á empresa cando caducara.
Celulosas nunca pensou o mesmo e, tendo posibilidades e axudas para trasladar a factoría, sempre se negaron.
E nisto que chegou Mariano Raxoi. No ano 2013 reforma a Lei de Costas de tal xeito que lle poden prorrogar legalmente o permiso a ENCE se obteñen un informe ambiental favorábel da Xunta.
Núñez Feixóo, que proclamaba urbi et orbe que o desmantelamento de Ence era irreversíbel, deulle a súa beizón nun informe da Xunta no que se limitaba a certificar que as instalacións cumprían o que xa cumprían.
Para rematar a xogada, Mariano Raxoi, estando en funcións como presidente, amplíalle por 60 anos o prazo da concesión a ENCE.
Desde esas, o PP fai casus belli na defensa da peideira, como se coñece a fábrica na comarca.
O Concello de Pontevedra, a Asociación da Defensa da Ría e Greenpeace presentan recursos contra o que consideran unha ampliación arbitraría. A Avogacía do Estado cambia de criterio e admite estes recursos, polo que a Audiencia Nacional segue adiante co proceso.
Quedan entre catro a seis anos de incerteza, namentres non haxa sentenza.
Quedan entre catro a seis anos de incerteza, namentres non haxa sentenza. Pero a empresa non queda parada. Comeza a máis importante campaña de propaganda e presión social que se lle coñecera nunca. Conta con todo o apoio do PP, que pon a andar todos os seus resortes, desde medios de comunicación, a diversas asociacións gremiais, desde empresarios a mariñeiros, mariscadores e colectivos deportivos ou culturais.
Como brazo de presión na rúa, os traballadores, con pintadas, insultos e ameazas contra os cargos do BNG. Loxicamente defenden o seu posto de traballo, pero dáse a casualidade de que a súa postura é sempre a da empresa, cando podían premer para que se realizase o seu traslado e asegurar a súa continuidade sen data de caducidade.
Outro día falaremos do que a instalación supón para o agro galego e a súa relación co negocio dos incendios.
Agustina Bessa-Luis (1922-2019) levaba anos retirada da vida pública, despois dun episodio grave de saúde. O seu falecemento o 3 de xuño, sérvenos para rescatar a entrevista que nos deu en 1989, logo dunha conferencia na Universidade de Santiago, e que publicamos no número 374 de A Nosa Terra. Acaso esquecida aínda sendo figura principal da literatura portuguesa contemporánea, hai pouco tempo os seus libros foron motivo de polémica editorial.
Por que unha escolla tan ampla de xéneros na súa escrita?
Son sobre todo romancista, mais surxiron posibilidades de escribir teatro, e tamén biografías pero en base a encargos que me fixeron na altura (velaí o caso do Marqués de Pombal, de Florbela Espanca, Frei Luís de Granada, no libro Monxa de Lisboa). Son traballos que precisan investigación e teñen máis dificultade que a novela, que é o recreo da imaxinación.
E que intención filosófica ou ideolóxica alimenta o seu labor como escritora?
Aquilo que está máis presente na miña obra é un interese pola natureza humana, polas relacións humanas, aquilo que as divide ou as aproxima, aquilo que poda resultar nunha pacificación da sociedade sen que esta caia na apatía por un exceso de tranquilidade. Unha decisión de paz positiva entre as persoas, que é o máis difícil da natureza humana.
Vostede novelou unha certa decadencia da aristocracia e nas súas personaxes domina a introspección.
A obra que me tornou máis coñecida, nun principio, A Sibila, era sobre unha familia de labregos, pero o seu tipo de relacións coa sociedade xa non existía, xa tiña rematado. Foi case un retrato do pasado. Na altura eu observei os sinais de extinción dese tipo de vida. Son máis unha escritora que describe á burguesía, urbana sobre todo, mais non hai un tipo de literatura que me clasifique.
Lisboa está chea de grandes provincianos, empezando por todos os seus políticos
Hai tamén unha presenza do seu entorno xeográfico inmediato, do Amarante, do Alto Minho.
Pero tamén teño escrito libros sobre Lisboa, sobre o Alentejo. De maneira que Portugal,
como país pequeno non ofrece dificultades de contacto. Rapidamente podemos aproximarnos a calquera atmosfera. A Florbela era alentajana e esa rexión está presente, obviamente‚ aí, pero evidentemente hai esa influencia que vostede di e tamén da cidade do Porto.
E que pode dicirnos dunha certa clasificación, en Portugal, entre literatura do Norte e do Sur?
Acho que o literato está máis centrado na capital, en Lisboa, pero a meirande parte deles non son lisboetas, Veñen da Beira, de Tras- Os-Montes, do Norte. Pero despois habitúanse á vida da cidade e esta dálles unha certa pátina citadina, Lisboa está chea de grandes provincianos, a empezar polos políticos que o son todos, e os escritores non foxen á regra. No Norte, especialmente no Porto, –menos na provincia, porque a residencia na provincia fíxose máis difícil agás excepción–s‚ a vida urbana chama cada vez máis ás persoas porque a meirande parte dos escritores non o son provisionalmente en exclusiva,
A muller na súa obra ten unha presenza moi importante e cunha caracterización singular.
Como muller é case unha obriga e é sensato facelo. As intelixencias do home e da muller son moi diferentes, e iso coido que está cientificamente probado.
En que senso?
Os seus hemisferios cerebrais funcionan de diferente maneira. Por tanto hai una diferencia alén da que a educación a través de milenios foi criando. A muller ten un menor senso da xustiza que o home que o exercitou máis. Iso é posíbel corrixilo a través da transformación da propia vida da muller. Pero hai cousas inherentes á bioloxía e serán sempre diferentes a non ser que un día os sexos se identifiquen, pero isto non está próximo.
Na literatura portuguesa hai unha presenza moi elevada de mulleres escritoras, para o que é costume observar. A que pode ser debido?
Antes a muller estaba moito máis condicionada á vida da casa, á dos fillos, absorbía todo o seu tempo na procreación. Hoxe a muller controla moito máis (a concepción, a familia…) e dispón dun tempo propio e, sobre todo, traballa fóra da casa. Hai unha imaxinación que se desenvolve na muller cando antes estaba sometida á imaxinación do home. O home era quen traía a historia á casa e a muller transmitía, mais só oralmente. Hoxe a muller cultívase máis. O grande escritor non nace diso, é un acaso, mais hai moitas mulleres que hoxe escriben resultante dunha educación e unha cultura máis apuradas, le máis, ten máis contactos e sente necesidade de levalo ao papel.
E aínda cando a muller escribe interprétase como algo episódico, circunstancial, máis produto da casualidade que da vontade.
Non creo. A memoria que nós temos e ficounos hoxe é Safo, na Grecia. Ninguén a ultrapasou. O talento surxe de súpeto nunha determinada época. O que acontece é que hai un meirande número de mulleres que escriben pero non un maior número de mulleres, nin de homes, con talento.
O 25 de abril tocou algo esencial: abrir a vida da liberdade que ten que ser asumida e traballada por cada un de nós.
Vostede como intelectual, contravindo o que parece norma, aparece defendendo en ocasións posicións política conservadoras.
Non son de esquerdas nin de dereitas. Cando na nosa vida hai como predominancia escribir a narrativa da nosa época, do que condiciona o comportamento humano, acho que non hai espazo para nos integra nunha determinada política. Interésannos os grandes valores da vida humana, a liberdade por riba de todo, a grandeza dos nosos propósitos… en determinados momentos o escritor pode ser chamado a unha colaboración, unha presenza política. No meu caso é cando sinto que hai algunha desistencia no que é máis profundo na alma do pobo, desistencias e falta de confianza no futuro e no proceso de evolución. Nesa altura a palabra do escritor é importante e a súa palabra debe ser un apoio, non de ideas senón no tocante á nosa vida gregaria, ao sentimento común de todos nós e que pode estar abafado e cunha carga enorme de dúbidas. Quer sendo de esquerdas, quer parecermos estar na dereita, acho que o predominante é o soster a confianza da alma popular.
Nos últimos quince ano a sociedade portuguesa está marcada polo 25 de abril. Como influíu na que vostede expresa como alma popular o 25 de abril?
O 25 de abril foi moi importante. Foi unha Revolución que desculpabilizou a nosa posición en relación ás colonias. Había necesidade de desfacerse daquela situación, que nos incomodaba e se prolongaba demasiado no tempo e nós estabamos fóra de moda completamente. De maneira que foi preciso un empurrón que decidise ese “impasse” e o 25 de abril tivo, sobre todo, ese obxectivo.
Houbo un movemento que tocou no máis profundo, tamén a perda do temor a respecto dos patróns, do señores… iso sentiuse inmediatamente. Houbo unha naturalidade de trato, que persiste e nunca máis se modifica, un asumir a democracia. Iso foi o importante do 25 de abril, esa consciencia de igualdade dos pobos, aínda con dúbidas e erros que van durar até unha conciencia final e profunda desa democracia. En todas as culturas iso é un camiño cheo de obstáculos e desvíos. Mais o 25 de abril tocou algo esencial: abrir a vida da liberdade non só respecto a certos patróns de vida, como a unha liberdade que ten que ser asumida e traballada por cada un de nós.
Hai veces que indagar non é doado. Manca. Sobre todo cando xa sabes a historia, como neste caso: Suso, un rapaz de 16 anos, sobe a un faiado, atopa unha granada que O Piloto tivo que deixar alí cando o mataron, baixa, quere abrila, tira da anela, estóupalle, queda sen as mans e cego e con outras feridas graves. É o “último mutilado de guerra” recoñecido en todo o Estado.
“Suso, quería falar contigo”, abordeino pola rúa máis céntrica de Chantada. Había tempo que quería facelo, pero sempre aparecía algo que me botaba para atrás. Que dereito tiña eu a remover un suceso tan traumático? Cal sería a súa reacción? Finalmente puido máis o instinto de xornalista… E nada foi como pensaba.
–”Se é bo para ti e non é malo para min…, falamos o que queiras”, -respondeume co ton máis natural do mundo. Na súa voz non atopei nin prevención, nin emoción, nin medo, nin dor e, aínda, menos, carraxe ou rancor.
E falamos. Falamos horas. Primeiro con el só e, logo, coa súa nai, que o axudou a reconstruír feitos e emocións.
Eu os feitos sabíaos, o que non sabía eran os seus sentimentos, o seu estado de ánimo. O que pensara, o que cavila, como enfocou a súa vida…, e como a vive agora.
Comezara eu por presentarme como xornalista, porque o Suso non podía coñecerme. Pero cando lle dixen quen era, si que se lembrou:
Os feitos sabíaos, o que non sabía eran os seus sentimentos, o seu estado de ánimo. O que pensara, o que cavila, como enfocou a súa vida…, e como a vive agora.
– Ti es o amigo da Lurdiñas, a filla da Camila de Riopedroso (con síndrome de Down). Falábame de ti cando estábamos ou dous no centro. Que boa rapaza. Claro, xa me soaba a túa voz. Estiveches na Radio Galega… Bo día Galicia! Seica te botaron. Eu antes era moito da televisión. Se me deixaban poñíame todo o día diante dela, pero, agora, como non podo vela, escoito a radio. Escóitoa todo o día e tamén pola noite a Marcial Mouzo. Pero, sobre todo, os deportes. A min o que me gusta é o fútbol.
E sen máis contoume como “aos tres días do que pasou, estando eu na UVI do hospital da Coruña, xogaba o Real Madrid. Eu lembreime e díxenlle a unha enfermeira se podería escoitar o partido. Ela díxome que na UVI non se podía, pero…, no teu caso. Falou co médico e o médico contestoulle que se me atopaba unha radio que podía facelo, que non pasaba nada. E por alí había un señor que tiña unha radio: ela pediulla e el deixouma… Escoitei o partido e moito gocei. Oes, volveume a vida”.
Cando “pasou aquelo”
“A culpa foi do terremoto”, afirma Xesús Fernández, o neto da Carmiña do Monte, de Vilanova de Arcos (Chantada). Non lle pon cualificativo a aquel día, tampouco procura culpábeis, nin se laia do que pasou. “O que pasou, pasou, e non hai que darlle máis voltas. Hai que vivir, aínda que, as veces, fíxoseme moi duro. Fixo…”
Maio de 1996. Un terremoto fai tremer as terras da contorna do Miño a unha e outra beira do río. Onde máis se deixa notar é polas terras de Taboada e Chantada. Na parroquia de Arcos deixa algunhas pegadas nas paredes das casas e nos tellados. Caen tellas, pedras de achantalas e algunha cheminea, que xa non tira, torce a cabeza ciscando o fume de lado e polas regañas.
O Suso está aquel día na casa da súa veciña Soedade, a muller do señor Eloi de Arcos. Atópase alí coma moitas outras veces botando unha man no que precisen e facendo recados. Con 16 anos, o Susiño do Montés é un rapaz espelido e afeito a procurarse a vida desde pequeno. O Xesús, o seu pai, camareiro en varios establecementos de Chantada, está agora completamente alcoholizado. As máis das veces, bébedo. A súa nai, a Sagrario, unha leonesa, avivaracha, cativeira e loitadora, bastante ten con levar a casa e coidar as tres vacas. O seu irmán, Carlos, un pouco maior, tamén anda aos días gañando a xornada.
Aquel día, a señora Soedade pídelle ao Suso que suba ao faio para ver os estragos do terremoto, se caeron algunhas tellas e se se ve a luz do día por entre elas, sinal de que hai pingueiras.
Sube o Suso por unha trapa que hai no cuarto. Ponse a ollar e atopa “unha caixa”.
– Unha caixa que eu non vira nunca. Que nunca estivera alí, pois eu subía moitas veces a meter cousas ou a sacalas, que é onde gardaba o que non necesitaba a señora Soedade, –cóntame o Suso coma se o relato non fose con el. Neutro, con voz de locutor que desenmaraña a historia dun descoñecido. Fito cara os seus ollos e neles só enxergo o baleiro. A súa faciana non está contraida. Ten ese medio sorriso que non abandona case nunca en toda a conversa.
O Suso chama pola súa amiga Soedade e dille que atopou unha caixa. Ela pregúntalle “e que ten?”. “Non a dou aberto”, contesta el. “Pois baixa para aquí”.
E baixouna, ben mandado.
Puxéronse os dous na cama para tratar de abrila. O Suso tiña apoiada a “caixa” nunha perna… Levántaa, tíralle da arandela e…
– “Era unha granada, unha granada de cando a guerra. Nunca a vira alí no faio. Todas as veces que subín, nunca a atopara. Seguramente estaba agochada na parede nun buraco e, co tremor de terra, a granada caeu e alí a atopei eu.
A casa da señora Soedade en Vilanova era unha das bases que tiña a guerrilla galega, concretamente o destacamento de O Piloto. Cando o mataron, en marzo de 1965, a súa compañeira Mirelle foi vivir coa señora Soedade. E alí estivo até que o Isaac, un veciño a levou ao hospital de Lugo no ano 1991, “e de alí xa non volveu viva”, dinos o Susiño.
As súas verbas semellan agora que se tinguen desa quentura que dá a emoción.
-Eu queríalle moito a Mirelle. Que boa muller era! Que ben cociñaba. Mentres viviuera ela quen ordenaba aquela casa. Algunhas veces, desaparecía dous ou tres días. Eu preguntaba por ela pero ninguén me dicía nada. A comida xa non era a mesma.
Precisamente, aquel día, no que pasou o que pasou, cando chegaron para auxilialo, o Suso recibiunos xa na cociña, cun “non vos preocupedes, a min non me pasa nada, o único é que aínda non xantei”.
O estoupido
Pero pasara, vaia se pasara.
-Díxome a señora Soedade, abre ti logo a caixa para ver o que ten. Ela ía saír para o corredor. Eu tirei da anela… Vinme debaixo da cama. Eu non sabía o que pasara. Nin sentira o estrondo, nin tiña dor… Só tiña a vista medio nubrada.
Pero, agora, precisamente ao que lle ten máis medo é aos estrondos. Non é quen de aguantar os foguetes. Prodúcenlle “moito dano, tanto no corpo, na cabeza, coma na alma”.
Pero non por iso o Suso deixa de ir as festas. Vai cos seus amigos. E cando sente que preparan os foguetes, ou se mete no auto e se tapa, ou, se é nunha vila, vai para un bar e alá se pecha onde non poida escoitar nada.
Agora ao que lle ten máis medo é aos estrondos. Non é quen de aguantar os foguetes. Prodúcenlle “moito dano, tanto no corpo, na cabeza, coma na alma”. Pero non por iso o Suso deixa de ir as festas.
Pero só lle teme aos foguetes. Os outros ruídos aguántaos. E a música… A musica encántalle, sobre todo a das discotecas. “Eu non vexo, pero sinto, e non só sinto a música e o seu vibrar, senón que sinto o que está pasando, como está a xente e como baila. Sabes, eu xa ía a discoteca de pequeno, cando o meu pai traballaba na Yoel, sabes”.
E agora non só sigue indo a discoteca, senón que tamén vai ao fútbol. E percibe o xogo. “Case non fai falta que me conten o que está pasando, eu sei por onde vai o balón e se poden marcar ou non. Un afaise escoitando os partidos pola radio. Tampouco ves nada. Tes que imaxinalo todo”.
Na procura dunha man
O Suso non se lembra do estrondo da granada. Pero a súa nai, a Sagrario, si. “Escoitouse en toda Vilanova e até diría que en todo Arcos. Eu marchei correndo e atopeime coa señora Soedade, toda sangrando. Que lle pasou, que lle pasou? Preguntáballe eu. Ela contestoume, que cousa!: picoume un bicho no morteiro e mira como me puxo. Pero sangraba moito polos brazos, así que collín uns cordóns de alpacas e ateillos por encima do cóbado, para que non se desangrase. Tamén tiña o peito esnaquizado…
Agora é Sagrario quen leva o peso do relato… “E sería así”, afirma o Suso, “eu daquel momento non lembro de nada”.
-Si, o Suso era o máis tranquilo de todos. Tiña todo o seu coñecemento. Nin berraba, nin choraba, nin nada, por iso eu non procurei del. Pero, ao pouco, chegou o outro meu fillo, o Carlos. Viu un rego de sangue. Entrou na cociña e alí o atopou, esnaquizado. O Carlos saíu berrando e foi o que nos dixo o que tiña pasado. Tamén chegou o Ferreiro que, ao ver aquelo, caeu nas escaleiras.
A Sagrario, que tampouco non se emociona co relato. Como se se estivese a referir a outras familia ou, aínda, a outro suceso, tivo a valentía de anoarlle tamén os antebrazos ao seu fillo cos cordóns das alpacas para que non se desangrara… Unha man colgáballe presa so polos tendóns, a outra non a tiña… E o Suso dicíndome que atendera a señora Soedade.
O Ferreiro chamou a Garda Civil e díxolles que viña en camiño unha ambulancia e un helicóptero. Non tardaron en chegar.
A Sagrario aínda lle deu tempo de ir ollar ao cuarto se atopaba a outra man. Pero non encontrou nada.
Nin a atopou ela, nin tampouco a Garda Civil. Cando chegaron rexistraron todo, pero da man dereita nin rastro.
– A familia da señora Soedade non lles gustou nada que chamaran a Garda Civil. Tiñan medo. Si, aínda tiñan medo polo do Piloto…
A nai interrompe por vez primeira ao Suso:
– Non sei se terían medo que nós denunciaramos ou algo. Pero como íamos ir contra deles, pois non tiñan a culpa de nada.
– Non, mamá, non, eles o que lle tiñan medo era aos gardas. A Mirelle tampouco podía velos…
Consciente até o hospital
O Suso marchou no helicóptero. E a señora Soedade na ambulancia. O Suso parou en Lugo, pero fixérono seguir para a Coruña, para o daquela denominado Hospital Juan Canalejo, infausto nome para un rapaz que, precisamente, vai ferido por un artefacto de guerra que aquel Canalejo axudou a pór en marcha.
– Até que cheguei a UCI da Coruña aínda vía. Logo borróuseme todo, dixeron que tiña os nervios ópticos queimados. Nunca máis volvín ver. As mans tampouco as notaba. Pero, ao principio, nin sabían que me faltaban.
Estivo na UCI oito días e cinco meses máis en rehabilitación.
O Suso lémbrase de tanta xente que o axudou alí, dos médicos, das enfermeiras, pero, sobre todo, das persoas internas que lle daban ánimos. Lémbrase, sobre todo dun señor de máis de 90 anos que ía velo todos os días e lle contaba chistes, sen parar de rir. Un día non apareceu, preguntou por el e dixéronlle que morrera aquela noite. “Tiña cancro terminal e eu non o sabía, pero até o último día non parou de axudarme”.
O Suso tamén se lembra das cociñeiras. De como lle daban de comer o que el quería, “coma no mellor restaurante. E por poder, non podían facelo, pero facíano, para que estivese contento”.
Outro pesadelo
Cando o deron de alta, comezaron dous novos pesadelos: o de como vivir e o de que vivir.
O de como vivir, resolveuno pronto, segundo conta:
-Tiven momentos malos, tiven, pero sempre quixen vivir, tirar para diante. Axudárame tanta xente que eu non podía defraudala!
Tiña 16 anos. Mala idade. Até os 18 anos non tiña dereito a ningunha pensión.
Aquí comeza o tesón e a valentía da súa nai que “non podía virme abaixo”.
Non sabía por onde comezar. Chamada á asistenta social de Chantada, segundo lle recomendaran no hospital. Papeis e máis papeis, pero “ela non facía nada”. Chamadas ao alcalde de Chantada, “que dicía si, si, pero tampouco fixo nada”.
Chegado aquí o relato, si que lle noto a Sagrario un pouco de rancor mesturado con pena e desazón: “o alcalde deixounos tirados e era quen podía facer algo”.
-Deixar, deixou, -mete baza o Suso. E que eu, xa desde pequeno, me levo mal cos alcaldes… Jajajaja…
E cóntame, co seu sorriso nos beizos, como cando tiña doce ou trece anos, lle deron un autocolante do PSOE, como o pendurou e marchou a clase a Taboada (o lugar de Vilanova pertence a metade a Chantada a metade a Taboada). O director do grupo escolar era o alcalde do PP. Cando lle viu a “pegatina” púxoo de xeonllos castigado… “Eu, saqueina e díxenlle, xa está, sácoa, descanse… Pero non me sacou o castigo”. Nin un cualificativo sae da súa boca.
O Suso, logo de todo o que lle pasou segue pensando que “nesta vida a maioría da xente é boa, a min moito me axudaron… Non, eu non lle quero mal a ninguén, nin sequera ao alcalde… Aínda que, haber hai xente que nin ten educación nin pensa nos demais. Hainos que aparcan o coche na porta da miña casa e non dou entrado. Se lles dis algo aínda teñen mais que dicir… E xente que coloca a moto nas beirarrúas. O outro día choquei cunha e caeu. Saíu o dono do bar insultándome, case me bate… É que o alcalde arranxou a Prazuela, pero sacou a beirarrúas, só se preocupou de que aparcaran os coches, e eu, como non vexo, nin teño mans ao xeito, pois non dou andado”. Volve aparecer o alcalde.
E a súa nai comeza a contarnos os traballos que pasou e aqueles que a axudaron. Non dá nomes, pero ao falar deles ilumínaselle a cara: un señor de Pontevedra, que era da ONCE e que viña unha e outra vez a Chantada para axudalos, que os previña dalgúns de dentro da asociación que non eran trigo limpo, unha asociación de Valencia, aos que lles estouparan uns proxectís nunha praia, “que souberon do noso e se puxeron en contacto, pois eles conseguiran que lle pagasen”…
Xesús Fernández, o Suso, foi declarado, finalmente, “mutilado de guerra”. Foi ao último que lle concederon tal status.
Pero, sobre todo, ten o eterno agradecemento para Cristina, Cristina de Furco, “ela foi a que se moveu e moveu, quen nos arranxou todo”.
Xesús Fernández, o Suso, foi declarado, finalmente, “mutilado de guerra”. Foi ao último que lle concederon tal status. Coa indemnización, a nai puido deixar de andar detrás de dúas vacas e se sachar no millo e nas patacas. Coa pensión, o Suso pode vivir dignamente e facer a súa vida.
– Si, eu vivo. Vivo… Coma un señorito de Chantada.
– E es feliz, Suso?
Segundo me saen estas palabras da boca, sen pensalas, arrepíntome de telas pronunciado. Pero xa é tarde. Encáixaas coa maior naturalidade. Na súa resposta non hai contrariedade.
– Son tan feliz, polo menos, coma antes. Para ser feliz hai que saber adaptarse. Eu eu fíxeno.
Cos seus dous cotos colle unha botella de zume de laranxa. Bebe e exclama:
O xornalismo é unha droga que deforma a realidade da propia profesión. Uns colócanse coas novas. Outros cos efluvios do poder. Uns poucos conseguen ser poderosos…, por un tempo.
Nós, que tanto presumimos de que hai que contar a verdade, non somos quen de contala sobre nós mesmos. E cando o facemos, ninguén nos cree, porque non queren nin poden crernos. Necesitan a súas crenzas e, os máis, só procuran argumentos para reafirmarse nelas… Non vaia a ser que teñan que mudar de ideas se se poñen a cavilar.
Os xornalistas somos tan nosos que nos premiamos uns a outros e, mesmo, as asociacións de xornalistas entregan premios a xornalistas sobrecolledores, que son louvados como mestres polos colegas que os detestan.
David Jiménez rachou con todo isto no seu libro El Director (Libros del K.O).
Non foi o primeiro en facelo, pero si o primeiro en desvestir unha profesión desde un posto de máxima dirección: un ano como director de El Mundo. Nada que ver cos libros de Juan Luís Cebrián ou Luis María Ansón ou o mesmo Emilio Romero, destinados a maior gloria propia e incensario dos que os rodearon, até empoleirarse ás cadeiras de Real Academia Española de la Lengua.
Na primeira lectura de El Director, enxerguei a un David Jiménez inxenuo, que logo de andar de correspondente por medio mundo aterraba na dirección de El Mundo e descubría que quen verdadeiramente mandaba non era o director, senón o capital.
Aqueles aspectos das loitas internas da redacción, olleinas como “crónicas do corazón” para consumo interno da profesión, sobre todo porque usa moitos pseudónimos ou alcumes para referirse as persoas que aínda hoxe traballan en El Mundo e iso dá moito que falar.
Na segunda lectura, máis demorada, apreciei a súa valentía para contar o que conta, con nomes e apelidos, das relacións dun director coas empresas e cos gobernos, e como é quen de queimar todas as naves sen que poda volverse atrás e ocupar de novo un posto semellante na dirección dun medio de comunicación.
Aquí aprecio a valentía de David Jiménez e, tamén, o verdadeiro interese do libro, máis alá da malévola endogamia profesional. Porque na profesión falamos moito de nós mesmos, criticamos moito, pero facémolo de portas a dentro.
Canto máis información teña a cidadanía, máis e mellor poderán ler os xornais.
David Jiménez quixo ventilar a profesión abrindo as fiestras del El Mundo para que saíse a verdade que se acocha ao lector diariamente.
Algúns colegas criticárono por esa “traizón”, pois pensan que se os lectores saben a verdade nunca máis van crer as mentiras dos xornais. Outros pensamos que, precisamente, canto máis información teña a cidadanía, máis e mellor poderán ler os xornais.
O xornalismo de investigación
Un dos relatos de máis actualidade é como funciona o chamado “xornalismo de investigación” nos principais diarios españois. Lembra a súa primeira entrevista co famoso comisario Villarejo, como lle gravou a conversa, como existen dúas faccións enfrontadas na policía. Como cada facción “esixe a publicación de informes prexudiciais para a outra como condición para seguir filtrando informes” nunha guerra na que utilizan a xornais e xornalistas, que se alían con un ou outro bando, como carne de metralla.
E relata como conseguían as famosas exclusivas:
“Recibín unha primeira pincelada de como funcionaban Las Cloacas e o xeito no que contaminaran o traballo da prensa en España. As súas investigación podían ter como orixe investigacións reais ou ficticias, os seus informes estar documentados ou inventados e as súas intencións ser máis ou menos corruptas. A diferencia era que mentres Woodward [un xornalista de El Mundo] trataba de distinguir unhas cousas doutras, toda unha xeración de supostos xornalistas de investigación prosperaran mercando un material que sabían avariado, nun xogo de favores onde a verdade era un incordio prescindíbel. O Comisario (Villarejo) tiña un bo feixe de informadores baixo a súa corda, cimentara a carreira dalgúns e, do mesmo xeito, tiña a información e os audios para fundilas”.
A luz desta descrición, o lector pode entender moito mellor o xornalismo de “exclusivas” que se veu realizando no Estado español. Un xornalismo que, segundo afirmaDavid Jiménez, “ten un dos niveis de esixencia máis baixos de Europa, na rigorosidade, na ética e na independencia”.
El Mundo de Pedro Jota
Tamén é de interese para os profanos a profesión, o retrato que realiza do xornal do que foi director e fundador de El Mundo.
O fundador de “El Mundo” e o seu método informativo é radiografado duramente no libro de Jiménez
“A cultura xornalística de El Mundo, coas súas virtudes e os seus defectos, era herdanza dos 25 anos de dirección de Pedro Jota. Inculcara a valentía de publicar o que outros non se atrevían e a procura obsesiva da exclusiva. A idea de que o poder debía temer a prensa e non ao revés. Pedro Jota tamén creou un ambiente no que todo valía na procura do scoop, desprezábase calquera debate moral sobre os métodos e existía unha grande tolerancia ás trampas, xa consistiran en situar a un enviado especial na nova cando aínda estaba na súa casa, publicar informacións antes de que estivesen suficientemente contrastadas ou birlar as primicias da competencia sen citala. Tiñamos aceptado a dobre personalidade dun director que mesturaba a coraxe de Ben Bradley na súa teima en seguir co Watergate até o final e a fraqueza ética de Walter Burns, no director de Primeira Plana disposto a todo pola nova”.
E pon exemplos do que afirma. Poida que o máis senlleiro sexa a información de El Mundo nos atentados do 11 de marzo do ano 2004, “que marcarían a El Mundo para sempre” ao querer culpar do atentado a ETA. Así o conta en El Director:
“A decisión de participar na guerra de Irak uns meses antes fora moi impopular e Aznar temeu que unha autoría islámica faríalles perder as eleccións, que se celebraban tres días despois. Jota creu a versión do Goberno e, cando a realidade lle mostrou que non era así, en lugar de rectificar embarcámonos nunha fuxida cara adiante que nos levou a publicar durante anos supostas investigacións para reafirmar a nosa teoría dunha grande conspiración. Era difícil atopar a alguén na redacción que pensara que o que estábamos a facer tiña algún senso, pero máis difícil era atopar alguén que tivera fígado de dicirllo ao director. Todos, uns desde as proximidades do Despacho, outros, coma min, desde a comodidade dunha corresponsalía, calamos mentres o diario convertía coincidencias en evidencias, se alimentaba de informacións pouco fiábeis da facción policial que dexeneraríanas Cloacas, esaxeraba calquera elemento que axudara a defender a nosa versión –e agochaba datos que puidera contradicila–, mercábase a testemuñas para que defenderan as nosas informacións e procurábase a destrución da reputación de calquera, xuíz, policía ou xornalista que non seguise a nosa estela…”
Como se pode comprobar todo un xornalismo ético.
Xornalismo de filtración e faladoiro
Conta David Jiménez en El Director, como cando se aplicou a que había que distinguir as información “reais das contaminadas”, os xefes desesperábanse “porque estaban afeitos a filtración e publicación exprés de todo o que nos chegara”.
Que é iso da ética? Como lle di unha vez o director xeral cando Jiménez lle contrapón que moitas portadas das de antes eran falsas, “o que importa é que os lectores as crean, pois o que queren é que lles den fregas coas ideas dos nosos”.
Unha vez vai velo a seu despacho de director unha xornalista porque desde a policía política do ministro Jorge Fernández Díaz se estaba ofrecendo aos medios un informe policial fabricado á carta sobre o suposto financiamento de Podemos no estranxeiro.
“Existe ese informe?”, preguntou a xornalista no ministerio. “Existirá”, dixéronlle, dándolle a entender que o improvisarían se eles querían publicalo.
Jiménez afirma que teimaba en “eliminar o xornalismo declarativo que leva aos partidos a marcar a axenda con citas prefabricadas sabendo que as recolleremos sen contexto nin información adicional para contrastalas”, nunha descrición que aínda é máis acentuada nos xornais galegos.
E cando hai xornalistas que non queren pasar polo aro, pois césanos, dado que “coleccionar cabezas de xornalistas era un hobby de larga tradición entre os nosos políticos desde os tempos da ditadura”.
Uns xornalistas que están nos faladoiros segundo as afinidades cos distintos ministros e que, cando non recollen os argumentarios que lles mandan, son apartados e rematouse o sobresoldo.
Jiménez afirma que se xustifican pois teñen “”fillos e hipotecas”. Cantilena que eu tamén escoitei moitas veces a certos colegas.
O expresidente de Telefónica, César Alierta, é sinalado por Jiménez como un especialista en adquisición de xornalistas.
Quen manda, manda
Semella, polo que conta no libro, que a David Jiménez lle levou algún tempo saber quen verdadeiramente mandaba nos xornais. Os Acordos, como se coñecen os pactos negociados coas grandes empresas, ao marxe das cifras de audiencias ou impacto publicitario, salvaron a maioría da prensa durante a Grande Recesión e tumbaron aos non afectos:
“O intercambio de favores entre a prensa e empresas estaba tan enraizado, desde había tanto tempo, que non facía falta que descolgaran o teléfono para que os directivos cobraran a súa parte: nas redaccións tíñase interiorizado que empresas como Telefónica, o Banco de Santander ou El Corte Inglés eran intocábeis”.
Os dirixentes do IBEX adquiriran un poder total sobre os medios, sen que “o director tivese que coñecer necesariamente os acordos”.
O que máis xornalistas tiña en nómina seica era, segundo Jiménez, Cesar Alierta, presidente de Telefónica, que lle pagaba soldos de escándalo a máis de oitenta famosos xornalistas.
Así, conta unha cita con Francisco González, á que acude acompañando ao director xeral de El Mundo:
“Con toda a naturalidade de quen pide unha segunda cullerada de azucre para o café, deixou caer a posibilidade de que se inxectase unha boa cantidade de diñeiro extra aos Acordos que tíñamos co banco. González dixo que se amañaría, sen máis. O banco, como outras empresas do IBEX, tiña un fondo dedicado a mercar favores periodísticos, axudar a crear diarios de xornalistas afíns e premiar a líderes mediáticos que axudaban a mellorar a imaxe dos seu presidente”.
O que máis xornalistas tiña en nómina seica era, segundo Jiménez, Cesar Alierta, presidente de Telefónica, que lle pagaba soldos de escándalo a máis de oitenta famosos xornalistas.
Pero non eran só Telefónica. Como afirma Jiménez, os “sobresoldos para informadores estaban agora á orde do día, pagados por axencias de comunicación, clubs de fútbol, partidos políticos e grande empresas”. Ou non tan grandes, afirmo eu.
Pero o “o mercadeo da información contaminou aínda o mítico xénero da entrevista, que agora se ofrecía en troques de publicidade ou diñeiro”.
Así obran algúns xornais, segundo lle conta a xefa de prensa dunha empresa ao autor do libro: “primeiro escriben algo negativo que nos afecta, logo chámanme para recoller a miña opinión e ofrecerme unha entrevista onde ofrecer a miña versión. Digo que vale e dinme que son tantos miles de euros”.
É o que denominan “xornalismo de trabuco”.
O sistema sostén a novos diarios dixitais que operan facéndolle a empresas e institucións públicas “ofertas que non podían rexeitar: ou ingresaban unha cantidade de diñeiro en publicidade ou eran golpeados con informacións comprometedoras, moitas veces inventadas. Entre os máis descarados estaban os chamados confidenciais, diarios creados sen apenas medios que vivían da chantaxe e contaban co silencio cómplice dos medios tradicionais, porque dedicaban moito espazo a publicar chismes sobre a prensa. Os xefes temíanos”.
O xornalismo espectáculo e de trabuco, os sobresoldos, os xornalistas anuncio, as prebendas institucionalizadas ou a rendición fronte ao poder da prensa tradicional, levou a este oficio ao seu momento máis baixo desde a democracia… “Ningunha oportunidade se desaproveitaba. Toda información delicada tiña o seu valor. E ningunha era máis prezada que a que se gardaba no caixón… E, a pesar diso, ninguén o diría asistindo ás reunións dun diario, un telexornal ou un programa de radio. A profesión levaba a súa decadencia coa discreción dunha madame de Moulin Rouge e as nosas intimidades case non pasaban os parrafeos dos xornalistas. O oficio que tiña como esencia contar as cousas tíñase convertido nun gardián dos seus propios segredos inconfesábeis: aos xornalistas gustábanos contar unha boa historia, pero non a nosa”.
Pero David Jiménez colleu e contouna. E puido contala pois, na súa liquidación, incluiu unha cláusula que constaba que non podían censurárselle os seus dereitos constitucionais.Outros colleron o diñeiro e quedaron amarrados. Aí está a afouteza de Jiménez.
Un libro para entender a prensa da “capital”, pero que aínda se queda curto no caso galego.
Os catro volumes biográficos que escribiu Juan Antonio Hormigón (Zaragoza, 1942-2019) sobre Valle-Inclán seguen a ser referencia necesaria e culminaron un traballo de esculca interminábel sobre o dramaturgo galego. Falecido 0 16 de abril, Hormigón, pioneiro na representación de Valle na España franquista, foi secretario da Asociación de Directores de Escena e mantiña unha singular relación con Galicia co elo de unión do dramaturgo arousán. Esta conversa tivémola con el nunha desas viaxes galegas, en 2008, cando viña de culminar quizais unha das súas obras monumentais.
Por fin saíron publicados os catro tomos da súa biografía de Valle- Inclán, pouco usual por ser unha sorte de cronoloxía comentada.
Hai un equívoco interesado sobre isto. A miña é unha biografía, construída desde a cronoloxía, cos elementos que nos permitiron saber o que estaba facendo Valle en cada momento, con referencias precisas de toda caste, porque cando non se pode saber formúlanse como posibilidade. Podería escribilo como biografía ao uso pero funme ao outro extremo da biografía fantasiada, que con Valle foi exuberante, atribuíndoselle toda unha chea de cousas que nunca fixo, reaccións que nunca tivo ou tomando as testemuñas de persoas nun encontro casual por categóricas. Fun ao máis estritamente obxectivo para eliminar a carga de invencións sobre Valle, que nos esmagan.
As razóns desas distorsións interesadas, son literarias, son ideolóxicas?
Algunhas delas foron alimentadas polo propio Valle, que inventou moitas veces a súa existencia, sobre todo do período de mocidade e dos anos primeiros en Madrid. Se quedamos só cos elementos fantásticos que foron engordando co tempo, acaba convertido Valle nunha caricatura. Esta imaxe distorsionada –a do seu malhumor ou a de presentalo como carlista permanente– foi unha maneira de reducir a dimensión cívica da súa obra, sobre todo desde os anos 20 e 30, cando culmina o esperpento como categoría estética. Despois da guerra é evidente esa manipulación, porque a súa significación fora notoria e había que botarlle varias capas de distorsión para convertelo noutra cousa.
A imaxe distorsionada –a do seu malhumor ou a de presentalo como carlista permanente– foi unha maneira de reducir a dimensión cívica da súa obra
De maneira que a suposta excentricidade do personaxe é máis motivo de interese que a propia obra?
En boa medida é así. Faime moita gracia que falemos de Bradomín e o transmutemos en Valle, cando o escritor podía crerse moi bradominiano pero teño a impresión de que era todo menos Bradomín, e que non tivo os éxitos coas mulleres que el se atribuía. Nunha conferencia veu dicindo, e non como boutade, que el tomara como modelo a Campoamor. Noutra ocasión, falando das etapas da súa creación literaria, emparenta as Sonatas cun tipo de literatura romántica como a de Chautebriand. Con toda a súa percepción peculiar do mundo, Valle non era un espécime raro que xurdiu da nada. Unía ás súas vivencias, un coñecemento filosófico e literario importante, desde Hegel a Tolstoi ou de Proust, ao que trataba con desdén porque non lle gustaba. Valle estaba no mundo, e paréceme fascinante a súa capacidade de misturar distintos planos.
Para entender as súas obras necesitamos a precisión biográfica? Podemos entender as Comedias Bárbaras sen saber a súa relación con Galicia?
A miña impresión é que fala dun tempo anterior, porque non dubido que houbera restos feudais, pero, como lin moita prensa galega da época, podo asegurar que Galicia xa era outra cousa. Cun desenvolvemento urbano relevante e con presenza grande de políticos galegos nos gobernos españois, algúns interesantes desde o punto de vista liberal-progresista como Montero Ríos. Nas Comedias Bárbaras elude a mantenta o urbano e céntrase no rural, e daquela non hai nelas unha imaxe totalizadora de Galicia.
Como foi a relación de Valle coa intelectualidade galega?
É unha relación moi particular. Tivo un período no que se afastou totalmente de Galicia para despois volver e mesmo residir aquí. Sempre nos referimos ao manifesto de Manuel Antonio e Álvaro Cebreiro que utilizan a crítica á actitude de Valle, quizais como unha maneira de facerse presentes, como autores novos que irrompen cunha nova posición. Era un rexeitamento máis literario que político. Unha actitude que Castelao nunca tivo, sempre se relacionou moi ben con Valle. Pero a maioría das citas nas revistas son moi críticas con el. A súa incomprensíbel presentación ás eleccións cos lerrouxistas aínda acrecenta esa distancia, pero esváese moito cando regresa a Santiago en 1935, a tentar reporse do carcinoma de vexiga que xa lle diagnosticaran. Os documentos dinnos que ten un grande apoio xeral, aínda que a dereita galega o ataca durisimamente, xentes que axiña foron activos xefes de matachíns despois do 18 de xullo. Nese tempo ten unha boa relación cos galeguistas e cando morre, o manifesto do PG é de apoio e recoñecemento, resulta como o final dunha viaxe.
Que pensa da práctica prohibición dos descendentes de traducir ao galego a súa obra?
Nunca me quixen pronunciar porque os que formulan isto son moi amigos meus, quéroos e respéctoos. O que digo é que Valle escribiu a súa obra en castelán, e todos os que podemos entendelo temos unha vantaxe. Se leo traducións de Chéjov, Shakespeare ou Brecht é porque non podo lelos en ruso, inglés ou alemán. Se puidese non as traduciría. Valle ten algunhas cousas en galego e tivo as súas razóns para escribir en castelán. E explicounas. Podo entender que se reclame a tradución simbólica, pero paréceme pouco serio dicir que só o poderiamos entender cabalmente en galego.
Sempre se dixo que o seu teatro tiña unha dificultade grande para ser representado.
Cando escribiu as Comedias Bárbaras, estaba pensando en dalas en forma de libro, seguindo o patrón dun xénero que desaparecía, o da novela dialogada, de grande éxito a fins do XIX. El ten esa referencia pero tamén a do teatro shakesperiano, que coñecía moi ben, moito máis do que pensabamos. Cando chega a Barcelona con Águila de blasón faise unha primeira representación, algo que se soubo hai pouco, pero facíano adaptando ás condicións do teatro e dos espectadores. O teatro sempre funciona cunhas convencións absolutas (actores/emisores e espectadores/receptores) e outras específicas que mudan coas épocas. Antes había un ou dous intermedios e agora son estraños. Aquela primeira adaptación de García Ortega saíu mal e as Comedias bárbaras pasan a considerarse irrepresentábeis até que se traducen ao francés e propóñense facelas en París, o que se trunca co comezo da guerra. Para darnos unha idea de que os límites impoñen a adaptación das obras temos que pensar que o Teatro Real foi, co londiniense Covent Garden, o último dos grandes teatros europeos electrificados xa no limiar do século XX. Na medida en que o teatro conta con máis medios, textos que parecía que non se podían representar pasan a facerse con normalidade. Da mesma maneira que non se pensaba en dalas por episodios, porque o espectador estaba acostumado aos tres actos.
Vostede foi pioneiro ao representar unha obra tamén considerada difícil.
Valle sabe que o que está escribindo pode ser escenificábel, pero que os métodos eran limitados. Chocaba coas inercias, porque non se vía Luces de Bohemia como un gran texto dramático e representábel. Daquela empezan as cábalas sobre que era o que facía Valle. Ao aparecer novos medios técnicos e atreverse coas adaptacións as cousas mudaron. Eu, en 1963 montei, con 20 anos, no Teatro Universitario de Zaragoza, Las galas del difunto e La hija del capitán, e fun moi gabado. Pero os militares non o toleraban, e no Festival Universitario de Sevilla déronme 24 horas para abandonar a provincia. O curioso desa historia era que, semanas despois, o Teatro María Guerrero pasou por Madrid, e José Luís Alonso dicíame que non soubera facelo. Non era así, porque ao pouco soubo adaptalo moi ben. Pero o franquismo non era o mellor caldo de cultivo para que o teatro de Valle-Inclán florecese.
Servizo público ou negocio. Velaí o debate na sanidade galega, aínda que a Xunta enmascara a realidade. Unha historia e algúns datos explican as razóns da folga en atención primaria que estaba prevista para os días 9, 10 e 11 de abril e foi finalmente desconvocada.
O señor Lamas tivo unha infección de ouriños que o levou ao Hospital de Monforte. Alí botou tres semanas a base de antibióticos até que o estabilizaron. Déronlle a alta un venres pola tarde. No ambulatorio de Chantada non recibiron ningunha comunicación até luns pola mañá, “o que mostra como a medicina hospitalaria e a primaria funcionan unha de costas a outra”, comenta o seu enfermeiro de quenda, Afonso Piñeiro.
O señor Lamas, ten que recibir, durante seis semanas, un antibiótico por vena. O tempo de duración da inxección é de hora e media. Así que o normal era que o incluísen en asistencia extrahospitalaria.O problema é que o concello de Chantada, ao quedar a máis de 15 minutos en coche do centro hospitalario de Monforte, non ten hospitalización a domicilio. Si o teñen parroquias do Saviñao ou de Pantón que quedan ben máis lonxe. Ante o risco de que contraese unha infección sobrevida no hospital, o médico especialista suxeriulle á familia que alugase un piso preto do hospital comarcal monfortino.
Mais o señor Lamas, con 95 anos, e a súa familia querían voltar para casa. Xa en Chantada, puxéronse en contacto co seu enfermeiro de quenda, Afonso Piñeiro. Estrañado por esa alta e pola falta de comunicación do hospital, decidiu resolver el o problema esa fin de semana.
Logo acordaron no ambulatorio de Chantada proporlle unha solución á xerencia de atención primaria: o enfermeiro de quenda poríalle a inxección todos os días, incluíndo o sábado pola mañá e o domingo, como pola tarde hai un dobre equipo, suministraríanlle desde o PAC o antibiótico necesario. Porque o domingo non pode estar o PAC sen enfermeiros, mentres se despraza, pero si os outros días.
Afonso Piñeiro afirma que “se teimei en realizar este servizo é porque é un dereito do paciente, porque estou en contra da discriminación sexa por onde habitas ou pola extracción social, e porque defendo a sanidade pública”. E pregúntase se fose unha familia “que non me coñecese, que non soubese moverse ou non tivesen medios, como farían?”.
O do señor Lamas non é un caso único. No hospital de Monforte, onde non queren facilitar datos, existen múltiples anuncios que ofertan “pisos preto do Hospital”. O mesmo que nos bares e restaurantes próximos. Pero na Inmobiliaria La Monfortina, dinnos “non ter constancia destes alugamentos”.
O do señor Lamas é un exemplo real do que pasa na sanidade galega, na Atención Primaria. Os ambulatorios non teñen medios e o PP desmantelou as xerencias de Atención Primaria, que se converteron en apéndices dos grandes hospitais que son quen controlan orzamentos e recursos.
A metade do gasto recomendado
O gasto sanitario en atención primaria representa o 13% do total, moi lonxe do 25% recomendado polo Ministerio de Sanidade no acordo estatal e, tamén, do Plan de Mellora do ano 2008 asinado polo goberno bipartito (PSOE-BNG) cos sindicatos e colexios profesionais. Agora é a demanda principal da folga que convocaron para esta semana.
O bipartito situou a Atención Primaria como eixo central do sistema sanitario, cunha aposta clara pola sanidade pública, aumentando os orzamentos, convocando oposicións, aumentando o número de profesionais e de medios ao seu alcance para que dependesen o menos posíbeis dos hospitais de cabeceira.
O bipartito situou a Atención Primaria como eixo central do sistema sanitario, cunha aposta clara pola sanidade pública, aumentando os orzamentos, convocando oposicións, aumentando o número de profesionais e de medios
Ao chegar Núñez Feixó á Xunta, como experto privatizador no sector sanitario, decretou a paralización do Plan Mellora e o desmantelamento das xerencias das áreas sanitarias e a supeditación dos centros de saúde ás xerencias hospitalarias en mans de coñecidos médicos afíns ao PP.
E, pouco a pouco, a sanidade pública foille cedendo paso e orzamento á sanidade privada. O gasto en privatización superou o gasto en persoal en todas as Estruturas de Xestión Integrada, agás en Pontevedra, pola persistencia anómala do Policlínico Povisa, con concerto propio.
Seguindo a dinámica dos últimos anos, o gasto en persoal (44%) perde peso a respecto ao gasto en privatización. Sigue aumentando a partida para o gasto farmacéutico e o orzamento para a prevención e, segundo denuncian os sindicatos ao unísono, “atópase en niveis inaceptábeis”. Só existe unha raquítica partida de 11,5 millóns de euros no ano pasado, o que representa un 0,3% do total.
Son apostas por un modelo sanitario determinado, non “xestión ineficaz” como pode desprenderse dalgunhas declaracións de políticos ou sindicalistas. E ese modelo onde mellor se contempla é nos orzamentos da Xunta, que ten moi pouco que ver coas gabanzas que lle dedica o presidente Feixó a sanidade pública.
A Xunta incrementou en 249 millóns de euros o gasto sanitario no orzamento do ano 2018. O 70% de este incremento (171 millóns) consumiuse en fármacos e privatizacións, e só o 30% (78 millóns) en persoal, malia os grandes recortes dos últimos años. “Isto agravou o círculo vicioso de consumo innecesario de fármacos-incremento de efectos adversos-máis consumo de fármacos”, afirman os médicos de Atención Primaria..
O que din desde a sanidade privada
Para ollar ao xeito o papel da sanidade privada e como vai gañando cada vez máis peso orzamentario, tanto en Galiza como no resto do Estado non hai mellor fonte que acudir aos datos da súa patronal. Así que imos facer aquí un resume do informe que ven de presentar a Fundación IDIS (Instituto para o Desenvolvemento e a Integración da Sanidade Privada).
Nunha década aumentaron nun 16% as consultas na privada, un 20% as operacións e un 25% as probas diagnósticas. Un 15% da poboación ten contratado un seguro médico privado. Moitos pacientes pasan directamente da sanidade pública á privada, tanto aos hospitais coma nos servizos de urxencia.
Nunha década aumentaron nun 16% as consultas na privada, un 20% as operacións e un 25% as probas diagnósticas. Un 15% da poboación ten contratado un seguro médico privado.
Nos dous últimos exercicios o gasto percápita na sanidadecreceu en Galiza aínda que de diferente maneira segundo o diñeiro sexa público ou privado. Así, en 2015 a sanidade pública gastaba 1.393 euros percápitaen Galicia, que baixaron aos 1.360 en 2016 e volveron subir ata os 1.404 en 2017, é dicir, 11 máis en dous anos. Con todo, segundo, segundo o informe do Instituto para o Desenvolvemento e Integración da Sanidade (Fundación IDIS), na privada gastábanse en 2015, 519 €/per capita, que aumentaron ata 530 o ano seguinte e volveron aumentar o ano 2017 ata os 546, o que representa 27 € máis.
Segundo os Orzamentosda Xunta de 2018, a partida destinada a asistencia sanitaria con medios alleos, é dicir, privados, contou cun orzamento de algo máis de 205 millóns. Os concertos do Sergas para atención especializada con entidades privadas levaron a maioría do orzamento (67,7 %), seguido dos programas especiais de hemodiálise(11,6 %) e do programa especial de transporte (9,5 %). Esta partida dos Orzamentosevolucionou desde os 213 millóns de 2010, baixando os seguintes exercicios ata os 199 millóns de 2016, para comezar despois a volver aumentar ata 203 en 217 e os 205 de 2018.
De acordo cos datos recolleitos no estudo da Fundación IDIS, que engloba a maioría das empresas sanitarias privadas, en 2018 a sanidade privada en España superou os10,3 millóns de usuarios, entre asegurados e mutualistas, o que supón un incremento do 4,3% respecto ao ano anterior. Ademais, cabe destacar que este crecemento de asegurados de asistencia sanitaria rexístrase en “todas as provincias do país, sen excepción”, subliña Manuel Vilches, Director Xeral da fundación. En termos económicos, o gasto sanitario privado representa o 28,8% do gasto sanitario total. Se se suma o gasto de concertos co gasto sanitario privado alcánzanse os 36.308 millóns de euros, o que representa o 3,3% do PIB. Ademais, os 8,5 millóns de asegurados (sen contar os 1,8 millóns de usuarios do sistema privado no modelo de mutualismoadministrativo)””contribúen á descarga e o aforro do sistema público”. As estimacións indican que o aforro por paciente xerado polo seguro privado oscila entre 546 e 1.224 euros ao ano, en función de se o uso é mixto público-privado, ou exclusivamente privado.
As comunidades que máis gastan en sanidade privada en termos proporcionais son Cataluña, cun 49,7 % do total do gasto sanitario no seu territorio; Madrid, cun 42,9 %; Baleares, cun 40,7 % e Canarias, cun 34,5 %. As mesmas catro comunidades están á fronte en gasto público en concertos con centros privados: Cataluña dedícalle o 24,9 % do seu gasto público en sanidade; Madrid, o 10,7 %; Baleares, o 10,4; e Canarias, o 9,3 %. Segundo os últimos datos, de 2016, este sector dispón de o 58% do total dos hospitais e o 32% das camas do noso país e levaron a cabo o 30,9% das intervencións cirúrxicas en España, o 23,7% das altas e o 24,1% das urxencias de todo o territorio nacional. A nivel de actividade e en termos de diagnóstico, nos centros privados realizáronse o 39% do total de resonancias magnéticas, o 17% dos TACe o 21% dos PET. “Aínda hai capacidade no sector privado”, destacou o doutor Vilches.
E cada vez estanse a quedar con máis torta sanitaria.
O fenómeno das argalladas (fake news) está sendo utilizado como escusa para recortar liberdades e dereitos fundamentais. É un enfoque extremadamente perigoso. Así que, hai más de un ano, a Plataforma para os dereitos dixitais, Xnet, comezou a elaborar un informe que veñen de publicar “para encarar o problema das fake news e a desinformación sen poñer en dúbida os valores dos dereitos humanos e a democracia”. Titúlase #Fakeyou e aquí publicamos un resumo.
As argalladasno son un fenómeno novo. Nin o é que os históricos monopolios da manipulación informativa o utilicen como escusa para promover doutrinas normativas que recortan a liberdade de expresión e de información e criminalizan o uso de tecnoloxías como internet.
O informe #Fakeyou aspira a ser una ferramenta de defensa contra o recorte das liberdades fundamentais e, ao mesmo tempo, un arma contra as novas formas de manipulación, mentira e falsificación.
En #Fakeyou recopilan investigacións e proporcionan datos que desmontan os mitos sobre os que cabalga esta nova ola de lexislacións liberticidas. Fronte a isto, propoñen recomendacións normativas que atallen o problema de raíz, quer dicir, que ataquen aí onde se forxa o discurso mediático hexemónico e a propaganda.
Porque, malia a aplastante banalidade, o enfoque funciona: partidos e gobernos, auténticos coñecedores da verdade, deben protexer os cidadáns de si mesmos –no fondo son como nenos que fan mal uso da súa liberdade de expresión…– e dos seus inimigos, que hoxe son “os rusos”. Mañán xa veremos.
Porén, cos datos na man, a situación presentase xustamente como a oposta: desde a orixe dos tempos, os grandes produtores e viralizadores de fake news e de desinformación foron os gobernos, os partidos políticos, os mass media e as corporacions de grande alcance; ou os seus equivalentes para cada época histórica. Por unha razón ben sinxela. Non é por bondade ou excelencia moral que os cidadáns de a pé non teñamos impacto en canto a creación de trolas. É que para iso, para ter un alcance real, masivo, precísanse medios, e “a xente” non os ten.
Por outro lado, en ausencia de medios, a liberdade de expresión e de acceso áinformación tense demostrado como o único instrumento viábel para destapar as mentiras -sistémicas e sistemáticas- deses mencionados grandes produtores.
Canta máis democracia, menos desinformación
Por todo isto, se queremos menos desinformación, precísase máis e mellor democracia e menos tecnofobia e criminalización das liberdades; máis rendición de contas e verificación e menos impunidade, paternalismo desinformado e monopolio dos medios e recursos informativos. En definitiva, necesitamos democracia, quer dicir, vixilancia cidadá sobre o que di e fai o poder.
Debemos afondar na defensa de internet e modificar o actual monopolio informativo, tendendo cara outro modelo que se base nunha redignificación da profesión periodística e dun control cidadán democrático, distribuído e aberto das institucións, neste caso, da “produción” de información.
Se queremos menos desinformación, precísase máis e mellor democracia e menos tecnofobia e criminalización das liberdades
O informe defende que se queremos preservar as liberdades básicas, non debemos entrar na análise dos contidos nin pretender definir o que é verdade e o que e mentira.
“A nosa estratexia é a de follow the money: poñendo o foco no lucro penalizaranse os pagos e cobros pola emisión e viralización de información sen as debidas garantías de veracidade”, afirman.
As argalladas ou fake news fan dano non en comparación con outras informacións máis o menos certas, senón cando teñen un impacto masivo. E isto ocorre cando existe unha inversión e, por consecuencia, cando se xeran beneficios.
Á luz do que estiveron analizando, propoñen claramente una dirección a seguir. En primeiro lugar, trátase de crear un marco normativo que desmantele o negocio da desinformación, para así acabar coa impunidade dos grandes fabricantes e viralizadores de fake news e desinformación (gobernos, partidos políticos, mass media e corporacions).
En segundo lugar, ou simultaneamente, sendo que internet permiteo acceso distribuído ás ferramentas, “debemos perseguir a hixiene do ecosistema informativo a través da transparencia e a verificación aberta e distribuída que xa se practica no ámbito científico e en múltiple comunidades online”. Toda iniciativa que implique delegar nuns poucos a confrontación do fenómeno das noticias falsas, sexa mediante un ente gubernamental ou unha empresa, implica un risco moi real de recorte de dereitos fundamentais, sobre todo no contexto actual europeo de regresión democrática.
As conclusións do informe
Para chegar a estas conclusións, o informe componse de varios capítulos.
Primeiramente comezan vendo como se están definindo neste momento as nocións de fake news e desinformación e descubren o grande esforzo de gobernos, partidos e mass media por salvar o pelello. Analizan “como en lugar de ir contrao negocio monopolístico das corporacións do sector, criminalízanse as redes e “tecnoloxías” e perséguese as persoas no seu exercicio de dereitos e liberdades, tratando de perpetuar a asimetría propia da época predixital entre cidadanía e grandes medios”.
No segundo capítulo, “Breve historia das fake news, a manipulación informativa e a desinformación”, fan un percorrido histórico para deixar constancia de que o seu tratamento como “fenómeno novo” é en si mesmo unha argallada.
O fenómeno das noticias falsas non apareceu onte. O que resulta novo é a súa capacidadede facerse masiva en moi pouco tempo.
No terceiro capítulo xa entran de cheo no corazón da besta. Co título “Os grandes produtores e viralizadores de fake news e desinformación e o negocio da desinformación: Partidos políticos, gobernos, mass media, corporacións, negocios da comunicación” recopilan exemplos das enormes inversións de partidos políticos e gobernos na industria da desinformación masiva. Tamén analizan como funcionan as fábricas de bots nacionais (por 3.500 euros mercas un millón de seguidores) e como non é preciso fantasear coaRusia para entender o mui cotián que é o seu uso por parte da clase política de aquí e alá.
Falan de “produtores” sen medias tintas de cortesía porque están falando dunha verdadeira industria.
#Fakeyou entra despois nas valiosas ferramentas e experiencias existentes en canto a verificación da información. Fano sen inxenuidade, porque mostran que a verificación, neste estadio da democracia, non é unha práctica maioritaria entre a poboación. Séculos de dependencia informativa só poden contrarrestarse cun longo período de implementación deste tipo de mecanismos e de autorresponsabilización das sociedades.
“A verificación da veracidade informativa xa non é un monopolio da profesión periodística: desde a peer review doámbito científico até a moderación de comunidades online como Reddit, vemos como xa existe ou proliferan iniciativas deste tipo día si, día tamén”. Tendo en conta a crecente deixación de funcións por parte dos grandes medios tradicionais neste ámbito, avogan por ampliar a combinación entre modelos profesionais que redignifiquen a profesión periodística e estruturas distribuídas de moderación e verificación.
Finalmente analizan o marco legal existente para configurar as súas recomendacións normativas, para que se confronte a cuestión das argalladas, fake news, e da desinformación sen prexuízo para os dereitos fundamentais como o dereito a liberdade de expresión e o acceso a información.
Na case totalidade dos primeiros esbozos de lexislación neste senso, atópanse con modelos paternalistas e que abren a porta a formas complexas de censura. Aesta situación contrapoñen propostas e recomendacións democráticas e realmente eficaces. Propostas que pasan a defender xa en todos os foros e parlamentos, “até que cambie a narrativa e se consiga que a batalla contra a desinformación pase por o fin dos monopolios da mentira e polo empoderamento da cidadanía de forma distribuída a carón do seu dereito de acceso a información ao exercicio da liberdade de expresión”.
Consideran que a obriga de verificación debe ser imperativa para todo “informador influente”, e a súa falta fortemente penalizada. Entenden por “informador influente” toda persoa física ou xurídica que teña gran poder de difusión dunha determinada información (incluídos gobernos, partidos políticos, mass media, corporacións e grandes marcas); e propoñen que a obriga debe ser imperativa “cando a difusión desa información se produce a raíz dun pago ou un cobro (publicidade)”.
A obriga de verificación debe ser imperativa para todo “informador influente”, e a súa falta fortemente penalizada
Por ultimo, o que consideran máis importante: propoñen establecer a obrigación de que todas as entidades inscritas no Rexistro de Partidos Políticos (partidos políticos, fundacións e entidades a estes vinculadas ou dependentes) de que publiquen os gastos detallados en materia de comunicacións electrónicas ou non. A tal efecto defenden “incluír unha obriga de publicidade activa na Lei 19/2013, de 9 de decembro, de transparencia, acceso a información pública e bo goberno para exixir a publicación dos datos sobre comunicacións electrónicas e de interese xeneral contratadas por estas entidades fora e dentro do período de campaña electoral”.
Esta obriga debe supoñer unha maior precisión sobre os servizos de comunicación que contraten estas entidades (incluíndo o contido e gasto para cada un dos servizos contratados ou realizados polo equipo propio).
A carteleira de Netflix, aínda que pouco nutrida de filmes clásicos, ofrécenos a visión (ou revisión) de Easy Rider, unha das primeiras mostras de cine independente, realizada nos Estados Unidos e estreada en 1969 (aos cines españois non chegaría até 1974).
Easy Rider é unha road movie, diáfana e de fácil seguimento, a pesar de que os seus protagonistas fumen porros constantemente e a trama non pareza, ao principio, moi precisa.
Os actores principais son uns aínda novos Peter Fonda e Dennis Hopper, acompañados, na segunda parte, de Jack Nicholson. O primeiro fai ademais de guionista e o segundo de director. O seu futuro no cine veu marcado por esta obra.
Pero o importante é o que Easy Rider influíu sobre o cine posterior e incluso sobre a sociedade e iso tanto desde o punto de vista estético como desde o do contido. No seu momento logrou xa unha gran cantidade de público. Recadou 100 veces máis do que custara.
As motos de Fonda e Hopper, de guiador alto, así como a súa maneira de circular, parécense ás dos protagonistas da serie Fillos da anarquía; os exteriores da última parte do filme semellan a inspiración das paisaxes de True Detective; por último, o obxectivo dos protagonistas é ir ao Mardi Gras (martes de antroido) en Nova Orleans, un dos escenarios centrais doutra serie contemporánea, Treme de David Simon.
Poden ser casualidades ou reflexos subconscientes de guionistas e directores que eran adolescentes cando se estreou Easy Rider. Pero se a isto lle sumamos a banda sonora (Jimi Hendrix cedeu un tema) e a estética escollida, sobre todo deses exteriores vistos desde estradas secundarias, comprobamos que todo nos resulta moi familiar. Simplemente porque son moitas as series actuais que recorren aos sons e a esas imaxes sucias dos anos sesenta que naquel momento romperon co concepto de beleza dominante.
En Easy Rider sentimos unha música que quebra abruptamente coas melodías e os ritmos anteriores e contemplamos unha paisaxe que vén sendo a Cara B do que até ese momento se nos mostraba no cine. Unha música que aos seus contemporáneos lle soaba a ruxidos e distorsións e unha paisaxe de industrias que penetran no campo e dun campo desordenado, carente de formas convencionalmente agradábeis.
Neste filme aparecen, sequera insinuadas, as bases da estética posindustrial e sobre todo as da natureza salvaxe que hoxe se encontran tan de moda.
Jack Nicholson.
Máis significativo aínda é como Easy Rider abre a temática da liberdade. Na última parte do filme, e despois de ter que fuxir dunha pequena vila, a causa das miradas ameazadoras da policía local e de moitos veciños que non toleran o seu pelo longo e a súa maneira de vestir, Nicholson ten este diálogo con Hopper:
–Antes este era un país adorábel. Non sei que é o que pasou.
–Que todo o mundo ten medo. Non podemos entrar nin nun hotel de segunda. Pensan que os imos degolar.
–Non lles dades medo vos. Dálles medo o que representades para eles: a liberdade.
–E que ten de mao? Todo o mundo a quere.
–Todo o mundo quere ser libre. Pero unha cousa é falar dela e outra moi diferente é selo. É moi difícil ser libre cando te compran e te venden no mercado. Claro que non lles digas nunca que non son libres porque entón dedicaranse a matar e a mutilar para demostrar que o son. Si, botan todo o día, dálle que dálle, coa liberdade individual e chega un individuo libre e cáganse de medo.
–Pois o medo non os fai fuxir.
–Non, o medo fáinos perigosos.
Se nos obrigásemos a facer balance, diriamos que o sistema asimilou todo aquilo que non puña en dúbida os negocios.
Vistas coa perspectiva de hoxe, algunhas escenas vinculadas ao hippysmo que Easy Rider retrata resultan inxenuas, como a da comuna, ou perigosas, como o de facerse co diñeiro para viaxar traficando con coca ao outro lado da fronteira. Pero tamén é posíbel observar como a crítica ao sistema que partía daquel rock inicial, da vida transhumante na procura de experiencias novas, do rexeitamento tanto das convencións sexuais como das propias cidades centradas case exclusivamente no comercio, acabou sendo dixerida polo propio sistema.
Hopper, Nicholson e Peter Fonda nunha escena do filme.
O consumo de drogas como motivo de coñecemento persoal viuse transformado nun xigantesco negocio xerador de violencia. Os hippys e os viaxeiros sen domicilio acabaron sendo representados no cine como borrachos e delincuentes. Pero, a súa moral, no que respecta á relaxación nos hábitos sexuais e de vestir, foi admitida en boa medida. Os anos sesenta marcaron un claro antes e despois neste sentido. Tamén as referencias aos chamados grupos étnicos (indíxenas e negros), daquelas case sen dereitos, acabaron sendo aceptadas.
Se nos obrigásemos a facer balance, diriamos que o sistema asimilou todo aquilo que non puña en dúbida os negocios. E incluso aproveitou algúns dos novos costumes para amplialos. Fronte ás ditaduras clásicas, poderíase dicir que a democracia capitalista de Norteamérica fixo seu o vello lema: Todo o que non me mata faime máis forte.
Comeza no Vaticano o cumio convocado polo papa Francisco sobre pederastia na Igrexa católica que vai prolongarse catro días. Un encontro sen precedentes. Por que se producen tan poucas denuncias no noso país?
Hai 21 anos publicaba Amigos Sempre, un libro no que denunciaba os malos tratos nun seminario, o de Lugo, entre eles os abusos sexuais e as violacións.
Facíao nunha novela, pero as persoas lectoras puideron albiscar nomes verdadeiros, entre os maltratadores e, tamén, entre as vítimas.
O libro tivo a súa gloria cos lectores (en masculino), moitos deles, pasándoo de man en man sen atreverse a mercalo coma se fosen ao quiosco por un Interviu, pero nula repercusión social.
Hai moitos seminaristas en Galiza. E, tamén, moitos que, partindo das aldeas, tiveron o seminario como única panca para acadar un certo poder en diversos eidos e, tamén, nalgúns casos, unha importante proxección social.
No ano 2010 pensamos que os tempos serían chegados…, e reeditamos o libro. As ventas tamén foron moi importantes. Pero a repercusión social tamén foi nula. Semellaba que aínda non estaba a ferraia para gaitas.
Hoxe, por fin, o Vaticano, semella que pretende enfrontar o problema dun xeito máis realista. O Papa Francisco semella que está disposto a abandonar o negacionismo e admitir a importancia do problema para a Igrexa Católica. De aí o Cumio antipederastía.
Sería un triunfo que acordaran que non é un pecado que se perdoa no confesionario ou con penitencia, senón un delito que ten as súas consecuencias no sistema xurídico de cada estado. E que non poden existir penados de primeira e penados de segunda, segundo sexan as súas crenzas.
Certo é que non é un problema exclusivo da Igrexa Católica, nin sequera das igrexas cristiáns, aínda que polas súas normas e a extensión dos seus internados, así como pola supeditación moral dos máis febles, estes delitos teñen unha maior extensión nos seus ámbitos de actuación.
Agardaba que, agora, a luz desta nova vaga de denuncias e de asuncións de responsabilidades, aparecesen algúns casos en Galiza denunciando os abusos sexuais.
E non me digan que non os hai. Eu presencieinos.
Levo anos preguntándome cal é a razón de que en Galiza non aparecese ningunha denuncia por abusos sexuais contra dos cregos.
Cheguei a matinar en ser eu quen realizase a denuncia pública. Pero sei que non son ninguén para dar a coñecer nomes e feitos se os protagonistas non queren.
Levo anos preguntándome cal é a razón de que en Galiza non aparecese ningunha denuncia por abusos sexuais contra dos cregos.
Mesmo deille voltas unha e outra vez até que punto eu non sufrira, tamén, abusos sexuais. Daquelas cheguei a conclusión de que non existiran eses abusos, porque non me deixei en máis dunha ocasión. Houbo un bico unha vez e xa non houbo máis. Nunca máis permitín que me tocaran.
Se non denunciei ao crego foi porque morreu, e porque existindo suicidios e intentos de suicidios, compañeiros que aínda non se repuxeron, quen era eu para denunciar que me roubaran un bico… Porque ían crerme daquela se non acreditaran na novela na que daba moito máis datos?
Polo que se ve, a sociedade galega non estaba preparada…, e eu tampouco.
Hoxe estou seguro que se este crego vivise, si que o denunciaría para que non puidese facer máis dano a outros rapaces.
Foron centos de anos de dominación da igrexa católica. De impor as súas verdades, a súa moral e o seu poder de dominación, espiritual e carnal.
Na literatura oral galega hai centos de pezas que falan dos cregos e das súas conquistas entre parroquianas e parroquianos.
En Amigos Sempre tamén conto o feito real dun crego que sempre chamaba a algún rapaz para que o lavase unha vez a semana e lle pedía que lle fregase as súas partes.
Cantas parroquias hai na Galiza nas que non conten as correrías sexuais dos cregos?
O meu tio, cando mudamos de crego en Laxe, atopouse cun veciño de onde proviña o novo crego que lle dixo:
-Amador, o voso crego durme coa criada. E é ela a que manda.
-Pois mira que me sacas un peso de enriba. Se quen manda é a Isaura e anda con ela, así deixará tranquilas as nosas mulleres.
Os abusos dos cregos nas parroquias, resolvíanse de varios xeitos, algúns expeditivos, pero nunca con denuncias. O mesmo pasaba noutros eidos laborais.
Os abusos dos cregos nas parroquias, resolvíanse de varios xeitos, algúns expeditivos, pero nunca con denuncias.
Será ese sometemento o que impide que en Galiza non se dese aínda unha verdadeira catarse social sobre os abusos sexuais?
Canto tardará en estar como pasou en Irlanda nos colexios de monxas?
Contentaríame conque nunca máis existiran abusos sexuais, nin a menores, nin a mulleres. Nin nos colexios nin fóra deles.
Sabela Iglesias e Adriana Villanueva traballan desde hai meses nun documental sobre o dentón, ou corvo do centeo. Presentárono hai uns dias no Museo do Pobo Galego. Eu quixen lembrarme daqueles tempos.
Aquela tardiña andaba á bartola. Entraba e saía da casa sen ter paradura. Xa subira dúas veces a cerdeira garrafal. Xa puxera a radio que non deixaba descansar os maiores. Xa deambulara polo lugar adiante na procura de botar unha brinqueta… Sen atopar a ninguén.
Xa rematara a renda das patacas e do millo, aínda non comezara a sega da herba e, menos aínda, a seitura, pechara a escola, as vacas non podían saír da corte até a posta do sol para que non abeiraran e estaba pinchada a pelota. E eu, sen a pelota, non sabía que facer…
Así que a miña avoa Alícia, que andaba escarmonada, chamoume. Acudín, aínda que sabía que non sería para nada bo a aquelas horas. Meteume unha lata das de sardiñas na man (lémbrome que poñía Aldán-Vigo-España, pero non da marca) e díxome:
– Vouche eu dar que facer. Colle esta lata. Vaste para alá, para o Agro do Lameiro, méteste polo pan adiante, sen asoballalo, colle todo o corvo que poidas e, se enches a lata, cando volvas douche cinco pesos para que merques outra pelota.
Imaxe do trailer promocional de “O dentón”
Non era eu mal mandado, pero si un pouco renarte para facer as cousas ao xeito. Tiña as miñas maneiras e as miñas ideas e, acotío, esquecíame que debía rematar o que comezara con tanta paixón.
Pero aquel día, non volvín até que tiven a lata ben chea. Todo sexa pola pelota!, pensaba eu, mentres ollaba a negritude nas espigas e ía collendo un a un aqueles corvos, que eran como grans de centeo, pero en grande, por catro ou por cinco.
Cheguei todo contento, coa lata chea, que a miña avoa baleirou nunha saqueta de tea branca. Logo foi ao seu cuarto e veume cos cinco pesos. Deumos, pero reclamoumos ao momento. “É mellor que chos garde eu, até que vaias a Chantada”, díxome.
Engurrumitei o fociño, pero como me chamaba o Milucho desde o patín, saín liscando.
– Ven aquí, a onde vas, diaño do demo, –berrou a Alicia como asustada. – Lava as mans ben lavadas antes de nada. E non che se ocorrería metelas na boca ou, aínda menos, machicar un corvo deses… Ti, con tal de experimentar… Arrenegado de rapaz.
Calei. Só pensaba en xogar.
Sabía que as mulleres máis pobres do lugar, a Elena, a Veneranda, a Tereixa…, si que andaban ao corvo do centeo no seu tempo.
Sabía que as mulleres máis pobres do lugar, a Elena, a Veneranda, a Tereixa…, si que andaban ao corvo do centeo no seu tempo. Ían ás súas pequenas leiras e tamén as dos demais, sen que ninguén lles dixese nada.Tamén andaban aás espigas rematada a sega, e aínda eran quen de apañar uns cantos mollos. Na miña casa nunca o fixeran. Só aquel día lle deu a miña avoa por mandarme ao Agro do Lameiro. Debeu de ser para sacarme da casa e non enredase máis.
Aquela mesma noite, pedinlle os cinco pesos de novo á miña avoa e deillos a meu pai, fiábame máis dil, para que me trouxese unha pelota cando fose á vila.
Cando soubo de onde viñeran díxome que non fixera tan bo negocio como pensaba, que o Ernesto, o xamoneiro, pagaba o quilo a mil pesetas. O Ernesto era de Dacón e eu ben o coñecía. Quedaba na casa de Fidalgo, a do meu avó, e, cando viña mercar os xamóns, sempre me daba un peso. Como para esquecelo!
A miña avoa argüíu que para xuntar un quilo facían falta moitas latas. Cavilei cantas latas farían falta para mercar un balón de coiro…. Pero nunca máis volvín ao corvo.
Aquel ano, non sei as causas, houbera moito corvo. Moito. Sobre todo no centeo sementado en lugares pesados. Na nabeira da Lavandeira, onde deixaran a ferraia para pan, por non dala comido as vacas ao espigar, era un milagre. Os de Matías querían facer a malla a man. Pero o Manolo, que era o que andaba coa aventoadora do Castiñeira na época das mallas, púxose a cavilar e atopou unha solución: facer un novo peite para a máquina cuns buratos moito máis grandes. Así, caía o centeo xa escudriñado. Logo mudábase o peite e volvíase aventoar, para separar os grans do corvo. Levaba moito máis tempo, pero era o mellor xeito de que o centeo non levase corvo.
Imaxe do trailer promocional de “O Dentón” que produce Illa Bufarda
Até daquelas, se o pan tiña moito corvo, tratábase de deixalo para botar as ferraias, ou para facer fariña para cebar os porcos. Para cocer pan non podían usarse. Dicían que non só saía todo negro, senón que coméndoo podíase perder a cabeza.
Así que, na nosa casa, había unha ucha para o centeo con corvo.
Ao ano seguinte, aínda foi peor. O Luís de Abral sementou pan na Costrada. Cando estaba a florear regouno todo cunha sulfatadora, o mesmo que se facía cos patacas para matar o escaravello. A xente non se poñía de acordo que era o que lle botara. Falaban dunha ZZ.
Aquel centeo inzou todo de corvo. Pero tamén as leiras da redonda. Os veciños, ao espigar, andaban todos amolados. Requiriron ao Luís e este díxolles que, se lle axudaban na malla, que lles mercaba el toda a colleita.
Así foi. Dicíase que o Luís fixera moitos cartos vendendo o corvo. Pero os veciños non estaban por esas: para eles coas cousas de comer non se xogaba e, se de comer se trataba, o pan era a cousa máis seria. Así que o Luís, que tamén foi o primeiro en plantar eucaliptos, até que llos fixeron arrancar os veciños de Riopedroso, non volveu pór en marcha aquel experimento.
Nas escaleiras da nosa casa e nos mazadoiros da redonda xuntábanse naquelas noites ben veciños a tomar a fresca e falábase moito do corvo. E eu poñía a orella. Dicían que a Maruxa do Cura sempre o usara… E baixaban a voz. Eu preguntaba e ninguén contestaba.
Ao día seguinte inquiría ao Pancho:
– E logo que fai a Maruxa do Cura co corvo?
– Ti non entendes diso. Cala.
A película “Os fillos do sol” (TVG/TV3) recrea o nacemento de Zeltia cmo industria farmacéutica na que a producion do caruncho do centeo foi fundamental.
Pero eu non calaba. E volta que dálle que tal que sei eu. O Pancho, que estivera na guerra, tiña aquel de contarme as cousas que os outros maiores non querían contarme, dicía el que para abrirme os ollos. Tamén íamos cagar xuntos á xesteira cando se poñía o sol, así que había confianza.
– A Maruxa do Cura provócalle abortos as mulleres. E usa o corvo para que non sangren.
– Abortos como as vacas? Pero iso é malo…
– Outro día cóntocho. Agora non vaias dicir nada. Senón acabouse a nosa amizade para sempre. Entendido?
– Cando mo contas todo, Pancho?
– A calar se ha dicho, rapaz.!
Pouco a pouco o corvo, sen saber ben as causas, foi desaparecendo dos agros. As mulleres que andaban a el, tamén se esqueceron, á forza.
O Ernesto e demais xamoneiros de Dacón, nas feiras de Chantada mercaba fabas e garavanzos, ademais de xamóns, touciño e máis unto, e vendían semente de herba (dos xamoneiros ou raigrás) e tamén semente de toxo arnal.
A película “Os fillos do sol” (TVG/TV3) recrea o nacemento de Zeltia como industria farmacéutica na que a producion do caruncho do centeo foi fundamental.
Unha grande industria
Pasados os anos, cando publicamos en A Nosa Terra, unha reportaxe sobre os comenzos da Farmacéutica Zeltia, ligada ao galeguismo, souben máis cousas.
Como no 1936 o médico Ramón Obella Vidal e o farmacéutico Francisco Rubira fundaron en Vigo o Instituto Bioquímico Miguel Servet, no que traballaron eminencias como o químico Fernando Calvet.
Poucos días antes de estalar a guerra lanzan o Pan Ergot, producido a partir do caruncho, como remedio contra as xaquecas e o glaucoma. A Guerra Civil corta este proceso, pero en 1939 xorde a empresa Zeltia a partir do que fora o Instituto Miquel Servet.Zeltia, da que eu só coñecía a famosa ZZ, e o Zotal, para desinfectar os coellos, desenvolverá novos fármacos, aproveitando a riqueza da flora medicinal galega e chega a realizar plantacións de centeo para producir cornecho de forma industrial.
O auxe dese comercio de corvo, cornecho, dentón e de moitas máis maneiras se chama, seica hai que datalo ao comezo dos anos sesenta. Precisamente cando a miña avoa me deu a lata.
Así mo contaron e lembreime do Luís de Abral e, sobre todo, do Ramón de Matías, que cando facíamos “viño de uvas”, machacándoas e deixándoas ferver logo nas botellas que agochábamos na palleira da herba, dicía que lle había que botar un belisco de corvo, para que así “nos emborrachase”.
O caruncho galego, caviar azteca
Outro día, vendo un programa de cociña atopeime con outro fungo, neste caso do millo, ao que denominaban “trufa do millo” ou “caviar azteca”.
Nunca pensei que se puidera comer e, sobre todo, que fose tan exquisito e tan caro. Os nomes xa o din todo.
Eu, o caruncho do millo só o usei para embadurnar a cara, ou para as brinquetas cos outros rapaces e rapazas.
Procurei nas redes e atopei que “é considerado unha exquisitez”, foi “inxerido milenariamente e as súas propiedades nutricionais son sorprendentes”.
Ese caruncho, infeccioso, seica se chama hitlacoche.
En México xa era de uso cotián desde tempos prehispánicos, pero agora tamén ten moita aceptación en Francia, EEUU e Alemaña, que é onde lle dan o nome de “trufa mexicana” ou “caviar azteca”.
O hitlacoche, un fungo parasito, nace na espiga do millo. A parte máis abundante coñécese como as agallas, penetrando nos propios grans. O demais esparrámase pola folla da mazaroca e, mesmo pola cana ou polo pendón. A infección nace a partires dos grans de elote.
Nos últimos anos atopáronlle moitos beneficios, sendo recoñecido como alimento nutracético, concepto que se refire aos alimentos con propiedades nutricionais pero tamén farmacéuticas.
Ten un alto contido en aminoácidos esenciais, principalmente lisina, ácidos graxos esenciais, azucres de fácil dixestión, substancias con propiedades antitumorais, inmunoestimulantes, antioxidantes ademais de ser baixo en graxas.
Tamén contén unha alta fíbra dietaria soluble, segundo o investigador Fidel Guevara Lara (reparade no nome) do departamento de química do Centro de Ciencias Básicas da Unversidade Antónoma de Aguascalientes (UAA), que leva máis de 20 anos estudando o hitlacoche.
Os seus cinco beneficios máis importantes
-A longo prazo o teocintle axuda a mitigar a diabetes e diminuír os niveis de colesterol.
– Mantén os niveis de glucosa no sangre.
– Pola sua fibra é un bo laxante e axuda a mellorar a labor dixestiva.
Polo seu contido de lisina axuda á absorción axeitada de calcio, fortalece o sistema inmunolóxico e axuda a formación de coláxeno.
–Tamén e un antioxidante polo que atrasa os efectos da vellez.
E, segundo o cociñeiro, que eu vin, é aínda máis saboroso que as trufas brancas.
Xa que logo, inzando como inzaba no millo galego (non así no híbrido) non poderíamos procurarlle unha explotación e un mercado ao noso caruncho?
Estaba alí sentada, no seu banco, todos os días, a calquera hora que houbese un pouco de raxeira. Non sei cantos anos levaba. Moitos.
Cando pasaba por diante súa, ollábate con cara deses cans asustados que demandan un querer, unha palabra.
Eu comecei a dicirlle un ola. Un bos días. Unhas boas tardes… Case sen pararme. Ela devolvíamos con toda amabilidade e unha voz que me viña a demostrar que lle chegaba a pouco.
Non era unha comunicación moi requintada, pero era moito máis fonda do que semella. Demostráballe que ela non era un banco, que non formaba parte da paisaxe, senón da paisanaxe da rúa Marqués de Valterra.
Comecei a pararme con ela. As dúas palabras foron indo a catro ou a cinco. A preguntarlle como estaba. A falar do tempo. A súa cara enrugada iluminábaselle. Os seus ollos cansos, collían brillo. A súa boca agasallábame cun sorriso.
Sen saber cando, funme sentando onda ela e falando máis de vagar. Moito mo agradeceu, aínda que me dixera “como un mozo coma ti se vai a molestar por unha vella coma min. Os vellos xa non che servimos para nada”.
Tamén me contou que, na súa aldea, ninguén pasaba por diante sen saudar e, aínda que levaran ben apuro, sen parolar un anaco. “Pero aquí nin che miran para unha, torcen a cara para non verte. É coma se os molestases. Se fose unha rapaza nova e bonita, que o fun, habían de ollar. Habían. Pero dos vellos ninguén quere saber nada”.
Un día pregunteille de onde era. Díxome que do Carballiño. E de que parroquia? Sonlle de alá, contra Cea, sabe onde queda? Sei. E de que parte de Cea? Alá contra Oseira. Sabe onde queda? Sei. E de que parte de Oseira é? Sonlle de alá do monte. Pero de onde? Vostede non ha de coñecer. Sonlle de Confurco. Do mesmo lugar? Si. E logo cal é a súa casa? Alá no fondo. Xunto a cantina, rúa por medio da da Tereixa? Pero vostede moito sabe. É adiviño… Hai raio que o parta!. Botou unha grande e sonora gargallada e ollou para o señor Ramón, que estaba na fiestra do edificio do lado guichando e asistindo a nosa conversa.
O señor Ramón non pode saír da casa. Así que se asoma todos os días a fiestra para ver quen vai, quen ven e quen pasa ou pasea.
-Pois eu sonlle de Ribadavia, sabe… ,dixo para que eu o escoitara.
-E non hei de saber. Da mesma vila?
-Nacín á beira do castelo case. Pero xa hai tempo que non vou alá. Non me podo mover e non quero que os meus amigos me vexan en cadeira de rodas, sabe…
Aos poucos, a señora Dosinda, que así se chama a miña amiga, foime contando a súa vida. Para o que nos interesa agora, saber que lle morreu o home e que quedou soa alá na aldea e, como “me fallan as rodas, que non a cabeza que, grazas a Deus, aínda anda ben aqueloutrada, a miña filla teimou en traerme para xunto dela, e aquí estou, desterrada”.
A señora Dosinda non quere estar todo o día tumbada no sofá ollando para a televisión. “Así, como estou soa, a filla e o xenro traballan, baixo a que me dea o aire, e tomar o sol, que seica é moi bo para esas vitaminas do raio”.
A señora Dosinda non quere estar todo o día tumbada no sofá ollando para a televisión. E que lle pasou, que lle ía pasar! Que viñeron os do axuntamento e nos quitaron o banco.
Tamén me contou que aquí estar está ben, pero “aínda que aquí che hai tanta xente, non ten unha con quen falar. Poder falar é o que máis me gorenta… Vostede é dos poucos que se paran. E o Ramón, que está aí na ventana, pero como queda un pouco lonxe e os dous oímos a medias só nos damos unhas palabras… Se fose alá na aldea, podíamos berrar, pero aquí seica non queda ben, sabe…”.
Alá ao lonxe, vimos que viña unha velliña, miúda, enxoita, cangada, con andar de pita careca, abrigo negro, bolso negro, turrando por un canciño tamén negro e de andar pasmón.
-“Esa que ven aí, a María, ti vela, víveche aquí ao lado. Pero non se para comigo, e aínda lle gusta falar ben, pero non pode parar. Mercáronlle ese canciño e chova ou faga frío, mañá e tarde, ten que pasealo até que mexa e caga. Que traballo ten a pobre… Eu se puidera tamén andaba, aínda que eu nunca che fun de pasear, sabe”.
O outro día o señor Ramón, que vive no entrechán, pediume se lle podía mercar un paquete de tabaco no bar, que quedara sen el e que mentres non viña a súa filla de traballar, non tiña quen llo levara.
Funlle por el e pregunteille se sabía o que lle pasara a señora Dosinda, que había días que non a miraba.
-E que lle pasou, que lle ía pasar! Que viñeron os do axuntamento e nos quitaron o banco. Ve, aí arriba, pois hai unha pingueira e caía encima do banco da Dosinda… Pois sacárono e levárono alá para diante, para as escaleiras que soben a Torrecedeira… Agora a Dosinda non pode saír, non ten onde sentar. Cos días solleiros desta tempada… Cando a filla non traballa sácalle unha cadeira, pero ela soa non pode e está todo o día pechada a pobre. Dáme unha mágoa!. E vostede non podería facer algo para que volvan a traer o banco…
No 1963, no seu discurso de inauguración do Salto de Belesar, o xeneral Francisco Franco, afirma que este se construíu “utilizando o aforro rexional”. Unha mención certa e, ao mesmo tempo, estraña na boca do xeneral, se non se coñecen outros episodios e rumores sobre a procedencia do diñeiro: o gordo da Lotería Nacional.
O alcalde da Coruña, á esquerda, Alfonso Molina, Pedro Barrié de la Maza e Francisco Franco.
A Pedro Barrié de la Maza tocáranlle no sorteo de Nadal do 22 de decembro de 1958, 180 millóns de pesetas, algo así como a metade do que custou a obra de Belesar.
Pedro Barrié de La Maza, encargara as seis series do 33.704, isto é, o número completo. Fontes da familia do Conde dinme que era “para repartir entre os traballadores, pero que estes non quixeron a lotería”.
Doce días antes do sorteo, a Lotería española poñía á venda unha serie máis.
Unha serie adicional, no número escollido por Barrié, que, deuse a casualidade que foi parar, integramente, ao Colexio de Orfos da Garda Civil. Outros, mal pensados, que non cren na sorte nin na casualidade, e menos aínda co ditador de por medio, falan de diferenzas e enfrontamentos dentro do Exército, e esa serie dos “orfos” sería un xeito de “compensación” de Franco para taparlles a boca polo premio ao seu amigo Barrié. Cuestión de estado, digamos, con palabras de hoxe.
Segundo a investigación realizada polo xornalista Gustavo Luca de Tena, logo do sorteo da Lotería, podemos serguir nas hemerotecas unha estratexia de información precisa e estudada: nos primeiros tres días, silencio e rumores. O día 26 de decembro de 1958 espallan un bulo pola axencia de noticias Cifra que recollen todos os medios: o gordo tocoulle a un emigrante coruñés, Jesús Deibe, que vive en Nova York.
O mesmo día 26 aparece unha coda: Deibe ten unha noiva en Barallobre e vai casar con ela e repartir os cartos entre os traballadores da Ría do Ferrol.
Este bulo podería ter saído do mesmo despacho de Barrié: os dous basilares do grupo Pastor son os Dalmau (fundadores) e Pedro Barrié (protagonista da súa expansión) D&B=deibe.
A noiva de Barallobre sería Astano, naquel intre en serios problemas económicos.
O día dos calotes, 28 de decembro, o peiteador Minguela chama a El Pueblo Gallego (xornal de Vigo que fora propiedade de Manuel Portela Valladares, daquela en mans da Prensa del Movimiento) e anuncia que o premio lle correspondeu a un turista brasileiro, João Baptista Alexandre, que marchara o mesmo día do sorteo no buque Cabo de Hornos para San Salvador de Baía.
Minguela conta que o turista, amigo seu, deixara amplas propinas no salón de peiteado.
Os reporteiros de El Pueblo Gallego fotografan varios billetes de mil pesetas supostamente deixados polo João Baptista no local de Minguela.
O calote custoulle un susto ao Minguela. O director do xornal denunciao por “roxo e masón”. Bromas, as xustas, e coas cousas de comer non se xoga.
As series no Banco Pastor
A prensa tardou en dar unha mínima noticia, e preferiuse deixar todo en rumor. Velaquí a breve noticia no ABC de 30 de decembro de 1958.
O 29 de decembro, a axencia Cifra anuncia que o premio puido tocarlle a Pedro Barrié. A mesma axencia confirma ao día seguinte que as seis series están depositadas no Banco Pastor de A Coruña.
Toda a prensa inclúe na información este parágrafo: “asegúrase que o diñeiro será empregado en beneficio de Galicia e, concretamente, na Coruña”.
Hai que quere atopar nesta frase unha xustificación do Conde amigo de Franco.
A súa dona e sucesora, Carmela Arias, repetiría, máis ou menos esta frase con ocasión do centenario do nacemento de Pedro Barrié: “tocoulle o gordo, pero foi para beneficio de Galicia”.
Carmela Arias afirmaba con ocasión do centenario do nacemento de Pedro Barrié: “tocoulle o gordo, pero foi para beneficio de Galicia”.
A crise de 1957
O certo é que, cando Fenosa comeza a construción do encoro de Belesar, no 1957, o Estado español pasaba por unha grande crise económica e semellaba que nin as arcas de Barrié, nin as do Estado, estaban para construír daquelas o salto máis grande e moderno de Europa.
Na obra El Franquismo, de Giuliana Di Febo e Santos Juliá esta crise de 1957 aparece descrita como segue: “No 1957, os desequilibrios e estrangulamentos provocados pola coexistencia da vella inercia autárquica coas medidas liberalizadoras tomadas desde 1951, tiñan levado a economía española a unha situación de bancarrota: non había divisas para facerlle fronte ao pagamento de importacións. Esgotamento das reservas, déficit da balanza de pagamentos, aumentos salariais pronto superados por unha inflación galopante, protestas estudantís, malestar social e folgas en Madrid, Asturias e Barcelona. Todo se aliou para provocar unha crise de goberno no 1957. (O Opus Dei toma o temón do Estado franquista)”.
Un dos cargos que traballaron naquela época na construción do encoro de Belesar, afirma que, cando comezaron as obras, Dragados lle tivo que deixar diñeiro algúns meses a Fenosa para poder realizar o pagamento das nóminas. Feito que non puidemos contrastar en fontes da empresa nin nos seus libros de contabilidade. Pero a nosa fonte é de toda solvencia.
No libro de José Luis García Delgado, Electra y el Estado, explícase que o enorme investimento esixido polos encoros do Sil e do Miño levaron ao Grupo Pastor a unha situación extrema, sobre todo logo da aparición da tarifa única: Galiza xa era excedentaria en enerxía, pero o dominio da distribución era vasco, madrileño e catalán.
Hidrola e a Unión Eléctrica Española só recibían o excedente de Fenosa cando a demanda superaba a súa propia produción. Despois pretendían que o excedente de electricidade dos encoros galegos debía ser considerado “ben libre”, posto que, argumentaban, ao non ser usada a electricidade en Galiza, perdíase.
E se se perdía, para que lle tiñan que pagar a Fenosa por ela.
Hai que ter en conta que o Réxime de Franco era debedor e se apoiaba nas grandes empresas eléctricas que, aínda hoxe, seguen a marcar moi moito a política do Estado, pois os accionistas de referencia son as familias da grande oligarquía española.
Franco nin podía nin quería ir directamente contra os grandes oligopolios eléctricos, pero tampouco podía deixar que se afundise o seu amigo Pedro Barrié, que tanto fixera por el, entre outras cousas, regalándolle o Pazo de Meirás e a Casa Cornide.
Os crentes afirman que Deus volve pola verdade e axuda a quen se axudan. Outros falarán da sorte dos arriscados. E, algúns que están de volta das novas, pensan tamén que Francisco Franco axudaba a quen o axudara.
Un sorteo que, por primeira vez non foi público
O sorteo de Nadal de 1958 non foi público por primeira vez desde a institución da Lotería de Nadal en 1763. Circunstancia que, noutro Réxime, o invalidaría legalmente.
Na porta do salón de sorteos naquel 22 de decembro de 1958, formárase unha ringleira de xente provista dun pase estendido polo director Xeral de Tributos Especiais, Francisco Rodríguez Cirugeda.
Entraron no salón do sorteo reporteiros e fotógrafos dos diarios e cámaras do No-Do. Cámaras e focos que foran autorizados por vez primeira o ano anterior.
O sorteo de Nadal de 1958 non foi público por primeira vez desde a institución da Lotería de Nadal en 1763.
Tamén no 1957 se dera a novidade de figurar como presidente do sorteo o Director Xeral de Tributos Especiais, asistido polo xefe de sección de Loterías, Rafael Alonso González. Completan a mesa un interventor de Facenda e o concelleiro de Madrid, Luís Álvarez Molina.
Rodríguez Cirugeda aparece recibido en audiencia por Francisco Franco ese ano de 1957.
O premio Gordo que lle tocou a Barrié, saíu ás 10,49 horas, mentres se xogaba a Cuarta Táboa.
Os únicos incidentes citados nas crónicas dos diarios son a caída dunha bola ao chan que foi recollida por un dos rapaces cantores do colexio de San Ildefnso e a potencia dos focos do No-Do.
Na crónica de La Vanguardia afírmase que os rapaces de San Ildefonso teñen que facer a viseira coa man par poder ler as bolas.
Como fixeron a trampa? Iso non se sabe. Polo menos nós.
Como afirma o xornalista Benito Leiro, “a historia da droga en Galicia é unha historia mal contada”. Así que lles imos contar o que non lles relataron en ningún dos moitos libros escritos sobre o narcotráfico en Galiza. E tamén os porqués de tanta propaganda e tantas mentiras.
“Os meus principais inimigos son Pastor Alonso e o Servizo de Vixiancia Aduaneira”, afirmaba o Coronel Arsenio Ayuso, responsábel do Servizo Fiscal Antidroga e asesor de Luís Roldán (director xeral da Garda Civil), nas páxinas de El Correo Gallego, logo de defender contra vento e maré a inocencia do contrabandista Sito Miñanco.
Pastor Alonso cando era alcalde de Noia.
Pastor Alonso era alcalde de Noia polo BNG e algúns dos membros máis activos do SVA en Galiza eran militantes nacionalistas e membros da INTG.
Por aqueles meses de 1990, o Sindicato Unificado da Garda Civil acusaba á Dirección Xeral da Garda Civil de “torpedear a investigación da Operación Rodríguez”, afirmando que no narcotráfico galego estaban implicados “cargos socialistas e altos mandos da Garda Civil”.
Pastor Alonso puxo en marcha unha particular campaña contra o narcotráfico que comezou polo enfrontamento co responsábel da Garda Civil na localidade e coa maioría dos gardas, logo de que o cabo Manuel Gónzalez denunciara publicamente a corrupción existente no posto de Noia ante os seus superiores, sen que estes tomaran medidas. Non era totalmente certo, si as tomaron…, contra o garda denunciante.
Pastor Alonso non só o apoiou, senón que se fixo eco das súas denuncias.
Auxiliado informativamente polo garda vigués Xosé Piñeiro, membro na altura do Sindicato Unificado da Garda Civil, o alcalde noiés comezou a ser coñecido como o alcalde que se enfrontaba ao narcotráfico.
Principiou con declaracións e entrevistas nas páxinas locais, saltou ás galegas e, moi pronto, converteuse na estrela convidada a varios programas da televisión española.
Mesmo apareceu na portada do The Independent británico, algo infrecuente para calquera alcalde do mundo e xa non digamos un galego.
O titular da reportaxe (24-11-1989) era claro e impactante: “Loita para manter unha vila española fóra do cartel de Cali”. Un pouco amarelo para ser dese xornal británico.
Nesta reportaxe, asinada por Tim McGirk, aparecía tamén a escocesa Eileen Calvo Nimo, quen chegada de Edimburgo se convertera daquela en introdutora de Pastor Alonso nos medios de comunicación, e declaraba moi sabida que “un oficial de control da DEA americana está a investigar en Noia”.
Cos datos fornecidos polo garda Xosé Piñeiro e pola escocesa Eileen Calvo, achegados tanto polos servizos secretos españois, como polos da CIA americana, Pastor Alonso emprendería unha campaña dentro do BNG para impedir que os nacionalistas pactasen co PSOE nos concellos.
Eses pactos, dos que acusaba directamente a Xosé Manuel Beiras, significaban para Pastor Alonso que o nacionalismo galego se poría ao servizo do PSOE e, polo tanto, do narcotráfico.
Finalmente, ese teima acabaría coa súa brillante carreira política.
Carme Avendaño, alma máter de Érguete
As nais contra a droga
Polos mesmos meses nos que Pastor Alonso principia a súa particular loita contra o narcotráfico, comeza a tomar forza Érguete, a asociación de nais que loitan contra a droga. Aínda que xa viñan actuando con anterioridade, constituíronse legalmente como asociación no 1986.
O día en que se presentan publicamente denuncian a 33 bares que vendían cocaína e heroína “algúns protexidos pola policía” berran, valentes, comandadas pola súa presidenta, a loitadora Carme Avendaño.
Ao pouco tempo, xa son 38 asociacións en toda Galiza.
Se Pastor Alonso e os seus poñen o foco no Garda Civil e nalgúns altos cartos do PSOE, todos relacionados co Ministerio do Interior, as nais contra a droga comezan as súas excursións a Vilanova de Arousa, Cambados e Vilagarcía, ao que elas denominan “o corazón do narco”.
Non só realizan denuncian públicas, senón que abouxan e fustigan aos máis famosos contrabandistas da Ría de Arousa, convertidos nos seus principais inimigos na particular cruzada antidroga.
O berro desesperado, convertido en slogan, tiña a potencia suficiente para logralo: Están matando os nosos fillos! Quen se pode resistir…
Unha mercadoría que era gorentosa para os xornalistas, sobre todo para os de Madrid,pois casáballe moi ben coa súa idea de Galiza e cos intereses financeiros e comerciais que defenden os seus medios. A maioría dos xornalistas galegos tamén mercaban ese xénero de moi boa gana.
O PSOE e os xuíces afíns dábanlles todo o protagonismo e a cobertura necesaria.
Pero, de verdade, eran os famosos narcotraficantes galegos os responsábeis desas mortes por consumo de drogas?
Que se saiba, nin o haxix nin a cocaína matan directamente.
As mortes producíanse pola heroína, polo cabalo que entrou desbocado por Galiza adiante, levando, nalgúns casos, a toda unha xeración de rapaces. “A xeración perdida”, dise no Salnés.
Se temos que crer ás investigación e os feitos probados nos xuízos, ningún dos grandes narcos galegos estaba relacionado co tráfico do cabalo.
Eles sempre o negaron tan teimosamente como eran acusados de “matar os nosos fillos”.
“Pero alguén tivo que traer a heroína”, afirma Perfecto Conde, o xornalista que primeiro escribiu un libro sobre o narcotráfico en Galiza, La Conexión Gallega (1991), “e teño documentado que aquí operaba o Cártel de Cali”.
O que foi redactor deste periódico, relata neste libro, agora reeditado, o paso dos maiores contrabandistas do tabaco á droga e seguindo, de certo xeito, a liña de denuncia de Pastor Alonso, as conexións cos carteis colombianos.
Quen traía a heroína?
“A realidade vaise coñecer, e ten moi pouco que ver co que nos contaron en Galiza e co que difundiron desde Madrid, que é o mesmo: un relato deformado e interesado. A ninguén lle interesaba falar da heroína”, afirma Felipe Suárez presidente Fundador e Presidente de Honor da Plataforma Galega contra o Narcotráfico.
Dez anos antes de comezar a súa loita Pastor Alonso e as nais de Érguete, comezouna este xornalista arousán. No ano 1975, logo da morte dunha amiga por heroína, principia a denunciar o tráfico de droga no Salnés desde as páxinas de El Ideal Gallego e, máis tarde, faríase famoso desde as ondas de Radio Arousa, acadando algúns dos principais premios xornalísticos do estado (Ondas, Ojo Crítico…).
“Non se podía falar da heroína pois os medios e os xornalistas falan unicamente daquilo que vai ter impacto na xente. E o que máis vendía era Galiza como porta de entrada da cocaína en Europa e o Salnés coma unha nova Sicilia. Pero o grande problema sanitario era a heroína, porta aberta á morte. Foi a heroína. e non a cocaína. a que demoucou a nosa xuventude, aínda que a lenda fale da cocaína”, afirma Felipe Suárez
“A realidade vaise coñecer, e non lle vai gustar nada a moitos”, agoira o xornalista, autor do libro La Operación Nécora +: Colombía-Sicilia-Galicia: triángulo mortal (1997).
Felipe Suárez, xornalista e fundador da Plataforma Galega contra o Narcotráfico.
Súarez, coa súa longa experiencia de investigador e activista contra a droga, afirma ter perfectamente documentado de onde procedía a heroína e onde se vendía: ”Producíase, principalmente en Afganistán e Paquistán e, logo, vía Turquía e os Balcáns, en camións, chegaba a España. Os principais centros de ventas en Galiza eran o poboado do Bao en Pontevedra e o do Cornazo en Vilagarcía. Estaba en mans dos ciganos, pero os turcos chegáronse a asentar na zona do Salnés e, como non daban abasto, aínda se repartiron o territorio co Cartel de Cali”.
Un Cartel de Cali que operaba maiormente nas Rías Altas e con outras conexións que os famosos narcos do Salnés.
Os grandes narcos
“Ningún dos contrabandistas históricos de Galiza traficou con heroína”, afirma Benito Leiro, que publicou Un lugar tranquilo. Contrabando, drogas e corrupción nas Rías Baixas no 1993.
O xornalista Benito Leiro
Leiro, que formaba parte do equipo de xornalistas de El Correo Gallego que no 1990 recibe o premio de Investigación Ortega y Gasset (xunto con X. A. Pérez, Elisa Lois e Afonso Freire) “por aprofundar na investigación sobre o contrabando galego”, afirma que aínda non deixou de investigar “e podo afirmar que aos famosos narcos galegos botóuselles a culpa das mortes dos nosos fillos mal botadas. Eles nunca tocaron a heroína. É máis, sempre se levaron mal cos turcos que eran os que a manexaban”.
A pregunta é clara. Por que esas culpas logo, por que nos libros nunca aparecen os verdadeiros culpábeis, os que traficaban coa heroína?
“O problema está na xeneralización. Traían a droga e traían a morte. Ninguén diferenciaba daquela entre as drogas. Críamos que os mesmos que traían o haxix ou a cocaína tamén traerían a heroína. O tempo permitiunos ver as diferencias”.
Benito Leiro non dubida en afirmar que “está é unha historia mal contada desde o principio. Baseámonos todos nas fontes oficiais e nas asociacións contra a droga e non indagamos máis. Os libros que viñeron logo só fixeron xuntar retallos. Penso facer unha historia verdadeira sobre isto e…, que cada un coma a súa merda. Xa é hora de que falen os verdadeiros protagonistas”.
Madrid como porta de entrada
Segundo o responsábel da Unidade de Delincuencia e Crime Organizado (Udyco) da Policía Nacional con basena Coruña, “os narcos históricos galegos permaneceron até de agora lonxe do negocio da heroína, pero temos medo a que se sumen en calquera momento”.
O inspector xefe da Udyco afirma tamén, en declaracións a La Opinión de A Coruña, que “a diferencia da cocaína, a heroína non utiliza Galiza como porta de entrada, senón que son as bandas locais as que se desprazan a Madrid para recoller os subministros”.
Leiro coincide coa policía: “podo afirmar que a heroína non entraba vía Galiza e que eran os trapicheiros os que ían procurala fora. Moitos deles eran os mesmos drogaditos. Eles procurábana, eles vendíana, eles decidiran drogarse. Non hai que esquecer o que supuxo a movida dos oitenta”.
Para Fernando Alonso, xerente da Fundación Galega contra o Narcotráfico “a heroína que chega a Galiza procede de Afganistán e ven vía Turquía e os Balcáns”. Pero, contradicindo a Udyco, afirma que “a metade dos alixos que chegan a España e ao norte de Portugal pasan antes por Galiza”.
Aínda que, segundo a Fundación Galega contra a Droga, os que moven aquí a “heroína son as organizacións holandesas, búlgaras e albanesas e, aínda, colombianas”.
Nas detencións dos principais alixos sempre aparecen estranxeiros encabezando as bandas que operan en Galiza. Ningún dos “famosos” narcos galegos foi condenado por tráfico de heroína.
Segundo datos da Udyco Pontevedra, desde o ano 2009, incautáronse na provincia 185 quilos de heroína con 91 detidos.
Barrionuevo cando ingresou en prisión foi acompañado até ás portas da prisión por Rafael Vera e Felipe González.
O papel das forzas e corpos de seguridade do estado
Non semellaba ir moi descarreirado Pastor Alonso, á vista dos acontecementos posteriores, cando implicaba no narcotráfico directamente a algúns membros das Forzas e corpos de seguridade do estado e a socialistas relacionados co Ministerio do Interior.
Pregúntolle a Laureano Oubiña se eles, como negan reiteradamente, non traficaron nunca con heroína nin son os causantes das mortes que lles achacan, quen son os culpábeis e por onde entraba a droga.
“Esta contestación pódencha dar perfectamente Rafael Vera [Director Xeral de Seguridade], José Barrionuevo [Ministro do Interior], Felipe González [Presidente do goberno de España] e os altos mandos da Garda Civil. Eles saben perfectamente quen a introducía en España e por onde”.
Cando a Operación Nécora (1990) o xuíz Baltasar Garzón consideraba como feito probada a existencia de conexión entre as Forzas e corpos de seguridade do estado e o narcotráfico sendo os casos máis mediáticos os do Coronel Ayuso, do comandante Quintero ou de Antonio Núñez.
Laureano Oubiña
Existen dous feitos que semellan claros. O primeiro, a implicación naqueles tempos de membros de policía ou garda civil, máis ou menos destacados, no tráfico da droga. No caso da heroína en Galiza, moitos máis que narcotraficantes autóctonos.
O segundo aspecto é que, como recoñecen diversos xuíces, nas operacións contra o tráfico de heroína “sempre había chivatazos, a heroína incautada era mínima e nunca caían os verdadeiros responsábeis”.
Así pasou coa famosa Operación Primavera posta en marcha no 1987 en Madrid.
En Galiza tense constancia que, a comezo dos anos setenta chega un novo capitán da Garda civil ao Morrazo. Non tardaría moito tempo en correr pola zona o cabalo desbocado enganchando no seu trote bulicioso moita mocidade que, ou deixaba a política ou non se comprometía coa súa causa.
O capitán foi descuberto por militantes da UPG que seguiron o rastro que guiaba o latricar da xente, e, antes de que puidesen tomar as medidas oportunas, o garda desapareceu sen deixar rastro.
O xornalista Pepe Rei e o sindicalista da policía, Antonio Atienza, relacionarían a un comandante, alcumado Pedro Arias, co coronel Rodríguez Galindo e o trafego de droga desde o Cuartel de Intxaurrondo de Donóstia. O seu nome e características coincidían co capitán que operara no Morrazo.
O xornalista Manuel Veiga, conta tamén no seu libro As ruínas da cidade amada, a escabechina que produciu a heroína en Monforte, outras das zonas nas que a xuventude tiña a finais dos anos setenta maior compromiso político.
O Bosi, un dos trapicheiros máis lonxevos da zona, dos poucos aos que non matou o cabalo, agora en liberdade logo de máis de 40 anos entrando e saíndo das cadeas, confirmame que na zona da Ribeira Sacra os que manexaban a droga nos anos oitenta era dous policías de Monforte.
Cando lle pido os nomes ou algún dato máis, contéstame cun, “pero Pucheiro, ti estás tolo, que pouco me queres, non morrín pola droga e agora ves ti e queres que me maten”, deixando ver a súa boca desdentada.
Nada novo que xa non dixeran daquela os sete falares.
Felipe Suárez afirma que “cando denunciabamos o tráfico de heroína ninguén nos facía caso, nin se tomaban medidas. Até que chegou un xuíz novo a Vilagarcía, falou comigo e puxo en marcha a primeira redada, a do Cubo. Era unha familia que vivía nunha chabola, baixaban unha caldeira cunha corda desde a fiestra, os compradores poñían o diñeiro, subían a caldeira, contaban o diñeiro e baixaban de novo o caldeiro coas doses de droga segundo os cartos recibidos. Os trapicheiros collíana e marchábanse.
Por iso o nome de “Os do Cubo”.
A conexión con Euskadi
O xornalista galego Pepe Rei, afincado en Euskadi, comezou a investigar as relacións entre o narcotráfico e as Forzas e corpos de seguridade do estado. Primeiro publicou os seus traballos en Interviu, denunciando o que el denominaba “clans do norte galego”, que el concretaba nos Fernández Espina, que, segundo publicaba, tiñan presuntas relacións de negocios co alcalde coruñés Francisco Vázquez.
Máis tarde, Pepe Rei publicaría numerosos libros, entre eles o máis famoso, La cloaca vasca. De las razones de Estado a los sumideros de Euskadi.
Pepe Rei, cuxa familia tamén foi vítima directa da heroína, coincidiría no cárcere con Laureano Oubiña, e sempre defendeu que os famosos narcos galegos non tiveran nada que ver co tráfico de heroína, senón que esta droga era “razón de Estado”: usada como método contrainsurxente e, tamén para financiar a loita ilegal contra ETA e outros nacionalismos.
Pepe Rei, deu a coñecer unha carta do narcotraficante turco Vedat Cicek no que afirmaba que a Garda Civil o escoltaba cada semana no transporte de quince quilos de heroína e que un axudante do Coronel Rodríguez Galindo, de paisano, lle dixera que era “para castigar a xuventude vasca polo seu apoio a ETA”.
Pepe Rei non foi o único nin o primeiro en denunciar a existencia de “traficantes de heroína con licencia a cambio de información sobre os nacionalismo”.
Suxeríao tamén El País no 1994 nunha reportaxe titulada Más de 30 años de drogas ilegales en España.
Conta o ex lendakari vasco, José Antonio Ardanza, nas súas memorias, que cando era alcalde de Arrasate mandou investigar á Policía Local un coche con matrícula falsa que tiñan a certeza que traficaba con droga, e que comprobaron como ese automóbil remataba sempre entrando pola porta do cuartel da Garda Civil de Intxaurrondo, en Donostia.
A investigación aínda é máis exhaustiva no libro de Justo Arriola A los pies de caballo. Narcotráfico, heroína y contrainsurgencia en Euskal Herria.
Pepe Rei, hoxe eivado por dous nunca ben explicados accidentes, denunciou a conexión de Rodríguez Galindo e a Garda Civil con traficantes galegos e como parte da droga “desaparecida” dos alixos de Euskadi (concretamente do porto de Pasaia) chegou a Galiza.
O informe Navajas
Pero a denuncia máis importante da connivencia entre os narcotráfico e as Forzas e corpos de seguridade do estado, realizouna o Fiscal da Audiencia de Guipúkoa, Luis Navajas, no 1989.
No seu extenso informe implicaba ao xeneral Rodríguez Galindo, xefe da loita antiterrorista no País Basco no narcotráfico e o contrabando como xeito de loitar contra o nacionalismo. E con el a outros 15 gardas e mandos. Tamén investigara as propiedades dos xefes da Garda Civil, aparecendo, por exemplo, que o xeneral Rodríguez Galindo tiña en propiedade 11 vivendas.
O informe nin sequera foi rexistrado polo Fiscal Xeral do Estado, Javier Moscoso, para non deixar pegada ningunha, así que nin sequera foi tomado en consideración en xeito e forma.
Esta “desaparición misteriosa”, logo de afirmar a fiscalía que estabaa “ser estudado polo xulgado Número 1 de Donostia” foi denunciada polo avogado Miguel Castells, pero non tivo percorrido xudicial, pois ía dirixida contra tres fiscais xerais.
Mais o informe sairía á luz grazas á súa publicación no primeiro número da revista Crisis. Que, por certo, tamén foi o último. Pechárona.
Dáse a circunstancia de que, dez anos despois de saír publicado este informe, e cando Navajas xa é fiscal no Tribunal Supremo, é detido en Barcelona o tenente coronel Máximo Blanco, por ser integrante dunha rede de narcotráfico.
Blanco fora o responsábel no 1992 da loita antidroga da Comandancia donostiarra de Intxaurrondo, comandada polo daquela coronel Rodríguez Galindo.
Mátannos coa heroína
Desde a dereita e os medios policiais afirman que relacionar as Forzas e corpos de seguridade do estado co tráfico de heroína para impedir a contestación social e a toma de conciencia política, sobre todo durante a chamada Transición, “obedece unicamente a unha corrente conspiranoica”.
Así o denuncia o especialista Juan Carlos Usó autor do libro ¿Nos matan con heroína?. Sobre la intoxicación farmacológica como arma de estado.
Non é do mesmo parecer Pepe Rivas, director da veterana revista Ajoblanco. Rivas sostén que se usou a heroína para rematar co movemento libertario en Barcelona.
“Aos libertarios xa non hai quen os resucite, matounos a policía infiltrándose nos ateneos e repartindo heroína”.
Juan Carlos Usó, que no seu libro Nos matan con heroína?, quere desmontar “o mito de que mortes polo cabalo foron fomentadas polos Estados de xeito deliberado”, ten que conceder, ante a evidencia de moitos membros de corpos policiais detidos por tráfico de estupefacientes, que “existiu un lucro ilícito de policías e a gardas civís, pero non se pode falar de política de Estado”.
No ano 2013, o dirixente de Podemos, Juan Carlos Monedero, afirmou que durante a Transición “a policía comezou a distribuír heroína para facer posíbel o cambio político sen contestación social”. Os sindicatos policiais denunciárono.
Breve historia da heroína
Antes xa de pasarse ao tráfico de droga os contrabandistas galegos, xa aparecera a heroína facendo estragos por estes lares: O Morrazo, Monforte, Ferrol… Pero en moita menor cantidade que por outras parte do Estado.
El País, no mencionado reportaxe “Más de 30 años de drogas ilegales en España”, cita como as zonas máis adictas a heroína á comarca de Cádiz, aos poboados de chabolas de Madrid e Barcelona e a area próxima a Donostia.
Desde 1975, cando comeza o consumo da heroína en Galiza, ao comezo da década do noventa, créanse as condicións sociais e políticas para o aumento da drogadición, o que obrigaría a que, ante a alarma social existente, se puxese en marcha o que os socialistas denominaron desde o Goberno “a guerra contra as drogas”.
A vitoria do PSOE nas eleccións xerais de 1982 trouxo consigo a mini-reforma do Código Penal, que distinguía entre drogas duras e drogas brandas.
“Para oporse a esta reforma, os grupos políticos e mediáticos da dereita española, a maioría dos existentes, puxeron en marcha unhas campañas de alarma social, no que a heroína se converteu no culpábel perfecto, no bode expiatorio de tantos suicidios e asasinatos. Nunca se facían autopsias, pois así se demostraría que as mortes eran producidas pola “rasca da parede” e outras mesturas de barbitúricos”. A cita é da Breve historia del consumo de drogas en el Estado Español, publicado pola Associació Lliure Antiprohibicionista, de Barcelona.
Tamén afirma que como resposta ao aumento do consumo, propiciado polas condicións sociais, en Galiza fan fincapé no desmantelamento naval e da frota pesqueira por mor da entrada en vigor da 200 millas xurisdicionais, o goberno socialista puxo en marcha o Plan Nacional contra as drogas.
Segundo a Associació Lliure Antiprohibicionista, o goberno de Felipe González, reorientou a guerra contra as drogas “creando o seu propio aparato represivo-terapéutico a partires dun lumpen mafioso, universitario e político, próximo ao PSOE, moitos deles en paro, outros plurimpregados”. Moitas destas persoas, con grandes soldos, convertéronse en axentes electorais socialistas moi activos, asegurándose un xeito de vida permanente.
En novembro de 1993 produciuse unha enorme manifestación contra o narcotráfico en Vilagarcia.
As mentiras do narcotráfico en Galiza
Sofreuno Amancio Ortega nas súas propias carnes e, seguramente, na súa faltriqueira. Cando se comezou a popularizar o modelo Zara, nos medios da corte madrileña, máis ou menos veladamente, comezaron a relacionar o seu éxito e a súa fortuna co narcotráfico.
A dimensión de Inditex parou a enxurrada. Peor sorte correron outros empresarios galegos que tiñan a afouteza de abrir mercados e facerse con empresas que, en Madrid, consideraban estratéxicas para o grande capital que formaba o xerme do Estado español.
Deseguida mandaban xornalistas a Galiza para probar que o seu diñeiro procedía do narcotráfico, cando non os ameazaban directamente cunha campaña.
A guerra contra o narcotráfico foi utilizada tamén en Madrid como a guerra contra o capital galego.
Felipe Suárez desde a Fundación Galega contra o Narcotráfico, encargada de distribuír e xestionar os bens que se lles incauta aos narcotraficantes, desmonta a teoría da puxanza económica das rías galegas, sobre todo no Salnés, amparada no narcotráfico.
“Tanto o contrabando de tabaco, como o narcotráfico, supuxeron unha auténtica ruína económica para o Salnés. Non hai máis que ver os indicadores económicos. Se Galiza está nos derradeiros lugares no Estado, a nosa bisbarra pásalle o mesmo a respecto de Galiza”.
Ao negar o principio dunha poboación que se sustentaba no narcotráfico e no contrabando, tamén nega rotundamente outra grande mentira: a suposta permisividade social con estas prácticas. “Antes de aparecer as famosas nais viguesas contra a droga, xa había moitas nais coraxe que lle estaban facendo fronte a lacra das drogas no Salnés. Elas foron as pioneiras, pero nunca tiveron recoñecemento social nin mediático. Desde Madrid sempre dirixían aos xornalistas cara Érguete”, afirma Felipe Suárez.
Esta batalla do Salnés contra a droga, como pioneiros en todo o Estado, estivo logo impulsada desde as ANPAS. Foron precisamente as nais e país dos colexios e institutos da comarca os que organizaron a grande manifestación que o 28 de novembro de 1993 congregou en Vilagarcía a máis de 50 mil persoas, segundo a pensa local. Foi a primeira que se celebrou no Estado contra o narcotráfico.
“Se non se puxo o foco nas nais do Salnés, se se esquece a loita das ANPAS, se ninguén quere lembrar as mobilizacións, entre elas esta manifestación, é porque se lles desmonta o conto da connivencia da comarca contra a droga e de que tiña permeado o tecido social”, afirma Felipe Suárez.
Aínda así, tanto Suárez como Leiro coinciden en afirmar que “non é un problema de nais ou de pais, senón un problema social”.
Un problema que os gobernos de Madrid non querían atallar. Até o ano 2003, a Plataforma Galega contra a Droga non conseguiu que se aprobase a lei orgánica que permite a incautacións dos bens dos narcotraficantes.
Finalmente, e á vista dos informes da ONU e do aprobado no Parlamento europeo, tamén se modificou o código penal, para aumentar as penas. Pero levoulles oito anos facelo. Tanto os gobernos socialistas como os do PP fórono adiando.
Hai quen afirma que os grandes carteis e narcotraficantes, mercaron vontades de xuíces e lexisladores para impedilo. A connivencia entre certos xuíces e os narcos daría para outro capítulo.
En Galiza non é onde máis se trafica coa droga
No informe da Fiscalía Xeral danse datos sobre a droga incautada no Estado español no ano 2016.
Dos 372.901 quilos só o 3% foron incautados en Galiza. Un dato que unicamente foi resaltado por El Correo Gallego, mentres a maioría dos demais medios, non só non o levaron a titular, senón que o esqueceron. E aínda houbo quen afirmou, querendo resaltar a importancia do narcotráfico en Galiza e citando fontes oficiais, que se se incautaron 60 toneladas de cocaína, a droga que entrou foi dez veces máis. Querían dicir ambos, fontes oficiais e o xornal La Voz de Galicia, que as Forzas e corpos de seguridade do estado non cumpren o seu cometido? Ou que os galegos somos moi bos nisto de burlar a lei? Nos outros lados cóllena toda?
Esqueceron este ano, coma todos os anteriores, que hai outras zonas do estado nas que o narcotráfico é moito máis importante, comezando por Madrid onde viven moitos máis narcos (Pozuelo, Aravaca, La Moraleja…) que en Galiza. Os de aquí só son man de obra.
Pero vaiamos a números concretos: o 40% da droga incautada foino no eixo Cádiz/Alxeciras. En Málaga o 16% (na Costa do Sol viven e operan moitos dos maiores narcos do mundo, pero iso non se difunde). En Almería o 12% e en Murcia o 11%. Tamén a serie histórica nos mostra que se incautou tradicionalmente máis droga en Barcelona, Valencia ou Madrid que en Galiza.
Imos máis alá. As incautacións realizados no Estado español representan o 43% da que entra en Europa, pero a maioría da apresada aquí entra polos portos de Holanda e Bélxica, que son a maior portalaxe da droga a este continente, segundo un informe da ONU.
Pero nas outras partes do Estado moi poucas veces aparecen os nomes dos narcotraficantes, nin sequera dos detidos. Fíxense vostedes e verán.
A realidade, no caso galego, pouco importa. Galiza paraíso da droga, galego igual a narcotraficante.
As Forzas e corpos de seguridade do estado resaltan os seus logros na loita contra a droga, para demostrar o ben que traballan e pórse medallas. Os xornalistas difúndeno sen cuestionalos.
Por exemplo, publican que os dous alixos máis grandes incautados de heroína fórono en Galiza: 65 quilos en Caldas e 56 en Tui. Esquecendo que no 2017 incautaron un alixo de 331 quilos en Barcelona.
Tantos libros e tantos reportaxes xornalísticas e aínda series como Fariña esquecendo a realidade e contando, como di Leiro, “as cousas mal contadas”, será unicamente que, como alguén dixo, “o mito ten unha forza lírica e unha beleza estética da que a historia carece”… ou que existen intereses ocultos.
Felipe Suárez e Benito Leiro coinciden que en Fariña“non hai nin o 15% de realidade”. E tamén coinciden que o de Fariña “foi un cancro”.
Eu diría que a metástases, pois o cancro viña de atrás.
“Os medios de comunicación españois son os únicos no mundo democrático onde os narcotraficantes son anónimos” denuncia o xornalista Gregorío Morán.
A non ser os narcos galegos, que se converteron, desde o primeiro momento, en figuras públicas.
Se Pastor Alonso e os seus poñen o foco no Garda Civil e en algúns altos cartos do PSOE,as nais contra a droga comezan as súas excursións ao Salnés, ao que elas denominan “o corazón do narco”.
Que se saiba, nin o haxix nin a cocaína matan directamente. As mortes producíanse pola heroína
“A realidade vaise coñecer, é ten moi pouco que ver co que nós contaron en Galiza e co que difundiron desde Madrid”, afirma Benito Felipe Suárez.
“Os famosos narcos galegos botóuselles a culpa das mortes dos nosos fillos mal botadas. Eles nunca tocaron a heroína”, afirma Benito Leiro.
“A diferencia da cocaína, a heroína non utiliza Galiza como porta de entrada, senón que son as bandas locais as que se desprazan a Madrid para recoller os subministros”, afirman na Udyco.
Para Pepe Rei o tráfico de heroína era “razón de Estado”: usada como método contraisurxente e, tamén para financiar a loita ilegal contra ETA e outros nacionalismo.
O informe do Fiscal Navajas nin sequera foi rexistrado polo Fiscal Xeral do Estado, Javier Moscoso, para non deixar pegada ningunha
Segundo a ALP, o goberno de Felipe González creou o seu propio aparato represivo-terapéutico a partires dun lumpem mafioso, universitario e político, próximo ao PSOE.
No informe da Fiscalía Xeral danse datos sobre a droga incautada no Estado español no ano 2016. Dos 372.901 quilos só o 3% foron incautados en Galiza.
Boletín de novidades
Recibe as novas no teu e-mail
Este páxina web utiliza cookies propias e de terceiros para optimizar a túa navegación, adaptarse ás túas preferencias e realizar labores analíticos. Ao continuar navegando aceptas a nosa Política de Cookies.AceptarVer Pól. de Cookies
Política de Cookies
Privacy Overview
This website uses cookies to improve your experience while you navigate through the website. Out of these, the cookies that are categorized as necessary are stored on your browser as they are essential for the working of basic functionalities of the website. We also use third-party cookies that help us analyze and understand how you use this website. These cookies will be stored in your browser only with your consent. You also have the option to opt-out of these cookies. But opting out of some of these cookies may affect your browsing experience.
Necessary cookies are absolutely essential for the website to function properly. This category only includes cookies that ensures basic functionalities and security features of the website. These cookies do not store any personal information.
Any cookies that may not be particularly necessary for the website to function and is used specifically to collect user personal data via analytics, ads, other embedded contents are termed as non-necessary cookies. It is mandatory to procure user consent prior to running these cookies on your website.
Finalmente tiveron que desbotar a fabricación de pasta con cloro e, en novembro do ano 2002, puidemos dar a grande nova: Celulosas de Pontevedra condenada por delito ecolóxico.
A muller na súa obra ten unha presenza moi importante e cunha caracterización singular.
O Suso está aquel día na casa da súa veciña Soedade, a muller do señor Eloi de Arcos. Atópase alí coma moitas outras veces botando unha man no que precisen e facendo recados. Con 16 anos, o Susiño do Montés é un rapaz espelido e afeito a procurarse a vida desde pequeno. O Xesús, o seu pai, camareiro en varios establecementos de Chantada, está agora completamente alcoholizado. As máis das veces, bébedo. A súa nai, a Sagrario, unha leonesa, avivaracha, cativeira e loitadora, bastante ten con levar a casa e coidar as tres vacas. O seu irmán, Carlos, un pouco maior, tamén anda aos días gañando a xornada.
Os xornalistas somos tan nosos que nos premiamos uns a outros e, mesmo, as asociacións de xornalistas entregan premios a xornalistas sobrecolledores, que son louvados como mestres polos colegas que os detestan.
E, pouco a pouco, a sanidade pública foille cedendo paso e orzamento á sanidade privada. O gasto en privatización superou o gasto en persoal en todas as Estruturas de Xestión Integrada, agás en Pontevedra, pola persistencia anómala do Policlínico Povisa, con concerto propio.
De acordo cos datos recolleitos no estudo da Fundación IDIS, que engloba a maioría das empresas sanitarias privadas, en 2018 a sanidade privada en España superou os10,3 millóns de usuarios, entre asegurados e mutualistas, o que supón un incremento do 4,3% respecto ao ano anterior. Ademais, cabe destacar que este crecemento de asegurados de asistencia sanitaria rexístrase en “todas as provincias do país, sen excepción”, subliña Manuel Vilches, Director Xeral da fundación. En termos económicos, o gasto sanitario privado representa o 28,8% do gasto sanitario total. Se se suma o gasto de concertos co gasto sanitario privado alcánzanse os 36.308 millóns de euros, o que representa o 3,3% do PIB. Ademais, os 8,5 millóns de asegurados (sen contar os 1,8 millóns de usuarios do sistema privado no modelo de mutualismo administrativo)””contribúen á descarga e o aforro do sistema público”. As estimacións indican que o aforro por paciente xerado polo seguro privado oscila entre 546 e 1.224 euros ao ano, en función de se o uso é mixto público-privado, ou exclusivamente privado. 
Debemos afondar na defensa de internet e modificar o actual monopolio informativo, tendendo cara outro modelo que se base nunha redignificación da profesión periodística e dun control cidadán democrático, distribuído e aberto das institucións, neste caso, da “produción” de información.
Easy Rider é unha road movie, diáfana e de fácil seguimento, a pesar de que os seus protagonistas fumen porros constantemente e a trama non pareza, ao principio, moi precisa. 
Se non denunciei ao crego foi porque morreu, e porque existindo suicidios e intentos de suicidios, compañeiros que aínda non se repuxeron, quen era eu para denunciar que me roubaran un bico… Porque ían crerme daquela se non acreditaran na novela na que daba moito máis datos?
No libro de José Luis García Delgado, Electra y el Estado, explícase que o enorme investimento esixido polos encoros do Sil e do Miño levaron ao Grupo Pastor a unha situación extrema, sobre todo logo da aparición da tarifa única: Galiza xa era excedentaria en enerxía, pero o dominio da distribución era vasco, madrileño e catalán.
“Pero alguén tivo que traer a heroína”, afirma Perfecto Conde, o xornalista que primeiro escribiu un libro sobre o narcotráfico en Galiza, La Conexión Gallega (1991), “e teño documentado que aquí operaba o Cártel de Cali”.
Pepe Rei, cuxa familia tamén foi vítima directa da heroína, coincidiría no cárcere con Laureano Oubiña, e sempre defendeu que os famosos narcos galegos non tiveran nada que ver co tráfico de heroína, senón que esta droga era “razón de Estado”: usada como método contrainsurxente e, tamén para financiar a loita ilegal contra ETA e outros nacionalismos.
Mais o informe sairía á luz grazas á súa publicación no primeiro número da revista Crisis. Que, por certo, tamén foi o último. Pechárona.
Juan Carlos Usó, que no seu libro Nos matan con heroína?, quere desmontar “o mito de que mortes polo cabalo foron fomentadas polos Estados de xeito deliberado”, ten que conceder, ante a evidencia de moitos membros de corpos policiais detidos por tráfico de estupefacientes, que “existiu un lucro ilícito de policías e a gardas civís, pero non se pode falar de política de Estado”.
Tantos libros e tantos reportaxes xornalísticas e aínda series como Fariña esquecendo a realidade e contando, como di Leiro, “as cousas mal contadas”, será unicamente que, como alguén dixo, “o mito ten unha forza lírica e unha beleza estética da que a historia carece”… ou que existen intereses ocultos.