Estaba alí sentada, no seu banco, todos os días, a calquera hora que houbese un pouco de raxeira. Non sei cantos anos levaba. Moitos.
Cando pasaba por diante súa, ollábate con cara deses cans asustados que demandan un querer, unha palabra.
Eu comecei a dicirlle un ola. Un bos días. Unhas boas tardes… Case sen pararme. Ela devolvíamos con toda amabilidade e unha voz que me viña a demostrar que lle chegaba a pouco.
Non era unha comunicación moi requintada, pero era moito máis fonda do que semella. Demostráballe que ela non era un banco, que non formaba parte da paisaxe, senón da paisanaxe da rúa Marqués de Valterra.
Comecei a pararme con ela. As dúas palabras foron indo a catro ou a cinco. A preguntarlle como estaba. A falar do tempo. A súa cara enrugada iluminábaselle. Os seus ollos cansos, collían brillo. A súa boca agasallábame cun sorriso.
Sen saber cando, funme sentando onda ela e falando máis de vagar. Moito mo agradeceu, aínda que me dixera “como un mozo coma ti se vai a molestar por unha vella coma min. Os vellos xa non che servimos para nada”.
Tamén me contou que, na súa aldea, ninguén pasaba por diante sen saudar e, aínda que levaran ben apuro, sen parolar un anaco. “Pero aquí nin che miran para unha, torcen a cara para non verte. É coma se os molestases. Se fose unha rapaza nova e bonita, que o fun, habían de ollar. Habían. Pero dos vellos ninguén quere saber nada”.
Un día pregunteille de onde era. Díxome que do Carballiño. E de que parroquia? Sonlle de alá, contra Cea, sabe onde queda? Sei. E de que parte de Cea? Alá contra Oseira. Sabe onde queda? Sei. E de que parte de Oseira é? Sonlle de alá do monte. Pero de onde? Vostede non ha de coñecer. Sonlle de Confurco. Do mesmo lugar? Si. E logo cal é a súa casa? Alá no fondo. Xunto a cantina, rúa por medio da da Tereixa? Pero vostede moito sabe. É adiviño… Hai raio que o parta!. Botou unha grande e sonora gargallada e ollou para o señor Ramón, que estaba na fiestra do edificio do lado guichando e asistindo a nosa conversa.
O señor Ramón non pode saír da casa. Así que se asoma todos os días a fiestra para ver quen vai, quen ven e quen pasa ou pasea.
-Pois eu sonlle de Ribadavia, sabe… ,dixo para que eu o escoitara.
-E non hei de saber. Da mesma vila?
-Nacín á beira do castelo case. Pero xa hai tempo que non vou alá. Non me podo mover e non quero que os meus amigos me vexan en cadeira de rodas, sabe…
Aos poucos, a señora Dosinda, que así se chama a miña amiga, foime contando a súa vida. Para o que nos interesa agora, saber que lle morreu o home e que quedou soa alá na aldea e, como “me fallan as rodas, que non a cabeza que, grazas a Deus, aínda anda ben aqueloutrada, a miña filla teimou en traerme para xunto dela, e aquí estou, desterrada”.
A señora Dosinda non quere estar todo o día tumbada no sofá ollando para a televisión. “Así, como estou soa, a filla e o xenro traballan, baixo a que me dea o aire, e tomar o sol, que seica é moi bo para esas vitaminas do raio”.
A señora Dosinda non quere estar todo o día tumbada no sofá ollando para a televisión. E que lle pasou, que lle ía pasar! Que viñeron os do axuntamento e nos quitaron o banco.
Tamén me contou que aquí estar está ben, pero “aínda que aquí che hai tanta xente, non ten unha con quen falar. Poder falar é o que máis me gorenta… Vostede é dos poucos que se paran. E o Ramón, que está aí na ventana, pero como queda un pouco lonxe e os dous oímos a medias só nos damos unhas palabras… Se fose alá na aldea, podíamos berrar, pero aquí seica non queda ben, sabe…”.
Alá ao lonxe, vimos que viña unha velliña, miúda, enxoita, cangada, con andar de pita careca, abrigo negro, bolso negro, turrando por un canciño tamén negro e de andar pasmón.
-“Esa que ven aí, a María, ti vela, víveche aquí ao lado. Pero non se para comigo, e aínda lle gusta falar ben, pero non pode parar. Mercáronlle ese canciño e chova ou faga frío, mañá e tarde, ten que pasealo até que mexa e caga. Que traballo ten a pobre… Eu se puidera tamén andaba, aínda que eu nunca che fun de pasear, sabe”.
O outro día o señor Ramón, que vive no entrechán, pediume se lle podía mercar un paquete de tabaco no bar, que quedara sen el e que mentres non viña a súa filla de traballar, non tiña quen llo levara.
Funlle por el e pregunteille se sabía o que lle pasara a señora Dosinda, que había días que non a miraba.
-E que lle pasou, que lle ía pasar! Que viñeron os do axuntamento e nos quitaron o banco. Ve, aí arriba, pois hai unha pingueira e caía encima do banco da Dosinda… Pois sacárono e levárono alá para diante, para as escaleiras que soben a Torrecedeira… Agora a Dosinda non pode saír, non ten onde sentar. Cos días solleiros desta tempada… Cando a filla non traballa sácalle unha cadeira, pero ela soa non pode e está todo o día pechada a pobre. Dáme unha mágoa!. E vostede non podería facer algo para que volvan a traer o banco…
Levabatempo amolado comprobando como xornalistas progresistas difunden, comentan, defenden, dun tempo a esta parte ideas, feitos e datos falsos que teñen todos eles un denominador común: estar en sintonía co movemento ultraconservador, xenófobo e machista, que percorre Europa.
Comprobaba como nos medios de comunicación doutros países, maiormente Italia e Francia, había medios e líderes políticos da extrema dereita que usan os mesmos argumentos, feitos análogos e datos semellantes, adaptados a cada realidade.
Non pensen só en Vox, senón tamén no PP e Ciudadanos e nos medios que os apoian que, no Reino de España, son maioría.
A rede de noticias Integrity Initiative foi denunciada por Anonymous por estar dirixida por membros dos servicios secretos británicos.
Andaba eu a dar estas voltas cando coñezo que en decembro Anonymous destapa a existencia dunha rede chamada Integrity Initiative. Esta ONG defínese como ”Defending Democracy Against Disinformation” (Defensa da democracia fronte a desinformación).
Dirixida por dúas persoas vinculadas aos servizos secretos británicos, Daniel Lafayeedney e Christopher Donnelly, creada desde o goberno británico, con antenas nas embaixadas do Reino Unido en moitos países, a Integrity Initiative está financiada polo goberno británico, a OTAN, o Departamento de Estado americano, o ministerio de Defensa de Lituania e Facebook, segundo documentos filtrados que ninguén desmentiu aínda.
Creada para “contrarrestar a desinformación e maligna influencia de Rusia en Europa”, a Integrity Initiative dedícase a realizar operacións de propaganda en países europeos. En moitos deles a organización dispón de “equipas” de xornalistas, académicos, profesores…, militantes da defensa de occidente. Cada equipoa ten un líder e, tamén, o que parece un contacto na respectiva embaixada británica do país en cuestión.
O xornalista Rafael Poch (www.ctxt.es) relata como, segundo un documento de Anonymous, o 7 de xuño púxose en marcha unha operación para impedir o nomeamento do coronel Pedro Baños á fronte da Dirección Nacional de Seguridade.
Primeiramente emprendendo unha campaña en Twitter, con novas inventadas e comentarios ferintes, contra o militar, para desacreditalo e impedir o seu nomeamento.
A “información” tamén foi enviada a El País e a El Mundo. Finalmente PP e Ciudadanos fanse eco delas e premen ao goberno. Pedro Sánchez claudica. Nomeamento abortado.
Este é un xeito de como aparecen as argalladas, tanto nas redes como na chamada prensa seria. Existen xornalistas e opinadores pagados para inventalas, redactalas e difundilas. Tamén os hai que por desleix ou por deixarse engatar por uns ideais que creen honestos e coincidentes co seu xeito de pensar, se prestan non só a difundilos, tamén a defendelos, facendo súa a causa.
Tanto nas redes como na chamada prensa seria existen xornalistas e opinadores pagados para inventalas, redactalas e difundilas.
Esta última situación levou a que ben xornalistas, abrazasen a causa da unidade de España fronte aos “golpistas cataláns”, axudados, iso si, polo fondo de réptiles incrementado polo ministro Fernández Díaz, que superou en moito ao existente cando a “loita contraETA”.
As novas falsas, fake news, non existen. Non existen agora e nunca existiron. Son argalladas. Se son falsas, non son novas.
Ben é certo que moita prensa e moitos xornalistas sempre utilizaron, a mantenta, as argalladas, segundo a súa comenencia ou as das súas empresas.
En Galiza levamos moito tempo sufrindo unha modalidade destas argalladas: un político invéntase un dato ou difunde unha afirmación mentireira. Os xornalistas difúndena, sabendo que falta á verdade. Todo o máis, ao día seguinte, con moito menor relevancia, danlle voz aos prexudicados ou acusados.
Excúsasense afirmando que eles non teñen culpa, só recollen o que dixo, literalmente, unha fonte oficial.
Renegan así da función do xornalista como intermediario entre a fonte e a sociedade. E levan premios e gabanzas.
Cal é a diferenza logo entre esta etapa das argalladas e outros tempos?
A primeira, é a aparición das redes sociais e o seu poder para difundir estas argalladas.
A segunda, a aparición de medios dixitais que teñen precisamente ese xeito de facer xornalismo –ás veces extorsionador– como identidade.
A terceira, a aparición de mecanismos, a cada máis poderosos, que repiten e difunden esas argalladas, unhas veces monotorizándoas, outras inventando nomes de supostas persoas que semellan moi reais.
A cuarta é neutralizando mecanicamente a denuncia destas argalladas e o seu enmascaramento.
Como facerlles fronte? Sabendo ler: quen é quen, a que intereses responde, quen está detrás do medio… Logo aportando datos que desmintan estas presuntas informacións e poñéndolle nas redes, claramente a etiqueta: argallada.
Xosé Soto Rodríguez aproveitaba as súas viaxes polo mundo adiante, a finais dos anos sesenta do século pasado como gaiteiro do Ballet Galego Rey de Viana, para montar células da UPG polo exterior. Pero non só iso. Tamén facía de embaixador da por entón recén creada fronte patriótica galega para realizar visitas institucionais a distintas personalidades.
Especial relevancia ten a visita que realizou no 1967 en Buenos Aires ao Presidente da República Española no exilio, Luís Jiménez de Asúa.
Conta Soto, coñecido tamén como Xosé de Arxeriz no seu libro de memorias, Sombras, Ecos, Olgas (Fundación Xosé Soto de Fión, 2016)que abordou co presidente republicano, en nome da UPG, dous temas principais: as nacionalidades e o camiño para a superación do franquismo.
“No primeiro punto vin que non había nada que rañar: don Luís non só se opoñía ao dereito de autodeterminación, senón que consideraba retrógrado o cultivo das culturas rexionais, rémora que nos faría recuar no canto de avanzar. Porque, pense, amigo Soto, que esas linguas que vostedes tanto estiman carecen incluso de léxico para manexarse na abstracción ou expresar conceptos elevados…”. Así relata Soto o primeiro tema da súa entrevista.
Non lle ía ir moito mellor cando comezan a falar de como pórlle fin ao franquismo:
“No tema da loita armada case que se me alporiza, e máis aínda a súa dona que viña de se incorporar á conversa: que horror!, a tiros outravolta!. Uns irmáns matando a outros. Outra vez a guerra ou as guerrillas, como vostede di. Que horror! Don Luís cortou amábel ecinicamente: muller, estes mozos son moi fieis a tradición, se até a verba guerrilla é unha achega española a linguaxe universal”.
Claudio Sánchez Albornoz e Luís Jiménez de Asúa
Rematada aquela conversa telefonáronlle a don Claudio Sánchez Albornoz para que o recibise. Seguindo o relato de Soto entrevista co Presidente do Consello de Ministros non foi moito mellor:
“Don Claudio, nada máis sentarnos ao redor da mesiña do braseiro espétame: así que é vostede comunista…
– Profesor!, como di vostede iso?
– Ah!, pois porque mo dixeron a min.
– Quen?
– Un paxariño.
– Hummmm! E como llo dixo?
– Por teléfono.
– Mire, profesor: só Seoane [Luís] e a señora de Jiménez de Asúa puideron falarlle de min e estou seguro que lle mencionaría a un universitario progresista.
– Claro, claro! Iso mesmo…Se saberei eu o que esconde ese cualificativo de progresista.”
Seguiron a falar pero o fío da conversa quebrou: “pola crueldade de Franco, pola súa brutalidade e estolidez, estou eu aquí… E non sei até cando; pero se vostedes tiveran gañado a guerra, a min tamén me terían fusilado de inmediato.
– Por favor, profesor, de sobra sabe vostede o moito que o apreciamos persoalmente e admiramos o seu saber”.
Facsímil do primeiro número de Terra e Tempo, boletín da UPG, en 1965
Xosé de Arxeriz afirma que “a tónica da conversa co Presidente do Consello de Ministros estaba a ser pouco máis ou menos (pero en versión rupestre, serrán de Gredos) unha mala fotocopia da que mantivera un día antes co Presidente da República. Ambos os dous eran os cabezaleiros institucionais da nosa lexitimidade no exilio”.
Sánchez Albornoz despediuno co agasallo dun opúsculo sobre a Escola de Traductores de Toledo coa seguinte dedicatoria: “A José Soto, despois de fracasar no intento de convertelo á liberdade”.
Na entrevista Xosé Soto estivera acompañado do seu discípulo, Ricardo Palmás, que seica non dixo palabra. Saíron os dous galegos en silencio e, logo de andar un anaco, Xosé de Arxeriz sóltalle ao compañeiro: “Palmás, escoita: este bo señor vive no 1481… Cando os Reis Católicos comezaban a construción das Españas.
– Amigo Soto, isto que vés de dicir téñollo que contar esta mesma noite a Seoane, porque denota un inxenio que destila malignidade. O que ti dis é cruel, pero é certo. Seoane, que tamén é moi cáustico, vaise divertir”.
O pouco que lles importaban as autonomías e as “culturas rexionais”mantíñano tamén outros personaxes cabezaleiros da República.
Enfrontamento con Indalecio Prieto
Esta visión de Galiza e o pouco que lles importaban as autonomías e as “culturas rexionais”mantíñana outros personaxes cabezaleiros da República. Xosé de Arxeriz relata no seu libro de memorias unha anécdota que lle contou Ramón Fernández Mato, deputado exiliado por Lugo.
Celebraba xuntanza as Cortes da República en México capital e Indalecio Prieto realizou “unha atrocidade contra as autonomías, un cántico en toda a regra ao xacobinismo centralizador”.
“Castelao, seica embargado pola emoción e o cabreo, non foi quen de lle responder, así que tomou a palabra o deputado por Lugo:
– Tome nota a súa señoría de que o xuízo que acaba de proferir é, de feito, e con todo o dereito, merecedor da máis cálida felicitación do Caudillo. Si, do tirano uniformador que, se se dignase responder desde o seu cumio a modestísima condición e calidade da súa señoría, remitiríalle, xunto cos seus parabéns, a condecoración ad hoc e o título de edecán honorario”.
Prieto seica quedou sen fala, tardando un anaco en reaxir, mentres Castelao se abrazaba a Mato dándolle as grazas”.
Xosé Soto co arcebispo de Xerusalén en 1981
Xosé de Arxeriz, unha personaxe singular
Xosé Soto Rodríguez O Saviñao, 1938), coñecido como Xosé de Arxeriz, é hoxe o presidente da Fundación Xosé Soto de Fión, creada no 1996 e todo un referente na recuperación do patrimonio histórico artístico, á que lle doou as súas propiedades: o ecomuseo e o “rus” de Arxeriz, no Saviñao, o pazo de Suatorre e a Torre de Arcos, o solar da súa familia en Chantada,e o Castelo de Doiras en Cervantes.
Nos comezos da Unión do Pobo Galego en Madrid, onde aínda reside, tivo un papel destacado, unindo o seu compromiso coa causa, coa súa posición de mozo de familia acomodada e don de linguas, estudara en diversos países, sobre todo Alemaña, coa súa relación con personalidades e altos cargos do Réxime, como o presidente do Centro Galego de Madrid, o xeneral Constantino Lobo Montero.
Foi no Centro Galego de Madrid onde aprendeu a tocar a gaita. Despois pasou a enrolarse no Ballet Galego Rey de Viana, percorrendo con el medio mundo, e aproveitando para montar células da UPG ou realizando visitas institucionais en nome do partido que viña de nacer. Daquela era coñecido como Pepiño da Gaita.
Con Felipe González en 1980 nunha reunión da Internacional Socialista.
Logo viría a súa relación con Tierno Galván de quen foi secretario, a entrada no PSOE, no que ocupou diversos cargos nas relacións internacionais do partido, maiormente cos servizos secretos: “coido que a CIA e o KGB chegarían a ver en min unha inversión asumíbel a prazo histórico como peón na carreira polo amortecemento das tensións”.
Así o conta no seu libro de memorias Sombras, Ecos, Olgas, perto dun milleiro de páxinas nas que debulla a súa vida e pensamentos, nas que se mostra “fiel a Galiza” e non renuncia aos seus anos de militancia nacionalista nin as amistades daqueles tempos. Para el o grande referente foi Bautista Álvarez.
No 1963, no seu discurso de inauguración do Salto de Belesar, o xeneral Francisco Franco, afirma que este se construíu “utilizando o aforro rexional”. Unha mención certa e, ao mesmo tempo, estraña na boca do xeneral, se non se coñecen outros episodios e rumores sobre a procedencia do diñeiro: o gordo da Lotería Nacional.
O alcalde da Coruña, á esquerda, Alfonso Molina, Pedro Barrié de la Maza e Francisco Franco.
A Pedro Barrié de la Maza tocáranlle no sorteo de Nadal do 22 de decembro de 1958, 180 millóns de pesetas, algo así como a metade do que custou a obra de Belesar.
Pedro Barrié de La Maza, encargara as seis series do 33.704, isto é, o número completo. Fontes da familia do Conde dinme que era “para repartir entre os traballadores, pero que estes non quixeron a lotería”.
Doce días antes do sorteo, a Lotería española poñía á venda unha serie máis.
Unha serie adicional, no número escollido por Barrié, que, deuse a casualidade que foi parar, integramente, ao Colexio de Orfos da Garda Civil. Outros, mal pensados, que non cren na sorte nin na casualidade, e menos aínda co ditador de por medio, falan de diferenzas e enfrontamentos dentro do Exército, e esa serie dos “orfos” sería un xeito de “compensación” de Franco para taparlles a boca polo premio ao seu amigo Barrié. Cuestión de estado, digamos, con palabras de hoxe.
Segundo a investigación realizada polo xornalista Gustavo Luca de Tena, logo do sorteo da Lotería, podemos serguir nas hemerotecas unha estratexia de información precisa e estudada: nos primeiros tres días, silencio e rumores. O día 26 de decembro de 1958 espallan un bulo pola axencia de noticias Cifra que recollen todos os medios: o gordo tocoulle a un emigrante coruñés, Jesús Deibe, que vive en Nova York.
O mesmo día 26 aparece unha coda: Deibe ten unha noiva en Barallobre e vai casar con ela e repartir os cartos entre os traballadores da Ría do Ferrol.
Este bulo podería ter saído do mesmo despacho de Barrié: os dous basilares do grupo Pastor son os Dalmau (fundadores) e Pedro Barrié (protagonista da súa expansión) D&B=deibe.
A noiva de Barallobre sería Astano, naquel intre en serios problemas económicos.
O día dos calotes, 28 de decembro, o peiteador Minguela chama a El Pueblo Gallego (xornal de Vigo que fora propiedade de Manuel Portela Valladares, daquela en mans da Prensa del Movimiento) e anuncia que o premio lle correspondeu a un turista brasileiro, João Baptista Alexandre, que marchara o mesmo día do sorteo no buque Cabo de Hornos para San Salvador de Baía.
Minguela conta que o turista, amigo seu, deixara amplas propinas no salón de peiteado.
Os reporteiros de El Pueblo Gallego fotografan varios billetes de mil pesetas supostamente deixados polo João Baptista no local de Minguela.
O calote custoulle un susto ao Minguela. O director do xornal denunciao por “roxo e masón”. Bromas, as xustas, e coas cousas de comer non se xoga.
As series no Banco Pastor
A prensa tardou en dar unha mínima noticia, e preferiuse deixar todo en rumor. Velaquí a breve noticia no ABC de 30 de decembro de 1958.
O 29 de decembro, a axencia Cifra anuncia que o premio puido tocarlle a Pedro Barrié. A mesma axencia confirma ao día seguinte que as seis series están depositadas no Banco Pastor de A Coruña.
Toda a prensa inclúe na información este parágrafo: “asegúrase que o diñeiro será empregado en beneficio de Galicia e, concretamente, na Coruña”.
Hai que quere atopar nesta frase unha xustificación do Conde amigo de Franco.
A súa dona e sucesora, Carmela Arias, repetiría, máis ou menos esta frase con ocasión do centenario do nacemento de Pedro Barrié: “tocoulle o gordo, pero foi para beneficio de Galicia”.
Carmela Arias afirmaba con ocasión do centenario do nacemento de Pedro Barrié: “tocoulle o gordo, pero foi para beneficio de Galicia”.
A crise de 1957
O certo é que, cando Fenosa comeza a construción do encoro de Belesar, no 1957, o Estado español pasaba por unha grande crise económica e semellaba que nin as arcas de Barrié, nin as do Estado, estaban para construír daquelas o salto máis grande e moderno de Europa.
Na obra El Franquismo, de Giuliana Di Febo e Santos Juliá esta crise de 1957 aparece descrita como segue: “No 1957, os desequilibrios e estrangulamentos provocados pola coexistencia da vella inercia autárquica coas medidas liberalizadoras tomadas desde 1951, tiñan levado a economía española a unha situación de bancarrota: non había divisas para facerlle fronte ao pagamento de importacións. Esgotamento das reservas, déficit da balanza de pagamentos, aumentos salariais pronto superados por unha inflación galopante, protestas estudantís, malestar social e folgas en Madrid, Asturias e Barcelona. Todo se aliou para provocar unha crise de goberno no 1957. (O Opus Dei toma o temón do Estado franquista)”.
Un dos cargos que traballaron naquela época na construción do encoro de Belesar, afirma que, cando comezaron as obras, Dragados lle tivo que deixar diñeiro algúns meses a Fenosa para poder realizar o pagamento das nóminas. Feito que non puidemos contrastar en fontes da empresa nin nos seus libros de contabilidade. Pero a nosa fonte é de toda solvencia.
No libro de José Luis García Delgado, Electra y el Estado, explícase que o enorme investimento esixido polos encoros do Sil e do Miño levaron ao Grupo Pastor a unha situación extrema, sobre todo logo da aparición da tarifa única: Galiza xa era excedentaria en enerxía, pero o dominio da distribución era vasco, madrileño e catalán.
Hidrola e a Unión Eléctrica Española só recibían o excedente de Fenosa cando a demanda superaba a súa propia produción. Despois pretendían que o excedente de electricidade dos encoros galegos debía ser considerado “ben libre”, posto que, argumentaban, ao non ser usada a electricidade en Galiza, perdíase.
E se se perdía, para que lle tiñan que pagar a Fenosa por ela.
Hai que ter en conta que o Réxime de Franco era debedor e se apoiaba nas grandes empresas eléctricas que, aínda hoxe, seguen a marcar moi moito a política do Estado, pois os accionistas de referencia son as familias da grande oligarquía española.
Franco nin podía nin quería ir directamente contra os grandes oligopolios eléctricos, pero tampouco podía deixar que se afundise o seu amigo Pedro Barrié, que tanto fixera por el, entre outras cousas, regalándolle o Pazo de Meirás e a Casa Cornide.
Os crentes afirman que Deus volve pola verdade e axuda a quen se axudan. Outros falarán da sorte dos arriscados. E, algúns que están de volta das novas, pensan tamén que Francisco Franco axudaba a quen o axudara.
Un sorteo que, por primeira vez non foi público
O sorteo de Nadal de 1958 non foi público por primeira vez desde a institución da Lotería de Nadal en 1763. Circunstancia que, noutro Réxime, o invalidaría legalmente.
Na porta do salón de sorteos naquel 22 de decembro de 1958, formárase unha ringleira de xente provista dun pase estendido polo director Xeral de Tributos Especiais, Francisco Rodríguez Cirugeda.
Entraron no salón do sorteo reporteiros e fotógrafos dos diarios e cámaras do No-Do. Cámaras e focos que foran autorizados por vez primeira o ano anterior.
O sorteo de Nadal de 1958 non foi público por primeira vez desde a institución da Lotería de Nadal en 1763.
Tamén no 1957 se dera a novidade de figurar como presidente do sorteo o Director Xeral de Tributos Especiais, asistido polo xefe de sección de Loterías, Rafael Alonso González. Completan a mesa un interventor de Facenda e o concelleiro de Madrid, Luís Álvarez Molina.
Rodríguez Cirugeda aparece recibido en audiencia por Francisco Franco ese ano de 1957.
O premio Gordo que lle tocou a Barrié, saíu ás 10,49 horas, mentres se xogaba a Cuarta Táboa.
Os únicos incidentes citados nas crónicas dos diarios son a caída dunha bola ao chan que foi recollida por un dos rapaces cantores do colexio de San Ildefnso e a potencia dos focos do No-Do.
Na crónica de La Vanguardia afírmase que os rapaces de San Ildefonso teñen que facer a viseira coa man par poder ler as bolas.
Como fixeron a trampa? Iso non se sabe. Polo menos nós.
Como afirma o xornalista Benito Leiro, “a historia da droga en Galicia é unha historia mal contada”. Así que lles imos contar o que non lles relataron en ningún dos moitos libros escritos sobre o narcotráfico en Galiza. E tamén os porqués de tanta propaganda e tantas mentiras.
“Os meus principais inimigos son Pastor Alonso e o Servizo de Vixiancia Aduaneira”, afirmaba o Coronel Arsenio Ayuso, responsábel do Servizo Fiscal Antidroga e asesor de Luís Roldán (director xeral da Garda Civil), nas páxinas de El Correo Gallego, logo de defender contra vento e maré a inocencia do contrabandista Sito Miñanco.
Pastor Alonso cando era alcalde de Noia.
Pastor Alonso era alcalde de Noia polo BNG e algúns dos membros máis activos do SVA en Galiza eran militantes nacionalistas e membros da INTG.
Por aqueles meses de 1990, o Sindicato Unificado da Garda Civil acusaba á Dirección Xeral da Garda Civil de “torpedear a investigación da Operación Rodríguez”, afirmando que no narcotráfico galego estaban implicados “cargos socialistas e altos mandos da Garda Civil”.
Pastor Alonso puxo en marcha unha particular campaña contra o narcotráfico que comezou polo enfrontamento co responsábel da Garda Civil na localidade e coa maioría dos gardas, logo de que o cabo Manuel Gónzalez denunciara publicamente a corrupción existente no posto de Noia ante os seus superiores, sen que estes tomaran medidas. Non era totalmente certo, si as tomaron…, contra o garda denunciante.
Pastor Alonso non só o apoiou, senón que se fixo eco das súas denuncias.
Auxiliado informativamente polo garda vigués Xosé Piñeiro, membro na altura do Sindicato Unificado da Garda Civil, o alcalde noiés comezou a ser coñecido como o alcalde que se enfrontaba ao narcotráfico.
Principiou con declaracións e entrevistas nas páxinas locais, saltou ás galegas e, moi pronto, converteuse na estrela convidada a varios programas da televisión española.
Mesmo apareceu na portada do The Independent británico, algo infrecuente para calquera alcalde do mundo e xa non digamos un galego.
O titular da reportaxe (24-11-1989) era claro e impactante: “Loita para manter unha vila española fóra do cartel de Cali”. Un pouco amarelo para ser dese xornal británico.
Nesta reportaxe, asinada por Tim McGirk, aparecía tamén a escocesa Eileen Calvo Nimo, quen chegada de Edimburgo se convertera daquela en introdutora de Pastor Alonso nos medios de comunicación, e declaraba moi sabida que “un oficial de control da DEA americana está a investigar en Noia”.
Cos datos fornecidos polo garda Xosé Piñeiro e pola escocesa Eileen Calvo, achegados tanto polos servizos secretos españois, como polos da CIA americana, Pastor Alonso emprendería unha campaña dentro do BNG para impedir que os nacionalistas pactasen co PSOE nos concellos.
Eses pactos, dos que acusaba directamente a Xosé Manuel Beiras, significaban para Pastor Alonso que o nacionalismo galego se poría ao servizo do PSOE e, polo tanto, do narcotráfico.
Finalmente, ese teima acabaría coa súa brillante carreira política.
Carme Avendaño, alma máter de Érguete
As nais contra a droga
Polos mesmos meses nos que Pastor Alonso principia a súa particular loita contra o narcotráfico, comeza a tomar forza Érguete, a asociación de nais que loitan contra a droga. Aínda que xa viñan actuando con anterioridade, constituíronse legalmente como asociación no 1986.
O día en que se presentan publicamente denuncian a 33 bares que vendían cocaína e heroína “algúns protexidos pola policía” berran, valentes, comandadas pola súa presidenta, a loitadora Carme Avendaño.
Ao pouco tempo, xa son 38 asociacións en toda Galiza.
Se Pastor Alonso e os seus poñen o foco no Garda Civil e nalgúns altos cartos do PSOE, todos relacionados co Ministerio do Interior, as nais contra a droga comezan as súas excursións a Vilanova de Arousa, Cambados e Vilagarcía, ao que elas denominan “o corazón do narco”.
Non só realizan denuncian públicas, senón que abouxan e fustigan aos máis famosos contrabandistas da Ría de Arousa, convertidos nos seus principais inimigos na particular cruzada antidroga.
O berro desesperado, convertido en slogan, tiña a potencia suficiente para logralo: Están matando os nosos fillos! Quen se pode resistir…
Unha mercadoría que era gorentosa para os xornalistas, sobre todo para os de Madrid,pois casáballe moi ben coa súa idea de Galiza e cos intereses financeiros e comerciais que defenden os seus medios. A maioría dos xornalistas galegos tamén mercaban ese xénero de moi boa gana.
O PSOE e os xuíces afíns dábanlles todo o protagonismo e a cobertura necesaria.
Pero, de verdade, eran os famosos narcotraficantes galegos os responsábeis desas mortes por consumo de drogas?
Que se saiba, nin o haxix nin a cocaína matan directamente.
As mortes producíanse pola heroína, polo cabalo que entrou desbocado por Galiza adiante, levando, nalgúns casos, a toda unha xeración de rapaces. “A xeración perdida”, dise no Salnés.
Se temos que crer ás investigación e os feitos probados nos xuízos, ningún dos grandes narcos galegos estaba relacionado co tráfico do cabalo.
Eles sempre o negaron tan teimosamente como eran acusados de “matar os nosos fillos”.
“Pero alguén tivo que traer a heroína”, afirma Perfecto Conde, o xornalista que primeiro escribiu un libro sobre o narcotráfico en Galiza, La Conexión Gallega (1991), “e teño documentado que aquí operaba o Cártel de Cali”.
O que foi redactor deste periódico, relata neste libro, agora reeditado, o paso dos maiores contrabandistas do tabaco á droga e seguindo, de certo xeito, a liña de denuncia de Pastor Alonso, as conexións cos carteis colombianos.
Quen traía a heroína?
“A realidade vaise coñecer, e ten moi pouco que ver co que nos contaron en Galiza e co que difundiron desde Madrid, que é o mesmo: un relato deformado e interesado. A ninguén lle interesaba falar da heroína”, afirma Felipe Suárez presidente Fundador e Presidente de Honor da Plataforma Galega contra o Narcotráfico.
Dez anos antes de comezar a súa loita Pastor Alonso e as nais de Érguete, comezouna este xornalista arousán. No ano 1975, logo da morte dunha amiga por heroína, principia a denunciar o tráfico de droga no Salnés desde as páxinas de El Ideal Gallego e, máis tarde, faríase famoso desde as ondas de Radio Arousa, acadando algúns dos principais premios xornalísticos do estado (Ondas, Ojo Crítico…).
“Non se podía falar da heroína pois os medios e os xornalistas falan unicamente daquilo que vai ter impacto na xente. E o que máis vendía era Galiza como porta de entrada da cocaína en Europa e o Salnés coma unha nova Sicilia. Pero o grande problema sanitario era a heroína, porta aberta á morte. Foi a heroína. e non a cocaína. a que demoucou a nosa xuventude, aínda que a lenda fale da cocaína”, afirma Felipe Suárez
“A realidade vaise coñecer, e non lle vai gustar nada a moitos”, agoira o xornalista, autor do libro La Operación Nécora +: Colombía-Sicilia-Galicia: triángulo mortal (1997).
Felipe Suárez, xornalista e fundador da Plataforma Galega contra o Narcotráfico.
Súarez, coa súa longa experiencia de investigador e activista contra a droga, afirma ter perfectamente documentado de onde procedía a heroína e onde se vendía: ”Producíase, principalmente en Afganistán e Paquistán e, logo, vía Turquía e os Balcáns, en camións, chegaba a España. Os principais centros de ventas en Galiza eran o poboado do Bao en Pontevedra e o do Cornazo en Vilagarcía. Estaba en mans dos ciganos, pero os turcos chegáronse a asentar na zona do Salnés e, como non daban abasto, aínda se repartiron o territorio co Cartel de Cali”.
Un Cartel de Cali que operaba maiormente nas Rías Altas e con outras conexións que os famosos narcos do Salnés.
Os grandes narcos
“Ningún dos contrabandistas históricos de Galiza traficou con heroína”, afirma Benito Leiro, que publicou Un lugar tranquilo. Contrabando, drogas e corrupción nas Rías Baixas no 1993.
O xornalista Benito Leiro
Leiro, que formaba parte do equipo de xornalistas de El Correo Gallego que no 1990 recibe o premio de Investigación Ortega y Gasset (xunto con X. A. Pérez, Elisa Lois e Afonso Freire) “por aprofundar na investigación sobre o contrabando galego”, afirma que aínda non deixou de investigar “e podo afirmar que aos famosos narcos galegos botóuselles a culpa das mortes dos nosos fillos mal botadas. Eles nunca tocaron a heroína. É máis, sempre se levaron mal cos turcos que eran os que a manexaban”.
A pregunta é clara. Por que esas culpas logo, por que nos libros nunca aparecen os verdadeiros culpábeis, os que traficaban coa heroína?
“O problema está na xeneralización. Traían a droga e traían a morte. Ninguén diferenciaba daquela entre as drogas. Críamos que os mesmos que traían o haxix ou a cocaína tamén traerían a heroína. O tempo permitiunos ver as diferencias”.
Benito Leiro non dubida en afirmar que “está é unha historia mal contada desde o principio. Baseámonos todos nas fontes oficiais e nas asociacións contra a droga e non indagamos máis. Os libros que viñeron logo só fixeron xuntar retallos. Penso facer unha historia verdadeira sobre isto e…, que cada un coma a súa merda. Xa é hora de que falen os verdadeiros protagonistas”.
Madrid como porta de entrada
Segundo o responsábel da Unidade de Delincuencia e Crime Organizado (Udyco) da Policía Nacional con basena Coruña, “os narcos históricos galegos permaneceron até de agora lonxe do negocio da heroína, pero temos medo a que se sumen en calquera momento”.
O inspector xefe da Udyco afirma tamén, en declaracións a La Opinión de A Coruña, que “a diferencia da cocaína, a heroína non utiliza Galiza como porta de entrada, senón que son as bandas locais as que se desprazan a Madrid para recoller os subministros”.
Leiro coincide coa policía: “podo afirmar que a heroína non entraba vía Galiza e que eran os trapicheiros os que ían procurala fora. Moitos deles eran os mesmos drogaditos. Eles procurábana, eles vendíana, eles decidiran drogarse. Non hai que esquecer o que supuxo a movida dos oitenta”.
Para Fernando Alonso, xerente da Fundación Galega contra o Narcotráfico “a heroína que chega a Galiza procede de Afganistán e ven vía Turquía e os Balcáns”. Pero, contradicindo a Udyco, afirma que “a metade dos alixos que chegan a España e ao norte de Portugal pasan antes por Galiza”.
Aínda que, segundo a Fundación Galega contra a Droga, os que moven aquí a “heroína son as organizacións holandesas, búlgaras e albanesas e, aínda, colombianas”.
Nas detencións dos principais alixos sempre aparecen estranxeiros encabezando as bandas que operan en Galiza. Ningún dos “famosos” narcos galegos foi condenado por tráfico de heroína.
Segundo datos da Udyco Pontevedra, desde o ano 2009, incautáronse na provincia 185 quilos de heroína con 91 detidos.
Barrionuevo cando ingresou en prisión foi acompañado até ás portas da prisión por Rafael Vera e Felipe González.
O papel das forzas e corpos de seguridade do estado
Non semellaba ir moi descarreirado Pastor Alonso, á vista dos acontecementos posteriores, cando implicaba no narcotráfico directamente a algúns membros das Forzas e corpos de seguridade do estado e a socialistas relacionados co Ministerio do Interior.
Pregúntolle a Laureano Oubiña se eles, como negan reiteradamente, non traficaron nunca con heroína nin son os causantes das mortes que lles achacan, quen son os culpábeis e por onde entraba a droga.
“Esta contestación pódencha dar perfectamente Rafael Vera [Director Xeral de Seguridade], José Barrionuevo [Ministro do Interior], Felipe González [Presidente do goberno de España] e os altos mandos da Garda Civil. Eles saben perfectamente quen a introducía en España e por onde”.
Cando a Operación Nécora (1990) o xuíz Baltasar Garzón consideraba como feito probada a existencia de conexión entre as Forzas e corpos de seguridade do estado e o narcotráfico sendo os casos máis mediáticos os do Coronel Ayuso, do comandante Quintero ou de Antonio Núñez.
Laureano Oubiña
Existen dous feitos que semellan claros. O primeiro, a implicación naqueles tempos de membros de policía ou garda civil, máis ou menos destacados, no tráfico da droga. No caso da heroína en Galiza, moitos máis que narcotraficantes autóctonos.
O segundo aspecto é que, como recoñecen diversos xuíces, nas operacións contra o tráfico de heroína “sempre había chivatazos, a heroína incautada era mínima e nunca caían os verdadeiros responsábeis”.
Así pasou coa famosa Operación Primavera posta en marcha no 1987 en Madrid.
En Galiza tense constancia que, a comezo dos anos setenta chega un novo capitán da Garda civil ao Morrazo. Non tardaría moito tempo en correr pola zona o cabalo desbocado enganchando no seu trote bulicioso moita mocidade que, ou deixaba a política ou non se comprometía coa súa causa.
O capitán foi descuberto por militantes da UPG que seguiron o rastro que guiaba o latricar da xente, e, antes de que puidesen tomar as medidas oportunas, o garda desapareceu sen deixar rastro.
O xornalista Pepe Rei e o sindicalista da policía, Antonio Atienza, relacionarían a un comandante, alcumado Pedro Arias, co coronel Rodríguez Galindo e o trafego de droga desde o Cuartel de Intxaurrondo de Donóstia. O seu nome e características coincidían co capitán que operara no Morrazo.
O xornalista Manuel Veiga, conta tamén no seu libro As ruínas da cidade amada, a escabechina que produciu a heroína en Monforte, outras das zonas nas que a xuventude tiña a finais dos anos setenta maior compromiso político.
O Bosi, un dos trapicheiros máis lonxevos da zona, dos poucos aos que non matou o cabalo, agora en liberdade logo de máis de 40 anos entrando e saíndo das cadeas, confirmame que na zona da Ribeira Sacra os que manexaban a droga nos anos oitenta era dous policías de Monforte.
Cando lle pido os nomes ou algún dato máis, contéstame cun, “pero Pucheiro, ti estás tolo, que pouco me queres, non morrín pola droga e agora ves ti e queres que me maten”, deixando ver a súa boca desdentada.
Nada novo que xa non dixeran daquela os sete falares.
Felipe Suárez afirma que “cando denunciabamos o tráfico de heroína ninguén nos facía caso, nin se tomaban medidas. Até que chegou un xuíz novo a Vilagarcía, falou comigo e puxo en marcha a primeira redada, a do Cubo. Era unha familia que vivía nunha chabola, baixaban unha caldeira cunha corda desde a fiestra, os compradores poñían o diñeiro, subían a caldeira, contaban o diñeiro e baixaban de novo o caldeiro coas doses de droga segundo os cartos recibidos. Os trapicheiros collíana e marchábanse.
Por iso o nome de “Os do Cubo”.
A conexión con Euskadi
O xornalista galego Pepe Rei, afincado en Euskadi, comezou a investigar as relacións entre o narcotráfico e as Forzas e corpos de seguridade do estado. Primeiro publicou os seus traballos en Interviu, denunciando o que el denominaba “clans do norte galego”, que el concretaba nos Fernández Espina, que, segundo publicaba, tiñan presuntas relacións de negocios co alcalde coruñés Francisco Vázquez.
Máis tarde, Pepe Rei publicaría numerosos libros, entre eles o máis famoso, La cloaca vasca. De las razones de Estado a los sumideros de Euskadi.
Pepe Rei, cuxa familia tamén foi vítima directa da heroína, coincidiría no cárcere con Laureano Oubiña, e sempre defendeu que os famosos narcos galegos non tiveran nada que ver co tráfico de heroína, senón que esta droga era “razón de Estado”: usada como método contrainsurxente e, tamén para financiar a loita ilegal contra ETA e outros nacionalismos.
Pepe Rei, deu a coñecer unha carta do narcotraficante turco Vedat Cicek no que afirmaba que a Garda Civil o escoltaba cada semana no transporte de quince quilos de heroína e que un axudante do Coronel Rodríguez Galindo, de paisano, lle dixera que era “para castigar a xuventude vasca polo seu apoio a ETA”.
Pepe Rei non foi o único nin o primeiro en denunciar a existencia de “traficantes de heroína con licencia a cambio de información sobre os nacionalismo”.
Suxeríao tamén El País no 1994 nunha reportaxe titulada Más de 30 años de drogas ilegales en España.
Conta o ex lendakari vasco, José Antonio Ardanza, nas súas memorias, que cando era alcalde de Arrasate mandou investigar á Policía Local un coche con matrícula falsa que tiñan a certeza que traficaba con droga, e que comprobaron como ese automóbil remataba sempre entrando pola porta do cuartel da Garda Civil de Intxaurrondo, en Donostia.
A investigación aínda é máis exhaustiva no libro de Justo Arriola A los pies de caballo. Narcotráfico, heroína y contrainsurgencia en Euskal Herria.
Pepe Rei, hoxe eivado por dous nunca ben explicados accidentes, denunciou a conexión de Rodríguez Galindo e a Garda Civil con traficantes galegos e como parte da droga “desaparecida” dos alixos de Euskadi (concretamente do porto de Pasaia) chegou a Galiza.
O informe Navajas
Pero a denuncia máis importante da connivencia entre os narcotráfico e as Forzas e corpos de seguridade do estado, realizouna o Fiscal da Audiencia de Guipúkoa, Luis Navajas, no 1989.
No seu extenso informe implicaba ao xeneral Rodríguez Galindo, xefe da loita antiterrorista no País Basco no narcotráfico e o contrabando como xeito de loitar contra o nacionalismo. E con el a outros 15 gardas e mandos. Tamén investigara as propiedades dos xefes da Garda Civil, aparecendo, por exemplo, que o xeneral Rodríguez Galindo tiña en propiedade 11 vivendas.
O informe nin sequera foi rexistrado polo Fiscal Xeral do Estado, Javier Moscoso, para non deixar pegada ningunha, así que nin sequera foi tomado en consideración en xeito e forma.
Esta “desaparición misteriosa”, logo de afirmar a fiscalía que estabaa “ser estudado polo xulgado Número 1 de Donostia” foi denunciada polo avogado Miguel Castells, pero non tivo percorrido xudicial, pois ía dirixida contra tres fiscais xerais.
Mais o informe sairía á luz grazas á súa publicación no primeiro número da revista Crisis. Que, por certo, tamén foi o último. Pechárona.
Dáse a circunstancia de que, dez anos despois de saír publicado este informe, e cando Navajas xa é fiscal no Tribunal Supremo, é detido en Barcelona o tenente coronel Máximo Blanco, por ser integrante dunha rede de narcotráfico.
Blanco fora o responsábel no 1992 da loita antidroga da Comandancia donostiarra de Intxaurrondo, comandada polo daquela coronel Rodríguez Galindo.
Mátannos coa heroína
Desde a dereita e os medios policiais afirman que relacionar as Forzas e corpos de seguridade do estado co tráfico de heroína para impedir a contestación social e a toma de conciencia política, sobre todo durante a chamada Transición, “obedece unicamente a unha corrente conspiranoica”.
Así o denuncia o especialista Juan Carlos Usó autor do libro ¿Nos matan con heroína?. Sobre la intoxicación farmacológica como arma de estado.
Non é do mesmo parecer Pepe Rivas, director da veterana revista Ajoblanco. Rivas sostén que se usou a heroína para rematar co movemento libertario en Barcelona.
“Aos libertarios xa non hai quen os resucite, matounos a policía infiltrándose nos ateneos e repartindo heroína”.
Juan Carlos Usó, que no seu libro Nos matan con heroína?, quere desmontar “o mito de que mortes polo cabalo foron fomentadas polos Estados de xeito deliberado”, ten que conceder, ante a evidencia de moitos membros de corpos policiais detidos por tráfico de estupefacientes, que “existiu un lucro ilícito de policías e a gardas civís, pero non se pode falar de política de Estado”.
No ano 2013, o dirixente de Podemos, Juan Carlos Monedero, afirmou que durante a Transición “a policía comezou a distribuír heroína para facer posíbel o cambio político sen contestación social”. Os sindicatos policiais denunciárono.
Breve historia da heroína
Antes xa de pasarse ao tráfico de droga os contrabandistas galegos, xa aparecera a heroína facendo estragos por estes lares: O Morrazo, Monforte, Ferrol… Pero en moita menor cantidade que por outras parte do Estado.
El País, no mencionado reportaxe “Más de 30 años de drogas ilegales en España”, cita como as zonas máis adictas a heroína á comarca de Cádiz, aos poboados de chabolas de Madrid e Barcelona e a area próxima a Donostia.
Desde 1975, cando comeza o consumo da heroína en Galiza, ao comezo da década do noventa, créanse as condicións sociais e políticas para o aumento da drogadición, o que obrigaría a que, ante a alarma social existente, se puxese en marcha o que os socialistas denominaron desde o Goberno “a guerra contra as drogas”.
A vitoria do PSOE nas eleccións xerais de 1982 trouxo consigo a mini-reforma do Código Penal, que distinguía entre drogas duras e drogas brandas.
“Para oporse a esta reforma, os grupos políticos e mediáticos da dereita española, a maioría dos existentes, puxeron en marcha unhas campañas de alarma social, no que a heroína se converteu no culpábel perfecto, no bode expiatorio de tantos suicidios e asasinatos. Nunca se facían autopsias, pois así se demostraría que as mortes eran producidas pola “rasca da parede” e outras mesturas de barbitúricos”. A cita é da Breve historia del consumo de drogas en el Estado Español, publicado pola Associació Lliure Antiprohibicionista, de Barcelona.
Tamén afirma que como resposta ao aumento do consumo, propiciado polas condicións sociais, en Galiza fan fincapé no desmantelamento naval e da frota pesqueira por mor da entrada en vigor da 200 millas xurisdicionais, o goberno socialista puxo en marcha o Plan Nacional contra as drogas.
Segundo a Associació Lliure Antiprohibicionista, o goberno de Felipe González, reorientou a guerra contra as drogas “creando o seu propio aparato represivo-terapéutico a partires dun lumpen mafioso, universitario e político, próximo ao PSOE, moitos deles en paro, outros plurimpregados”. Moitas destas persoas, con grandes soldos, convertéronse en axentes electorais socialistas moi activos, asegurándose un xeito de vida permanente.
En novembro de 1993 produciuse unha enorme manifestación contra o narcotráfico en Vilagarcia.
As mentiras do narcotráfico en Galiza
Sofreuno Amancio Ortega nas súas propias carnes e, seguramente, na súa faltriqueira. Cando se comezou a popularizar o modelo Zara, nos medios da corte madrileña, máis ou menos veladamente, comezaron a relacionar o seu éxito e a súa fortuna co narcotráfico.
A dimensión de Inditex parou a enxurrada. Peor sorte correron outros empresarios galegos que tiñan a afouteza de abrir mercados e facerse con empresas que, en Madrid, consideraban estratéxicas para o grande capital que formaba o xerme do Estado español.
Deseguida mandaban xornalistas a Galiza para probar que o seu diñeiro procedía do narcotráfico, cando non os ameazaban directamente cunha campaña.
A guerra contra o narcotráfico foi utilizada tamén en Madrid como a guerra contra o capital galego.
Felipe Suárez desde a Fundación Galega contra o Narcotráfico, encargada de distribuír e xestionar os bens que se lles incauta aos narcotraficantes, desmonta a teoría da puxanza económica das rías galegas, sobre todo no Salnés, amparada no narcotráfico.
“Tanto o contrabando de tabaco, como o narcotráfico, supuxeron unha auténtica ruína económica para o Salnés. Non hai máis que ver os indicadores económicos. Se Galiza está nos derradeiros lugares no Estado, a nosa bisbarra pásalle o mesmo a respecto de Galiza”.
Ao negar o principio dunha poboación que se sustentaba no narcotráfico e no contrabando, tamén nega rotundamente outra grande mentira: a suposta permisividade social con estas prácticas. “Antes de aparecer as famosas nais viguesas contra a droga, xa había moitas nais coraxe que lle estaban facendo fronte a lacra das drogas no Salnés. Elas foron as pioneiras, pero nunca tiveron recoñecemento social nin mediático. Desde Madrid sempre dirixían aos xornalistas cara Érguete”, afirma Felipe Suárez.
Esta batalla do Salnés contra a droga, como pioneiros en todo o Estado, estivo logo impulsada desde as ANPAS. Foron precisamente as nais e país dos colexios e institutos da comarca os que organizaron a grande manifestación que o 28 de novembro de 1993 congregou en Vilagarcía a máis de 50 mil persoas, segundo a pensa local. Foi a primeira que se celebrou no Estado contra o narcotráfico.
“Se non se puxo o foco nas nais do Salnés, se se esquece a loita das ANPAS, se ninguén quere lembrar as mobilizacións, entre elas esta manifestación, é porque se lles desmonta o conto da connivencia da comarca contra a droga e de que tiña permeado o tecido social”, afirma Felipe Suárez.
Aínda así, tanto Suárez como Leiro coinciden en afirmar que “non é un problema de nais ou de pais, senón un problema social”.
Un problema que os gobernos de Madrid non querían atallar. Até o ano 2003, a Plataforma Galega contra a Droga non conseguiu que se aprobase a lei orgánica que permite a incautacións dos bens dos narcotraficantes.
Finalmente, e á vista dos informes da ONU e do aprobado no Parlamento europeo, tamén se modificou o código penal, para aumentar as penas. Pero levoulles oito anos facelo. Tanto os gobernos socialistas como os do PP fórono adiando.
Hai quen afirma que os grandes carteis e narcotraficantes, mercaron vontades de xuíces e lexisladores para impedilo. A connivencia entre certos xuíces e os narcos daría para outro capítulo.
En Galiza non é onde máis se trafica coa droga
No informe da Fiscalía Xeral danse datos sobre a droga incautada no Estado español no ano 2016.
Dos 372.901 quilos só o 3% foron incautados en Galiza. Un dato que unicamente foi resaltado por El Correo Gallego, mentres a maioría dos demais medios, non só non o levaron a titular, senón que o esqueceron. E aínda houbo quen afirmou, querendo resaltar a importancia do narcotráfico en Galiza e citando fontes oficiais, que se se incautaron 60 toneladas de cocaína, a droga que entrou foi dez veces máis. Querían dicir ambos, fontes oficiais e o xornal La Voz de Galicia, que as Forzas e corpos de seguridade do estado non cumpren o seu cometido? Ou que os galegos somos moi bos nisto de burlar a lei? Nos outros lados cóllena toda?
Esqueceron este ano, coma todos os anteriores, que hai outras zonas do estado nas que o narcotráfico é moito máis importante, comezando por Madrid onde viven moitos máis narcos (Pozuelo, Aravaca, La Moraleja…) que en Galiza. Os de aquí só son man de obra.
Pero vaiamos a números concretos: o 40% da droga incautada foino no eixo Cádiz/Alxeciras. En Málaga o 16% (na Costa do Sol viven e operan moitos dos maiores narcos do mundo, pero iso non se difunde). En Almería o 12% e en Murcia o 11%. Tamén a serie histórica nos mostra que se incautou tradicionalmente máis droga en Barcelona, Valencia ou Madrid que en Galiza.
Imos máis alá. As incautacións realizados no Estado español representan o 43% da que entra en Europa, pero a maioría da apresada aquí entra polos portos de Holanda e Bélxica, que son a maior portalaxe da droga a este continente, segundo un informe da ONU.
Pero nas outras partes do Estado moi poucas veces aparecen os nomes dos narcotraficantes, nin sequera dos detidos. Fíxense vostedes e verán.
A realidade, no caso galego, pouco importa. Galiza paraíso da droga, galego igual a narcotraficante.
As Forzas e corpos de seguridade do estado resaltan os seus logros na loita contra a droga, para demostrar o ben que traballan e pórse medallas. Os xornalistas difúndeno sen cuestionalos.
Por exemplo, publican que os dous alixos máis grandes incautados de heroína fórono en Galiza: 65 quilos en Caldas e 56 en Tui. Esquecendo que no 2017 incautaron un alixo de 331 quilos en Barcelona.
Tantos libros e tantos reportaxes xornalísticas e aínda series como Fariña esquecendo a realidade e contando, como di Leiro, “as cousas mal contadas”, será unicamente que, como alguén dixo, “o mito ten unha forza lírica e unha beleza estética da que a historia carece”… ou que existen intereses ocultos.
Felipe Suárez e Benito Leiro coinciden que en Fariña“non hai nin o 15% de realidade”. E tamén coinciden que o de Fariña “foi un cancro”.
Eu diría que a metástases, pois o cancro viña de atrás.
“Os medios de comunicación españois son os únicos no mundo democrático onde os narcotraficantes son anónimos” denuncia o xornalista Gregorío Morán.
A non ser os narcos galegos, que se converteron, desde o primeiro momento, en figuras públicas.
Se Pastor Alonso e os seus poñen o foco no Garda Civil e en algúns altos cartos do PSOE,as nais contra a droga comezan as súas excursións ao Salnés, ao que elas denominan “o corazón do narco”.
Que se saiba, nin o haxix nin a cocaína matan directamente. As mortes producíanse pola heroína
“A realidade vaise coñecer, é ten moi pouco que ver co que nós contaron en Galiza e co que difundiron desde Madrid”, afirma Benito Felipe Suárez.
“Os famosos narcos galegos botóuselles a culpa das mortes dos nosos fillos mal botadas. Eles nunca tocaron a heroína”, afirma Benito Leiro.
“A diferencia da cocaína, a heroína non utiliza Galiza como porta de entrada, senón que son as bandas locais as que se desprazan a Madrid para recoller os subministros”, afirman na Udyco.
Para Pepe Rei o tráfico de heroína era “razón de Estado”: usada como método contraisurxente e, tamén para financiar a loita ilegal contra ETA e outros nacionalismo.
O informe do Fiscal Navajas nin sequera foi rexistrado polo Fiscal Xeral do Estado, Javier Moscoso, para non deixar pegada ningunha
Segundo a ALP, o goberno de Felipe González creou o seu propio aparato represivo-terapéutico a partires dun lumpem mafioso, universitario e político, próximo ao PSOE.
No informe da Fiscalía Xeral danse datos sobre a droga incautada no Estado español no ano 2016. Dos 372.901 quilos só o 3% foron incautados en Galiza.
Saben o que se pode facer co sabugueiro… Cousas que eu nunca pensei.
Aí está o sabugueiro no que foi un día xardín, entre as rúas Conde de Torrecedeira e Marqués de Valterra de Vigo, que non o vedes medrar. Cada vez que se lembran, veñen e esmóucano, pero el volve agromar vizoso ensombrecendo a camelia que plantaron e coidaron, un tempo, con todo o mimo.
Vendo a súa capacidade de supervivencia e do que é capaz de medrar, cando paso por alí todas as mañás póñome a matinar se non se lle podería dar algún uso a tal arbusto que inza como inza por toda Galiza.
Cando era cativo, facía con el cichotes e outros brinquedos para xogar. Pero a quen lles importan agora os xoguetes artesán máis que a Xosé Manuel García e a Xosé López…
Tamén me lembro que unha vez que meu pai tiña unhas xigas no pescozo, logo de ir a moitos médicos, aconselláronlle que fose á Bruxa de Lalín que lle receitou un emplasto con uvas de sabugueiro cociñadas. Lémbrome que cheiraba a raios e que miña nai se queixaba de que lle luxaba toda a cama.
A Elena do Lamas, que era muller sabida, algúns dicían que menciñeira, outros que medio bruxa, explicábanos aos rapaces que non comésemos as uvas do sabugueiro, a non ser que estivesen moi maduras e “moi pouquiñas de cada vez”, que ollásemos para os paxaros, que se pousaban nel pero fuxían de contado.
Claro que tamén nos recomendaba que non saltásemos nos trollos, que nos podían engulir. No do sabugueiro faciámoslle caso, pois, comésemos ou non, ao andar a xogar con esas uvas, cando chegábamos a casa todos luxados, as nais podían quentarnos a badana. E iso escaramonábanos.
Pero o sabugueiro non era tan malo. Case non había casa que non tivese acodado, por diante ou por detrás, un sabugueiro. E as flores de sabugueiro deixábanse en auga na noite do San Xoán para lavarse con elas antes de sacar aos animais para que collesen o orballo. E aínda había quen penduraba un ramallo destas flores na porta da casa ou nas paredes. Había.
Para min o sabugueiro sempre estivo vinculado a menciñeiros e meigas, por iso aos seus froitos lles chaman as uvas das bruxas, polo tanto, sen ningunha utilidade hoxe, pois, como dicía o meu avó Francisco, desde que chegou a luz eléctrica fuxiron as bruxas.
E nesas andaba eu cavilando un día si e outro tamén, mentres non o vía medrar de tanto que medraba, sen que dese atopado para o que podían servir hoxe os pobres dos sabugueiros…
Até que hai unha tempada me convidan a unhas xornadas en Vilar de Santos, O rural imaxinado, abandono e volta, e me atopo con que hai unha empresa que utiliza comercialmente os sabugueiros. Eureka! Xa podo parar de darlle voltas aos miolos.
Vexamos.
Carabuñas Sabugueiro
Marmelada, xalea de flores, licores, cervexa… Son algúns dos produtos que pon no mercado a empresa Veigas do Sabugueiro S. L., baixo o nome comercial de Carabuñas Sabugueiro.
A empresa radicada, precisamente, en Vilar de Santos, cultiva dúas hectáreas nas que medran 600 plantas de sabugueiro, aínda que precisan outras tres hectáreas e unhas 4.000 plantas para facerlle fonte aos pedidos que teñen non só de Galiza e de España e Portugal, senón tamén da Grande Bretaña, Austria ou Alemaña.
Do sabugueiro nos receitarios tradicionais, na medicina popular e natural, como na nova gastronomía, podemos ollar como a ringleira de beneficios é para ler e non parar
Nelson Alonso e Eva González son a parella das terras do Condado que puxo a andar esta explotación. “Decidimos apostar e vivir no e do rural. Eva traballa precisamente no desenvolvemento rural para o concello de Allariz. Eu traballaba na automoción no Porriño. Comezamos sen saber moi ben o que facer, cunha parcela abandonada en Vilar de Santos que nos arrendou o concello. Fixemos varias probas con distintos produtos, marmeladas, sobre todo, e fomos probando, experimentando e preparando receitas. Á xente o que máis lle sorprendeu foi a marmelada de sabugueiro. Tamén foi a que máis aceptación tivo. Así que seguimos por ese camiño e fabricando outros produtos derivados deste arbusto”. Quen así fala é Nelson Alonso.
E como lles deu por aí é a pregunta que lle fago eu e a que todos vostedes estarían xa a matinar. “Os produtos do sabugueiro teñen moita aceptación en toda Europa, sacando en España, onde non existía mercado. Así que só foi recoller esas experiencia, adaptalas ao noso, e ver que aquí tamén tiñan aceptación”, comenta Nelson.
Todo semella moi simple, contado así. Un arbusto que medra e medra nas nosas terras, unhas flores que inzan en ramallos e uns froitos, as uvas dos sabugueiros, que maduran a todo madurar… E aos que ninguén lles fai caso.
“É que este froito só se pode comer cru se está moi maduro e en pequenas cantidades, xa que é moi indixesto. Pero se o cociñas ou o maceras ten unhas propiedades moi saudábeis…”, afirma o artesán-empresario de Carabuñas Sabugueiro.
Se procuramos, tanto nos receitarios tradicionais, na medicina popular e natural, como na nova gastronomía, podemos ollar como a ringleira de beneficios é para ler e non parar: bo complemento para a dieta saudábel; beneficiosos para o aparato respiratorio; axuda a calmar a tos; combate a otites, a retención de líquidos, a inflamación dos riles; axuda a durmir e saca as dores de cabeza, é desinfectante. E tamén se utiliza en champús e cremas para tratamentos e para as feridas. E gorentoso, gradoso…, diferente.
O que se di unha panacea…, e medrando como medran os sabugueiros por toda Galiza sen que ninguén se ocupe deles a non ser para darlles coa gatafouza ou, máis a rentes, coa machada…., até a chegada do día de San Xoán. Ese día todos non lembramos das súas flores.
Nelsoón ten uns datos certos, que nós puidemos confirmar, e unha análise, “en escavacións castrexas apareceron as uvas dos sabugueiros como alimento. Non sei que pasou para que os galegos rexeitáramos deste arbusto logo, das súas flores e dos seus froitos, e quedar unicamente coma unha planta medicinal cando non máxica como o demostra a tradición do San Xoán. Sería daquelas tamén unha planta máxica?” A ben seguro.
“Hai que ter en conta que antes o sabugueiro medraba a carón de todas as casas, así que algo tería que ter. E aínda hai lendas por Centroeuropa que relatan como os nenos, ao nacer, tiñan que levalos debaixo do sabugueiro, e o cadaleito cos mortos da familia tamén tiñan que pasar por debaixo do sabugueiro da casa”.
Si, o do sabugueiro nas casas ten algo de misterioso. Cando unha casa é abandonada e lle comeza a caer o tellado, o primeiro que aparecen dentro das súas paredes son as polas dos sabugueiros, mesmo antes que as silvas ou as edras.
Este triste espectáculo aterrecedor, é cada vez máis cotián no rural galego. Poida que, proxectos como os de Carabuñas Sabugueiro, axuden a coutar o despoboamento do rural e, os sabugueiros, na vez de ser a bandeira do abandono, sexan o cultivo que, con outros, rexeneren o rural galego.
De momento a empresa Veigas de Sabugueiro S.L., ten máis mercado ca produción e un premio importante, o que lle deron a súa xalea de flor de sabugueiro: o do sabor máis innovador no Forum Gastronómico de A Coruña.
E non pensen, a cervexa acada os 6,3 grados. Non lles podo dicir como sabe, pois teñen as existencias rematadas e non puiden catala aínda.
Os resultados das eleccións andaluzas non se entenderán ao xeito se non analizamos a súa sociedade, os cambios que se produciron nos últimos 50 anos e o papel do PSOE no desmantelamentodos movementos sociais. A irrupción de VOX é a volta dos señoritos andaluces tradicionais.
Por máis que a sociedade galega é a andaluza sexan moi diferentes, o panorama político andaluz e o galego son moi semellantes. PP e PSOE puxeron en marcha nas dúas comunidades idénticas políticas que os levou a monopolizar o goberno autonómico por máis de 37 anos.
Ambos basearon as súas maiorías parlamentarias, pero tamén sociais, no que o sociólogo Manuel Pérez Yruela definiu como o “paradoxo da satisfacción”. Ao pasar do subdesenvolvemento á sociedade do benestar, bloqueouse toda reflexión crítica dos problemas a resolver.
A cidadanía olla para atrás e móstrase satisfeita co conseguido. Na vez de tentar avanzar ou relacionar co desenvolvemento que tiveron outras comunidades da UE ,de onde procederon a maioría dos fondos investidos, faise conservadora e ten medo a perder o acadado, pois nunca viviron mellor.
O pasado de miseria lastra o futuro. Ensimésmanse e non queren ver que se Andalucía avanzou nun 3%, o seu veciño Algarve fíxoo non 20% no mesmo período.
Con ese benestar e co “nunca vivimos mellor”, créase o que o economista andaluz Antonio Porras define como o “mito propagandístico” que se traduce en clave de optimismo.
Non queren ver que se Andalucía avanzou nun 3%, o seu veciño Algarve fíxoo non 20% no mesmo período.
Este estado de ánimo maioritario, satisfacción co pasado e medo ao futuro, só pode lograrse pondo a traballar todos os resortes, mesmo para-legais, cos que conta o poder, e cunha sociedade necesariamente moi subsidiada.
Ambos os partidos o fixeron, só que o PPdG válese do vello caciquismo e o PSOE andaluz teceu unha rede clientelar amparada polos subsidios necesarios, co PER (Plano de Emprego Rural) como elemento para rematar coa pobreza e coa dependencia do señoritismo dos cortijos. Os tan mentados ERES, foron unha anomalía práctica dese clientelismo socialista.
Desfacerse dos competidores
O PP en Galiza desfíxose dos seus competidores electorais naturais, realizando unha concentración parcelaría no centro-dereita e o galeguismo folclorizante, que chegou até a fronteira da autodeterminación.
O PSOE realizou algo semellante coa esquerda andaluza, chuchando, pouco a pouco, primeiro nos anos da Transicion aos cadros da ORT (Organización Revolucionaria de Trabajadores) e o PTE (Partido del Trabajo de España) e, logo, estes, coaptando, sen pausa, a unha boa parte dos dirixentes locais do PCE. No primeira operación coas xentes próximas a Cristina Almeida, máis tarde cos “carrillistas” e, logo, con moito militantes que necesitaban procurarse a vida e aceptaban postos remunerados na administración autonómica ou local, que rexentaban os socialistas.
A última serie en incorporarse foi antes desta eleccións, cando entraron no PSOE desde IU xentes próximas a Diego Valderas, quen fora vicepresidente hai catro anos con Susana Díaz. Aínda que o ex alcalde de Bollullos Par del Condado (Huelva), resistiu a chamamentos e presións.
En palabras dun ex dirixente do PCE, agora no PSOE, “trátase de aglutinar todo o electorado, desde as Irmandades do Rocío ás organizacións feministas pasando polos sindicatos”.
No 2014, Susana Díaz toma unha decisión que vai marcar a política andaluza para estes anos: expulsa do goberno a IU, para facerlle unha verdadeira OPA aos seus militantes, como xa realizaran anteriormente en ben concellos. Moitos dos cargos de IU quedan desamparados e sen traballo.
No 2014, Susana Díaz toma unha decisión que vai marcar a política andaluza para estes anos: expulsa do goberno a IU, para facerlle unha verdadeira OPA aos seus militantes,
O domingo 22 de marzo do 2015, Susana Díaz consegue 47 deputados e o 35% dos votos. Eufórica afirma que “logramos frear ao populismo de Podemos”. Finalmente pacta con Ciudadanos (9 deputados) un goberno en minoría.
Non é que a filla do fontaneiro teña unha ambición desmedida, que tamén, senón que o PSOE sevillano, que encarnan Felipe Gónzalez e Afonso Guerra, aprestáronse a defender o Estado de 1978 que eles axudaron a construír.
Levaron a Susana Díaz polos máis altos despachos de Madrid, primeiro ao Banco de Santander, onde xantou con Emilio Botín, logo co presidente de Telefónica, despois co da Caixa… E, finalmente, en El País, con Juan Luís Cebrián, que era un dos muñidores da operación.
Cal era esa operación? Nin máis nin menos que un golpe de estado interno dentro do PSOE, para impedirun acordo con Podemos, desbancando a Pedro Sánchez e poñendo a Mariano Raxoi de presidente de España.
De primeiras, lográrono… até que falaron as bases.
Desfacerse dos movementos sociais
No ano 2006, sendo presidente Manuel Chaves, nomean á Duquesa de Alba, filla predilecta de Andalucía. Foi un xeito de desagravio por mor das manifestacións, ocupacións de terras, descualificacións e improperios, que os obreiros do campo, que dependían dos seus “cortijos”, viñan realizando contra a Casa de Alba.
Foi todo un símbolo, desagraviou a Duquesa e agraviou ao xornaleiros. Pero aos dirixentes socialistas xa non lles importaba moito. A maioría deles xa había anos que, segundo palabras do crego de Gerena (ex maoista) “como non poden ser señoritos, convertéronse en señoritingos”.
No ano 2006, sendo presidente Manuel Chaves, nomean á Duquesa de Alba, filla predilecta de Andalucía. Foi todo un símbolo: desagraviou a Duquesa e agraviou ao xornaleiros mobilizados.
Tanto é así que o propio Afonso Guerra mercara un “cortijo” neste municipio, a escasos metros de La Pizana, propiedade de Duquesa de Alba, famoso polas súas festas.
Pero antes, paseniño, foran desmantelando todos os movementos sociais, desde os veciñais aos sindicais. O xeito de rematar cos que podían ser contestatarios foi retirarlles as axudas, creando outros novos que eran os encargados de repartir subvencións e postos de traballo para lograr as “peonadas” esixidas e, así, cobrar todo o ano. “Na práctica, montaron unha administración paralela”, en palabras dun ex dirixente de Comisións Obreiras.
Para coutar os sindicatos empregaron os ERE. Un instrumento de reparto de prebendas aos afíns que comezaría cando o peche da mina de Boliden en Aznalcollar.
Paralelamente, comezaron tamén a incentivar as Cofradías de Semana Santa, as Irmandades das distintas romarías, comezando polas do Rocío, e as distintas “peñas” flamencas ou touriñas.
Simultaneamente institucionalizaron como “andalucismo” unha parte do seu folclore e “idiosincrasia”, que chegou até a gastronomía, que non o fixo tan ben Fraga Iribarne en Galiza.
Para completar o panorama, os servizos sociais, que controlaban a unha sociedade subsidiada, polas súas propias característica de pobreza, foron privatizados sen reparo, pasándoos a mans de oligopolios como o de Florentino Pérez.
Aí comezou parte do declive do PSOE que, coa crise, non foi capaz de satisfacer as demandas da sociedade, creando unha capa cada vez máis ampla de descontentos entre os seus votantes subsidiados e as clases medias, agora minguadas.
Só lle faltaba as disputas internas partidarias para que moitos decidiran cambiar o sentido do seu voto ou, mellor, quedar na casa.
Dous terzos dos votos que perderon foron a Ciudadanos, os outros a abstención.
IU e Podemos
Adelante Andalucía non foi quen de recoller os votos dos descontentos co PSOE. En política é ben sabido que dous máis dous non teñen porque ser catro. E, nesta ocasión, estaba claro que a alianza entre IU e Podemos tería moi difícil revalidar os resultados que logran por separado.
Son dous mundos distintos cando non antagónicos. A unha boa parte dos votantes de IU, sepáraos de Podemos un abismo tan grande como os separa do PSOE. (Lémbrome cando nos anos oitenta, na feira visitábamos as distintas casetas dos partidos con dirixentes do PCE, PP e CDS e a única na que non querían entrar era na do PSOE).
Hai que falar mesmo de inimizades familiares e, tamén, das que se viñeron incubando nestes últimos anos. No caso socialista polas fichazes, que elevarían a desgarros moi intensos no PCE. No caso de IU e Podemos porque moitos vellos militantes non entenden nin comparten a política de Alberto Garzón, nin a teima de Podemos de acabar coa súa cultura política.
Moitos vellos militantes non entenden nin comparten a política de Alberto Garzón nin a teima de Podemos de acabar coa súa cultura política.
Non comparten, sobre todo o “postureo” dos de Iglesias e a súa ausencia nos movementos sociais. Acúsanos de ser “un instrumento desmobilizador”.
Manolo Arregui, quen fora voceiro da deputación de Sevilla e membro do Comité Central do PCE, dime: “agora dóenme os resultados, como non me van doer, pero non fixen nada por evitalos”.
Un sector do PCE, crítico cos pactos con Podemos, considera que os de Pablo Iglesias son “o PSOE do ano 2000”. Achácanlles non só que non estean nos movementos sociais, senón que “funcionaron a xeito de válvula de escape para desmobilizar aos movementos xurdidos no 15-M”.
Nestas eleccións, a fractura entre o mundo podemita e o comunista, na vez de acurtarse, agrandouse malia aos acordos e alianzas.
E logo están as propias leas internas en Podemos Andalucía e destes coa cúpula de Madrid. “Todo un rosario de insensateces”, dime Javier E., un militante que “xa vía vir os resultados”.
Ciudadanos non ten estrutura en Andalucía, como si a ten o PP.
É certo que votos a Podemos nas anteriores eleccións autonómicas foron parar a gora a Ciudadanos e aínda a VOX?
Ciudadanos e o seu ascenso só sería a expresión mediática dun fenómeno creado polas cúpulas empresariais para Cataluña, que tivo en Andalucía o seu correlato, precisamente por ese antagonismo Cataluña-España, no que puxeron tanto empeño en acentuar tanto en Madrid como os independentistas. Pero Ciudadanos non ten estrutura en Andalucía, como si a ten o PP. “O seu problema vai vir cando teñan que facer política práctica e non propaganda”, dime un ex militante do PP.
Señoritos, non fascistas
A moitos lectores pode chamarlles a atención que sexa precisamente en Andalucía onde irrompe VOX con forza, pois teñen a idea de que esta rexión é de esquerdas polas súas condicións socioeconómicas… Só unha parte. Ningunha rexión do territorio español mellor que Andalucía, para que aparecese un VOX puxante.
O VOX que emerxeu en Andalucía, non se pode dicir que sexa un VOX fascista, senón a expresión do señoritismo andaluz que é tremendamente clasista, rancio, machista e homófobo. Tampouco non é xenófobo, senón aporofóbico: non discriminan por ser estranxeiros, senón por ser pobres. Non hai máis que ir a Puerto Banúsou a Alcalá de Guadaira.
O VOX que emerxeu en Andalucía é clasista, rancio, machista e homófobo e máis que xenófobo, aporofóbico: non discriminan por ser estranxeiros, senón por ser pobres.
Son os señoritos dos “cortijos”, non hai tanto con dereito de pernada. Os dos touros, os de certas Irmandades de Semana Santa, coa lexión, coa Garda Civil (que sempre os serviu contra os obreiros do campo). O machismo de sombreiro cordobés e mantilla… Os das festas flamencas e “tablaos” exclusivos. Os de “Andalucía es España”, que se impuxo no franquismo e que o PSOE axudou a que perdurara. Se precisan un retrato, aínda poden ir a García Lorca.
Coñecín a eses señoritos andaluces cando montaron AP (andei por alí na caravana de Fraga). Eses que nos pobos pagaban eles o partido coma se fose o seu “cortijo”, abrían locais nas súas casas e mantiñan toda a organización contratando os seus traballadores e dándolle, xa daquelas, sobresoldos aos cargos provinciais.
Estes señoritos, reacios a perder os privilexios de toda caste, foron os que traballaron agora para VOX. Teñan en conta que a dereita española reivindica os votos de VOX como seus… Porque, non fondo, son os mesmos e defenden os mesmos intereses.
Non focalicemos en VOX (é unha visión española), cando o problema verdadeiro para as nosas liberdades é o PP de Pablo Casado.
Para rematar unha última reflexión: aquela esquerda estatal, alternativa, que “quería asaltar o ceo”, e ía lanzada cara o poder, está agora á defensiva. Témome que algúns dos que defenden “unha fronte ampla para frear o fascismo”, non tardarán en propoñer máis ca unha alianza co PSOE, cando o PSOE é, precisamente, un dos culpábeis da actual situación.
Eu non sei con que Ramón Muñiz quedarme. Se con aquel traballador da Extensión Agraria de Compostela que teima na dirección clandestina da UPG pór a andar as Comisións Labregas, creando e dirixindo os Comités de Apoio a Loita Labrega (CALL) nos que un grupos de mozas e mozos, maiormente estudantes, mestres, profesores, pero tamén profesionais liberais, fomos mandados por Galiza adiante non só predicar a boa nova de que outra Terra era posíbel, senón de que había que volver a organizarse.
Predicadores, no senso máis estrito da palabra, pois, naquel primeiro grupo, tamén había algúns cregos, aos que Ramón Muñiz tamén enleara.
Se con aquel Ramón Muñiz que foi quen de tecer complicidades na creación do Bloque Nacionalista Galego, entre viaxes por toda Galiza creando grupos de independentes. Visitas a Xosé Manuel Beiras e a Aurichu Pereira, diálogos cos seus ex compañeiros na dirección da UPG, Elvira Souto e Ramón López Suevos. Chamadas a Francisco Rodríguez e a Bautista Álvarez. Conversas con Mariano Abalo e intentos de “domesticar” a Méndez Ferrín, (que aínda non pergueñara a Posición Soto, que, pasado o tempo, asumiría X. M. Beiras na creación de AGE), e aos de Galicia Ceibe e, aínda, aos libertarios de Arco da Vella.
Un traballo semellante de muñidor que xa realizara cando a creación da AN-PG.
Ramón Muñiz éra unha persoa dialogante. De consenso, non por condición, senón por razón.
Ou con aquel Ramón Muñiz, primeiro xerente de Promocións Culturais Galegas S. A., a empresa editora que revive no 1977 o semanario A Nosa Terra, tentando imbuír un pouco de realismo ao ímpeto dunhas mozas e mozos xornalistas que teimaban en comerse o mundo e estar en todos os lados. Os días e os cartos daban para o que daban e alí estaban el e Perfecto Ramos para deixalo claro.
Ramón Muñiz era realista, pero teimaba en transformar esa realidade.
Ou con aquel Ramón Muñiz que no II Congreso da UPG comezou polemizando pola constitución da Mesa que tiña que dirixir o Congreso e rematou facendo o mesmo, con X. L. Ledo e outros “das labregas”, en cada unha das cinco Comisións.
Aínda o estou escoitando: “o que controla a mesa, dirixe os debates, e quen dirixe os debates, gaña o Congreso”. E senón que llo digan aos de En Marea e a Villares. Ramón Muñiz era un polemista nato e teimudo.
Ou con aquel Ramón Muñiz que dirixiu as primeiras campañas electorais do BNG, tentando darlle un aire novo, asimilalo un pouco na forma aos partidos tradicionais, no xeito de comunicar as mensaxes. Lémbrome daquelas discusións con Francisco Trigo, nos locais de A Nosa Terra, da que era conselleiro, na rúa Doutor Cadaval de Vigo.
Ramón Muñiz non só cría na xente, senón que coñecía ben Galiza.
Ou con aquel Ramón Muñiz, que volvía a Madrid, onde se afiliara a UPG no 1967, e que comeza a falar da importancia da memoria histórica. Pasando da análise aos feitos comandou un grupo (Xosé López, Lois Celeiro, Pablo Viz, Carlos Basalo…) que comezaron a percorrer Galiza desde Ortegal ao Miño magnetófono na man, para deixar plasma a resistencia das galegas e galegos ao Cabalo de Atila, a súa loita e, en moitos casos, tamén a súa vitoria, aínda que semellara, daquelas, que fora ao contrario.
Foi esa idea da importancia da memoria a que o levou, nos últimos anos, a consagrarse non só a difundir a memoria do seu amigo Moncho Valcárcel, senón de todo o que implica a súa loita. Un día dixo do BNG: “é precisamente a súa historia a que lle da credibilidade no presente e seguridade no futuro”.
Muñiz era un home de acción que sabía da importancia de construír o propio relato… E de amizades.
Ou do Ramón Muñiz ecoloxista, que andaba Galiza na procura de inmortalizar, defender e mostrar lugares singulares. Así foi quen de construír os seus libros sobre as fervenzas.
Ou o Ramón Muñiz da Rede Galega contra a Pobreza ouda Asociación para o Traballo Social e Comunitario. Sempre disposto non só a loitar polos máis desfavorecidos, senón polas causas máis nobres. Loitar non desde a caridade, senón desde a xustiza e a actividade política, único xeito de poder mudar a situación de fondo.
A Muñiz gustáballe resolver os problemas indo ao fondo.
Se me teño que quedar con algún Ramón Muñiz quedareime co do sorriso franco e o da aperta forte…
Ou o Ramón Muñiz que, aquel domingo de febreiro de 1976 se achegou As Encobras.
Todo estaba preparado para darlles o cheque aos veciños en pagamento dunhas terras que tiñan que abandonar, non se sabía para onde nin como, só o cando.
O verdadeiro crego das Encrobas arengaba: “Isto é coma un exército no que eu son o voso capitán. E un capitán nada pode facer sen os seus soldados, pero tamén os soldados non poden facer nada sen o seu capitán”.
Pero alí, quen apareceu como o capitán foi Manuel Rodríguez, Manolo das Encrobas, que interrompeu o discurso do crego berrando:
– Os cartos non solucionan nada.
– E logo que queredes?- Un caciquiño tentou deixar coa palabra da boca ao Manolo.
Pero este non calou, e comezou a declamar as peticións que Ramón Muñiz, agardando detrás del, lle preparara, e que se podían resumir en “cartos non, traslado da poboación” que logo daría paso a “a terra é nosa e non de Fenosa”.
Manifestación en Carballo en maio de 1978, en defensa do areal de Baldaio.
E logo viría o papel de Muñiz, como comisionado do Comité Central da UPG en Baldaio ou en Xove. O Muñiz que deseña a campaña contra a Cota Empresarial Agraria.
O Ramón Muñiz exiliado en Portugal no 1975 e que non lle importaba actuar na sombra sempre que a situación o requirise.
Ou con aquel Muñiz que chegou a Chantada a comezos de 1973. Chegou nun Alpine, que none ra calquera cousa e contactou comigo a saída do instituto:
-Ti es Eiré, eu son Marcelo (ou seu nome de guerra).Veño para que montes unha asemblea entre os veciños para reclamar o monte Faro para as parroquias.
Nin o coñecía nin tiña escoitado falar del. Deume a orde. Eu monteina, pero a Garda Civil desmontouma.
Ou con aquel Ramón Muñiz que aínda non hai un ano, cando lle mandei un artigo que me pedira para o libro sobre Moncho Valcárcel me chamou e me dixo de xeito imperativo: “tes aí un paragrafo que che vou eliminar. Distorsiona a mensaxe e pode dar unha idea equívoca dese dirixente do que falas, pero, sobre todo, poden utilizar o dato para atacar a UPG. Xa sabes como fan”.
Era so unha anécdota dun 1º de Maio. Pero sacouna, non o ía sacar, porque Ramón Muñiz foi sempre leal coa persoas, pero sobre todo coas organizacións nas que traballou… E sempre tivo unha seguridade en si mesmo que, como sucedía coa maioría dos dirixentes nacionalistas dos anos setenta que eran de boa familia, e que non tiñamos os pobres do leiras.
Pero se me teño que quedar con algún Ramón Muñiz quedareime co do sorriso franco e o da aperta forte…
Pero Ramón Muñiz foi, sobre todo, ese home imprescindíbel no nacionalismo galego moderno.
En Galicia caducan agora a concesión de 14 saltos pero a maioría deles vánllela prorrogar, como pasou xa co dos Peares. Hai unha vara de medir para os pequenos e outra para os grandes. Até de agora, o Estado veu incumprindo sistematicamente as súas leis e as directivas europeas. Sequera lles reclama as empresas o 25% que por contrato teñen que entregar para usos sociais.
Cando a finais do ano 1957 comezaron os movementos de terras para construír o salto de Belesar, ao alcalde de Chantada, Xosé Vázquez Yebra, non se lle ocorreu nada mellor que pedirlle a Fenosa que solicitase e pagase licencia de obras coma calquera veciño.
Aos poucos días xuntáronse a comer no restaurante Catro Camiños de Chantada o director xeral de Fenosa, Benigno Quiroga, o Gobernador Civil de Lugo, Enrique Otero e o presidente da Deputación, Luís Ameijide.
Comeron troitas e perdices e, ao rematar, chamaron polo alcalde para que se presentase alí ipso facto. Sen convidalo sequera a café, comunicáronlle que quedaba cesado no seu cargo.
Non era un alcalde calquera, a súa familia viñera patrimonializando o posto de alcalde dese municipio, só coa paréntese da II República.
No seu lugar nomearon a Xosé Regal Vázquez, un dentista que tiña o grande mérito de ser amigo persoal de Benigno Quiroga.
Serviu tan ben a Fenosa que mentres el mandou e puido designar os seus sucesores a empresa nunca tivo que pagar o canon eléctrico. O contencioso nos tribunais comezou no 1993, cando accederon ao goberno os nacionalistas e non rematou até o 2007, cando volveron a ocupar a alcaldía. Polo medio, votacións do actual alcalde, Manuel Varela, tanto no concello como na Deputación, mostrándose contrario á execución da sentenza do TSXG que lle daba a razón ao concello.
Como se pode observar, a man de Fenosa non só e longa, senón que preme con intensidade onde ten que premer.
A Naturgy (antes Fenosa) remataríalle a concesión do salto de Belesar, o máis importante de Galiza, no ano 2013. Hai que ter en conta que as obras comezaron no 1957 e que a central hidroeléctrica se inaugurou no 1963, aínda que Fenosa se fai coa concesión para o aproveitamento hidráulico do Miño a fin dos anos cincuenta segundo a lei 1879. Con ela en vigor, a concesión era só por 50 anos. Pero no ano1975 entra en vigor un texto legal a que se acolle Fenosa para prorrogar os aproveitamentos de todos os seus saltos 25 anos máis.
As eléctricas non só as saben todas, senón que forman parte da cerna do Estado. Así que construíron en Belesar dúas novas centrais, ampliando así a concesión case sine die se as leis non se cumpren.
O encoro dos Peares como exemplo
A afirmación pode semellar gratuíta, pero non o é se temos como referente o que ditaminou o goberno Zapatero para o encoro de Os Peares. A concesión caducaba no 2010 e renovárona, un ano antes, até o 2059, superando os 75 que fixa o Regulamento do Dominio Público Hidráulico.
Fenosa tamén solicitou daquela a ampliación da concesión tendo en conta que construíra dúas centrais contiguas á grande presa.
Non se trataría de dúas novas presas ou muros, senón de dúas novas centrais coas súas correspondentes turbinas, alertan desde Ríos Con Vida. O catedrático de Dereito Administrativo, Pedro Brufao considera que nestes casos existen graves problemas para aplicar a legalidade.
Pedro Brufao, catedrático de Dereito Administrativo.
Esas novas turbinas, contiguas ao salto principal, son unhas turbinas que están a instalar tanto Naturgy como Iberdrola en todas e cada unha das principais centrais hidroeléctricas galegas.
As propaganda oficial das empresas afirma que, como reutilizan a auga do xerador principal, bombeándoa de novo ao encoro coa súa propia electricidade, son moi rendíbeis, tanto desde o punto de vista económico como ecolóxico, pois non só non xerarían impacto ambiental, senón que, agora, “permiten que a canle do río leve auga onde antes estaba seco”.
Os ecoloxistas de ADEGA non están de acordo. Afirman que estas novas centrais””modifican substancialmente as concesións dunhas zonas que deberían de recuperarse”. Polo que critican que o ministerio prescindira no 2007, no caso dos Peares, “da correspondente avaliación de impacto ambiental”.
“Ao extinguirse o dereito concesional, reverterán na administración competente, gratuitamente e libres de cargas cantas obras fosen construídas dentro do dominio público hidráulico para a explotación do aproveitamento”, di a lei.
E iso queda moi ben para as centrais pequenas, pero non para as grandes presas hidroeléctricas, que pertencen ao oligopolio.
Enviande, a primeira central que caduca
A minicentral de Enviande non só é a primeira á que lle caduca a súa concesión, senón que tamén vai ser a primeira, e, de momento, a única da que o Estado se faga cargo, aínda que só sexa de xeito temporal.
A Confederación Hidrográfica do Miño-Sil prepara xa un expediente para sacar de novo a concesión de Enviande a concurso público.
Situada no municipio de Chantada, a hidroeléctrica conta con 1.100 KW de potencia e estaba agora explotada pola división enerxética de Aluminios Cortizo. A concesión rematou o 11 de decembro de 2016, pero, como ocorre con case todo o que ten que ver coa tramitación deste tipo de instalacións, a extinción da concesión asinouse o pasado 14 de marzo, “acordando reverter á Administración Xeral do Estado e adscribir á Confederación Hidrográfica do Miño-Sil este aproveitamento”.
Non será a única. Existen outras 14 centrais, das 91 existentes nas Confederación Hidrográfica, cuxa concesión tamén caduca nos próximos anos e deberá de ser revisada.
O 10 de decembro do pasado 2017 finalizou o prazo da concesión da central de Castro Caldelas e o 10 de marzo deste 2018 a de Vilachán. A primeira delas, no Río Edo (Ourense), alcanza os 4.360 KW e está en mans dunha sociedade, con sede en Madrid, administrada por Eulogio Carlos Blanco Fernández.
Existen outras 14 centrais, das 91 existentes nas Confederación Hidrográfica do miño-sil, cuxa concesión tamén caduca nos próximos anos e deberá de ser revisada.
A de Vilachán, no municipio pontevedrés de Oia, conta cunha potencia de 1.250 KW e o titular é a agrupación de interese económico Hidrotide.
A data de aprobación das dúas centrais, como pasa coa de Enviande, é relativamente recente, en comparación co que é habitual neste tipo de infraestruturas (en 1992 e 1993 respectivamente), co que hai marxe para dar vía libre a unha prórroga.
Así o pediron as empresas propietarias e, segundo a Confederación Hidrográfica Miño-Sil, “están a tramitar os expedientes de modificación de características e ampliación do prazo concesional”.
Non será a última ocasión na que a Confederación Hidrográfica do Miño-Sil, teña que decidir sobre as prórrogas. Cantas e cales non o podemos saber. Tanto desde Iberdrola como desde Naturgy afirman que é “unha información confidencial”.
A Confederación informa que as concesións das centrais a revisar serán 14, pero non fornece máis datos. Nunha resposta por escrito do Goberno ao Senado, a principios de 2014, sobre a caducidade dos aproveitamentos no próximos dez anos incluía na conca a central de Castadón-Hervidoiro (1.210 KW en Pereiro de Aguiar) de Endesa, e a de Cabo, (4.900 KW na Cañiza), de Hidromedia Galicia.
A CHMS licitou en agosto un contrato de asistencia técnica para a tramitación de expedientes sobre aproveitamentos hidroeléctricos. “En particular, expedientes de concesión, modificacións concesionais, revisión, extinción, autorizacións, estudos sobre a continuidade da explotación do aproveitamento con fins hidroeléctricos, e, no seu caso, tramitación do concurso público de explotación”, concretan na Confederación.
É certo que, como afirman algunhas fontes, o Estado deixou pasar os 18 meses regulamentarios para reclamar as concesións dalgunhas centrais e así facer efectiva a prórroga? Non podemos sabelo.
Construción de San Pedro II, ampliación por Iberdrola da central de San Pedro no río Sil
O Estado non quere as centrais
Desde o ministerio de Transición Ecolóxica afirman que aínda non tiveron tempo de tomar unha determinación do que van facer coas centrais que caducan, pero se tomamos en consideración a decisión tomada coa de Enviande, todo indica que o goberno do Estado dá as costas á explotación directa por tempo indefinido das centrais que vaian volvendo ás súas mans tras o fin do prazo das concesións.
A Confederación Hidrográfica del Ebro e o goberno de Aragón poderían ser un exemplo a seguir en Galiza. Os primeiros levaban anos batallando por quedarse coa titularidade dos encoros que caducan na súa conca.
A primeira batalla xa a gañaron cando conseguiron quedarse coa titularidade do encoro de El Puello, en Jaca.
O goberno de Aragón, pola súa parte, tamén demanda a xestión dos saltos hidroeléctricos que vaian caducando, negándose que se lle prorrogue a concesión ás empresas.
Non estamos a falar dunha batalla menor. O Observatorio de Sostenibilidade aposta por recuperar o total do aproveitamento das presas hidroeléctricas “como política de Estado”.
O Observatorio de Sostenibilidade aposta por recuperar o total do aproveitamento das presas hidroeléctricas “como política de Estado”.
Sería un xeito de abaratar o recibo da luz e que o impacto destes encoros repercutise na cidadanía. Como exemplo, poñen que, agora, o encoro de El Puello produce enerxía a un céntimo Kw/h, fronte aos 18 céntimos que cobran as empresas por quilovatio na mesma bacía.
Un escándalo
E se o Estado vai realizar novas concesións das centrais que caducan, cal vai ser a política a seguir? Que condicións lles imporá ás novas empresas? Farán cumprir a lei?
As empresas concesionarias dos saltos hidroeléctricos asinaron que lle entregarían un 25% da súa produción ao Estado para usos sociais.
Hoxe só hai unha empresa que cumpre o estipulado: Acciona que, logo da reclamación da Confederación Hidrolóxica do Ebro, comezou a pagar no 2014 ese 25% da enerxía hidráulica producida, a razón de 29´72 euros/MW/hora, máis impostos e gastos.
A empresa Endesa, á que tamén lle reclamou a mesma CHE, négase a facer efectivo o pagamento, argumentando que no seu prego de condicións das concesións non aparece consignado o prezo, como si aparece nas concesións de Acciona, que son máis recentes. Mentres tanto, Endesa, záfase e non paga.
Segundo datos do ano 2011, en Galiza hai instalados 3.337 MW en 147 centrais e minicentrais: 74 pertencentes á Xunta e 73 á Confederación Hidrolóxica Miño-Sil.
Porque ambos organismos non reclaman ese 25% da produción que nos pertence e con efecto retroactivo? Só o salto de Belesar tería que pagar máis de 10 millóns de euros anuais para usos sociais.
Recomendacións
O Informe do Observatorio para a Sostenibilidade realiza unha serie de recomendacións relacionadas coas las concesións hidroeléctricas para reducir o custe da enerxía en España, así como os gases de efecto invernadoiro que as instalacións enerxéticas expulsan a atmosfera.
Segundo datos do ano 2011, en Galiza hai instalados 3.337 MW en 147 centrais e minicentrais: 74 pertencentes á Xunta e 73 á Confederación Hidrolóxica Miño-Sil.
A primeira é “recuperar o total dos aproveitamentos hidroeléctricos como política de Estado e volver a licitalos ou non, pero con condicións favorables para o ben común e non as determinadas hai 75 anos”.
A segunda, “reducir o período de concesión das grandes hidráulicas a menos de 50 anos”.
E, por último, analizar con detalles a priorización no uso da auga do resto de aproveitamentos tanto para regar como de abastecementos, en relación aos aproveitamentos hidroeléctricos”.
Franco inaugurando o encoro de Belesar.
O discurso de Franco
Os encoros son moito máis ca fábricas de electricidade. Foron símbolo do Réxime franquista e construíronse segundo a súas disposicións ditatoriais e a comenencia das empresas que formaban parte do miolo do seu Estado.
Ese espírito franquista semella que colonizou as augas dos encoros, borrando do mapa a lampreas, anguías, cangrexos, troitas e, aínda, ameixas. Tamén as pobres das xacías e mouras que habitaban as augas e moraban nos penedos dos vales anegados.
Por non falar dos miles de veciños que perderon as súas terras e as súas casas, lugares dos que non quedan sequera letreiros que deixen constancia da súa existencia.
Encoro de Belesar.
Pero, entre todos os encoros que inaugurou Franco, ningún como o de de Belesar, “orgullo de España”. Este foi o discurso de inauguración do ditador (10-9-1963), sen parangón cos outros 70 pronunciados en idénticas circunstancias:
“Dúas palabras soamente para saudar a tantos galegos e demais españois aquí reunidos, aos que tiven a satisfacción neste día de poder ver e chocar a man. E para felicitar ao presidente e propulsor desta Empresa e de tantas outras da rexión e a todos os que puxeron as súas mans nesta obra grandiosa que, utilizando o aforro rexional e estimulando o seu quefacer e as súas inquedanzas, lograron poñer en marcha este complexo eléctrico tan importante e transcendente para a economía da rexión e para a vida de España, non só pola obra en si, senón polo efecto multiplicador da riqueza da nación e dos postos de traballo. Moitas grazas a todos e a miña felicitación máis entusiasta aos técnicos creadores deste complexo que hoxe é o orgullo de España. Moitas grazas”.
Como se ve, nin unha soa palabra para os veciños aos que lle anegaron as terras nin para os dos 30 lugares que quedaron baixo a auga.
Luciano Yordi de Carricarte, enxeñeiro do embalse de Belesar.
A réplica, en certo xeito, daríalla 25 anos despois Luciano Yordi de Carricarte, o enxeñeiro que construíu a presa máis alta de Europa coa técnica de construción máis anovadora (antes proxectábanse en tres dimensións, o de Belesar foi o primeiro en facelo en dúas), das habidas daquelas en todo o mundo: “Démolo todo (Galiza) para resolver o problema enerxético (de España), polo que agora (Galiza) debe esixir a montaxe, no seu propio chan, de industrias que teñan a súa base na enerxía, sen ter que enviala ao exterior”.
Cando se trata de Povisa, non falamos dunha empresa calquera, porque ademais de condicionar a sanidade galega é das que “mandan en Vigo”. Prepara un EREcun obxectivo claro: obter máis cartos da sanidade pública asinando un novo convenio.
José Silveira e Xulio F. Gaioso (á dereita).
O auxe do Grupo Nosa Terra XXI, que preside o extremeño José Silveira Cañizares, non se entende sen ter en conta as súas relacións con Xulio Fernández Gaioso, de quen é consogro, logo de casar o seu fillo Xosé Bernardo, cunha filla do outrora todopoderoso presidente da Caixanova.
No 1997, polos tempos de producirse este casorio, Silveira, propietario da empresa de remolcadores Remolcanosa, merca Elcano, a maior navieira española, que viña de privatizar o goberno Aznar.
Un ano despois faise coa propiedade de Povisa, o maior hospital privado de todo o Estado. Entra no mundo da sanidade grazas ao doutor Pintado, seu médico, amigo e socio.Unha boa parte do diñeiro da operación sae dun crédito de Caixavigo.
No ano 2010, dous días antes da fusión de Caixa Galicia con Caixanova, e baixo a supervisión de Deloitte, a entidade de aforro radicada en Vigo triplica a súa participación en Nosa Terra XXI a través do Fondo de Inversión Ahorro 2000, ao que pertence Povisa.
Puido ser unha casualidade.
Como que Rocío Mosquera, xerente do hospital Nosa Señora da Esperanza, pertencente ao mesmo grupo que Povisa, fose nomeada por Núñez Feixóo xerente do Sergas (2009-2012) e a seguir conselleira de Sanidade (2012-2015), sendo ela quen negociou o convenio do ano 2014.
Rocío Mosquera foi Conselleira de Sanidade e María Luís Brandt é a actual xerente de Povisa.
Actualmente, Rocío Mosquera é xerente de Galaria, empresa pública que, anteriormente, presidiu María Luisa Brandt, xerente agora de Povisa.
Pero hai máis casualidades. A propia María Luísa Brandt, traballou en Deloitte (2001-2007), a empresa que auditaba a Povisa. Si, a mesma que, contratada pola Xunta, non atopou ningún burato na entidade presidida por Xulio F. Gaioso.
Adaptar o Álvaro Cunqueiro a Povisa
A planificación do Sergas case sempre se fixo tendo en conta os intereses deste hospital.
Cando o goberno bipartito decide construír un novo centro sanitario en Vigo, para cubrir as demandas sanitarias dunha área de máis de 500.000 persoas, ármase un tremendo balbordo nas altas instancias galegas.
Cayetano R. Escudero, actual concelleiro en Vigo, foi director xeral do SERGAS cando se elaborou o proxecto do novo hospital de Vigo, no periodo do goberno bipartito, demediado despois que chegou Feixóo á presidencia da Xunta.
Co proxecto aprobado, sendo Cayetano Rodríguez Escudero secretario xeral do Sergas (2006-2009), a sanidade pública xa non precisaba o hospital de Povisa. O hospital público, que agora se chama Álvaro Cunqueiro, e máis o hospital do Meixoeiro, serían quen de atender os pacientes de toda a área.
Algunha das empresas finalistas no concurso, recibira a “recomendación” de que mercasen Povisa, se querían optar á concesión.
Non aceptaron e pechouse o concurso con bastante escándalo, aínda que amortecido nos medios de comunicación e con presións ás empresas perdedoras desde diversos sectores políticos e económicos de Vigo e Compostela.
A situación mudara co novo Goberno do PP e coaa chegada de Alberto Núñez Feixó á presidencia da Xunta. Axiña se modifica o proxecto primario minorando o que ía ser o novo hospital. E non só iso: privatizase na práctica o Álvaro Cunqueiro, entregándollo a unha empresa que apenas tiña experiencia en xestión hospitalaria.
Ao proxecto do Cunqueiro recortáronlle 400 camas das 1470 previstas, xusto as mesmas (405) que agora ten concertadas Povisa co Sergas
Dáse a casualidade que o recorte ao novo hospital foi de 400 camas sobre as 1.470 previstas no primeiro proxecto. As mesmas que Povisa ten dedicadas agora (405) á atención pública, fronte as 123 que dedica á atención privada.
A plataforma pola Sanidade Pública, BNG e PSOE, denunciaron daquela que a modificación do proxecto primixenio do hospital se realizaba para que “a clínica Povisa siga mantendo o negocio”.
Manifestacións a prol da sanidade pública unha e outra vez, declaracións de médicos, sindicatos e plataformas denunciando a situación, e un alcalde, Abel Caballero, que colle a bandeira da sanidade pública, tísnaa de viguismo e envólvese nela. O non a privatización da sanidade, aínda ecoa en todo Vigo unha e outra vez.
O mesmo Abel Caballero, abandeirado contra a privatización do Hospital Álvaro Cunqueiro, é o que demanda agora que a Xunta lle dea máis diñeiro público a Povisa para “evitar o seu estrangulamento”.
A presentación dun ERE
O hospital Povisa, seguiu a ser, por mor dadecisión de Núñez Feixóo, imprescindíbel para a sanidade galega. Ten ao seu cargo a atención de 137.000 cidadáns da sanidade pública, a medio dun concerto asinado coa Xunta. O último no ano 2014.
Por cada cartilla da Seguridade Social que xestiona Povisa, as arcas galegas páganlle á empresa de Silveira 540 euros ao ano.
Agora Povisa anuncia que é ela a que está a “financiar a sanidade pública”. Afirma que, desde que asinou o convenio, perdeu 42 millóns de euros, máis de 10 millóns por ano. E demanda un cambio no concerto asinado coa Xunta. Quere máis cartos ou que lle permitan despedir a persoal, para ser rendíbel.
Aínda que, todo hai que dicilo, segundo a Asociación Galega para a Sanidade Pública “non ofrece información desagregada dos gastos que lle ocasiona a atención aos pacientes da sanidade pública e da sanidade privada”.
Como a Xunta se nega, Povisa presenta un ERE e pídelle que se faga cargo deses 137.000 pacientes.
A Xunta sabe que hoxe por hoxe non pode facer operativas as 400 novas camas necesarias para atender a eses milleiros de cidadáns, porque Povisa xa forma parte do sistema sanitario público galego, o mesmo que o hospital Álvaro Cunqueiro, con xestión tamén privada. Lembren que son esas 400 camas que lle sacaron a este novo hospital.
A xerente do centro, María Luísa Brandt manifesta que “nós non queremos gañar nada coa sanidade pública, só non perder diñeiro”, cando o concerto co Sergas representa o 77% do seu negocio.
Así que demandan unha saída formulando un dilema: “ou aumentamos os ingresos, ou reducimos os gastos”.
A hospitalización representaría o 87% dos gastos e a farmacia o 13%.
A Xunta xa cedeu un pouco e afirma estar disposta a pagar os medicamentos dos pacientes non ingresados. Pero a Povisa non lle é bastante. As negociacións seguen.
Desde a Asociación Galega para a Sanidade Pública denuncian o grande risco que implica esta medida para o erario público, pois “o hospital privado prescribe unha medicación que será pagada polo Sergas e o Consello de Contas denunciou a coincidencia de pacientes públicos e privados e os gastos sen desglosar”. As 137.000 persoas da sanidade pública que dependen do “hospital de referencia”, son os reféns.
Cantos máis recortes de persoal, peor atención. Por iso ten a lista de espera máis grande da sanidade galega e a Xunta, desglosa en Vigo a espera por atención en Povisa coa dos outros hospitais que xestiona máis ou menos directamente, pois duplica á do Sergas.
Os sindicatos denuncian que o aumento de cartillas en Povisa non levou emparellado o aumento do persoal
Os sindicatos denuncian que o aumento de cartillas que se deu en Povisa, cun dúas fortes campañas propagandísticas, non levou emparellado o aumento do persoal e en consecuenciaa atención aos pacientes empeorou e as listaxes de espera medraron.
A última e intensa campaña publicitaria para que as persoas escollesen Povisa como hospital produciuse hai menos dun ano. Segundo fontes sindicais, conseguiu un aumento de máis de 1.500 cartillas.
Como se entende logo que se os pacientes da Seguridade Social lle dan perdas e non lles chegan a nada como din os 540 euros anuais da Xunta por paciente, se lancen a conseguir máis afiliados da Seguridade Social? Por que a Xunta se viu obrigada a pórlle un tope de 139.000 cartillas no concerto asinado entre ambos?
Povisa ten agora medo a que moitos dos usuarios captados se dean de baixa, e marchen para a ser atendidos nos centros públicos e por iso unha das súas demandas é que o número de persoas a atender se manteña estábel durante todo o ano.
E non se conculca deste xeito a libre elección de médico e hospital que pregoa a Xunta?
A historia dun negocio
No ano 2010, en pleno conflito laboral, Povisa xa ameazou con despedir a 787 traballadores, mediante un ERE semellante ao actual.
No ano 2014, antes de asinar o Concerto Singular que está en vigor, planeou outro ERE para suprimir 56 postos de traballo máis.
As ameazas e as demandas continuas de melloras dos concertos, forman parte da historia da empresa.
No 1996 asinou un vantaxoso concerto que lle permitiu cobrar por adiantado e incrementar os seus ingresos por aumento da poboación asignada (de 102.312 a 127.405, habitantes), e por contratar novas actividades. Paralelamente a estas medidas, o Sergas suprimiu os controis sobre os excesos que se sancionaban economicamente.
No 2006 anunciou recursos xudiciais se o Sergas non pagaba a débeda acumulada entre o ano 2000 e o 2004 por exceso de cota e ofreceuse a resolver as listas de espera en 14 meses se se lles aportaba máis diñeiro.
Na última negociación do Concerto do ano 2014, conseguiu modificar o sistema de pago pasando a cobrar 540 euros por persoa/ano, só 100 euros menos que o Hospital Público Álvaro Cunqueiro malia a non atender a pacientes desprazados, a carecer de numerosos servizos como xinecología, paliativos ou hospitalización a domicilio e a atender procesos de menor complexidade e custo xa que non realiza cirurxía cardíaca, cirurxía torácica, ou non atende psiquiatría, tuberculose e outras patoloxías respiratorias, etc…
Outra importante axuda ao negocio foi que o novo Concerto permitiulle ampliarse captando poboación en todo Vigo (antes só prestaba servizos ao Morrazo, Coia e Val Miñor). A pesar de todo, a mala xestión conduciunos a perder 7,1 millóns nos dous primeiros anos e a presentar unha demanda por 9,8 millóns para medicamentos.
Entre o ano 2000 e o 2018 o incremento do concerto alcanzou o 27,1%, tres veces máis que o crecemento da poboación asignada que foi de tan só o 9,6% (de 126.922 a 139.828 persoas).
Os problemas veñen de lonxe, e aínda que a falta de transparencia é a norma no Concerto, o Informe de Fiscalización do Concerto de Povisa realizado polo Consello de Contas de Galicia en 2006, mostrou que o proceso se realizou vulnerando a lexislación e sen ningunha transparencia, que as revisións anuais eran utilizadas para incrementar substancialmente as ganancias, que os custos se incrementaban utilizando certas trapelas, que existían irregularidades na facturación de consultas, que os servizos se facturaban a un maior prezo do acordado ou que Povisa conseguiu eliminar a inspección médica.
O persoal de Povisa ven reclamando un novo convenio desde 2010, con folgas senelleiras na sanidade
No medio, os traballadores
Se os pacientes semellan estar calados neste conflito, do que son os principais damnificados e, todo o máis, rosman polo baixo, non así os 1.400 traballadores e traballadoras da empresa.
Maria Xosé Abuín, da CIG, afirma que “o ERE é unha chantaxe coa que pretenden cargarse o actual convenio colectivo para que o novo persoal entre en peores condicións”.
A loita do persoal desta empresa ven de lonxe, reclamando mellores condicións de traballo e tamén de atención aos pacientes, con folgas senlleiras na sanidade.
Desde o ano 2010 están a reclamar un novo convenio colectivo, convenio que está paralizado desde aquelas.
Eva Solla, parlamentaria de En Marea, considera que “non é normal que a empresa estea aducindo perdas e que as súas contas nin sequera sexan públicas”, o primeiro paso para poder presentar un ERE.
E non son públicas porque, cando presentaron o ERE, aínda non estaban depositadas no Rexistro Mercantil, así que non existe documentación que certifique estas perdas de 42 millóns nas que basean a regulación de emprego.
Se no 2013 gañaron cartos e ao ano seguinte asinaron un novo convenio coa Xunta, como comezaron decontado a perder diñeiro?
O que si existen son datos do ano 2013, no que presenta unhas ganancias de 11,8 millóns de euros. Dáse a circunstancia de que Povisa era a empresa máis rendíbel do grupo Nosa Terra XXI, gañando cinco veces máis que a grande navieira Elcano, que, malia a súa dimensión só obtivo 2,2 millóns de beneficios.
E salta unha pregunta lóxica: se no 2013 gañaron cartos e ao ano seguinte asinaron un novo convenio coa Xunta, suponse que mellorando as condicións, como comezaron decontado a perder diñeiro?
A voceira de sanidade do BNG, a parlamentaria Montse Prado, afirma que “é magoante que o presidente Feixóo diga que a Xunta non ten que fiscalizar nada, cando a sanidade pública paga cos seus recortes o mantemento dunha empresa privada”.
Todos ollan cara Feixó
A Asociación Galega para a Defensa da Sanidade Pública faille dúas demandas a Xunta: “Non permitir a chantaxe” e que se comprometa a xestionar directamente o hospital no caso de que a empresa non garanta mantemento dos postos de traballo.
Tamén piden que se realice unha auditoría pública que analice a xestión do diñeiro público entregado a Povisa”e que a Xunta se comprometa “a non entregar un só euro máis entanto non se realice a auditoría”.
Poucos creen que a Xunta responderá ao xeito.
Para Pablo Vaamonde, coordenador xeral da Irmandade da Sanidade Galega (ISAGA), o presidente galego é un “experto e convencido privatizador. Foi a man que puxo a andar as nefastas Fundacións Sanitarias que logo houbo que rescatar e incorporar ao Sergas, porque estaban en quebra”.
Pablo Vaamonde afirma que “o traballo destrutivo de Feixó continúa agora: os centros privados ven asegurado o negocio e incrementan de xeito notábel a actividade derivada do Sergas”.
Povisa só seria un exemplo. Pero hai máis, como o acordo marco cos hospitais privados de A Coruña asinado non hai moito. “Logo de nove anos, a sanidade pública está nunha situación dramática”, conclúe Vaamonde.
En primeiro plano o Hospital Álvaro Cunqueiro, ao lonxe, no alto, o Hospital do Meixoeiro.
A propiedade do Álvaro Cunqueiro
A Sociedade Concesionaria Novo Hospital de Vigo S.A., é unha unión temporal de empresas (UTE) que forman Acciona (Entrecanales, 43% do capital), Puentes y Calzadas (galega, 23%), Veolia (dona de Altair, socia orixinal, co 17%) e Concesía (17%).
A UTE é a mesma que realizou a obra do hospital que agora xestiona, nomeando a seu máximo responsábel.
O contrato co Sergas incluía que a mesma firma se faría cargo durante vinte anos da xestión dos servizos non clínicos do hospital Álvaro Cunqueiro e dos outros da área de Vigo. Por este traballo cobra un canon anual de 68 millóns de euros. Para executala, as empresas constituíron outra UTE: Sociedade Operadora Novo Hospital de Vigo.
O novo proxecto, co seu modelo de financiamento público-privado, supuxo un incremento tal que pasou dos 450 millóns de euros a 1.400 millóns.
Un financiamento que foi cuberto polo Sergas que solicitou un crédito de 110 millóns de euros ao Banco Europeo de Investimentos pois a concesionaria non daba atopado financiamento.
O modelo de contratación, denunciado ante a UE, evitou a fiscalización estipulada na Lei de Contratos do Estado.
Ademais de reducir as camas nun 31%, o proxecto adaptado tamén reduciu o 55% das camas de urxencias, o 31% dos quirófanos, elimináronse os laboratorios… As distintas superficies, aparcamentos, xardíns, zonas de espera etc, minguaron nun 75%… E até estreitaron as parades e mudaron os zócalos.
Mentres Povisa anuncia perdas, a UTE do Cunqueiro cada ano gaña máis cartos.
É un caso singular na política galega. Logo de militar durante anos no PP abrazou o nacionalismo. Presentouse en Lalín por Compromiso por Galicia, enfrontándose ás “forzas vivas” que mandaran sempre na capital do Deza, e tamén aos aliados aínda brazos dereitos de seu pai. Saíu elixido alcalde contra prognóstico. Di que este cargo non é ningún trampolín, pero arela un nacionalismo unido, e estou seguro que, chegado o caso, non dubidaría en presentarse a presidente da Xunta. Unha candidatura á que aspirou seu pai e non deu logrado por “traizóns e vetos desde Madrid”. De momento, Rafael Cuíña rodéase dalgunhas persoas que arrouparon a Anxo Quintana cando foi candidato.
A maioría dos políticos afirman que non hai “nada máis grande” que ser alcalde do seu concello. Non me dirá vostede que, xa de pequeno, quería ser alcalde?
Non. Non se me pasou pola cabeza nunca. Pero, a verdade é que meu pai me comentou algunha vez que a el lle gustaría que eu fose alcalde de Lalín. Aínda así,até ano e medio antes das eleccións do 2015 eu nunca barallara tal posibilidade.
E que foi o que o levou logo a presentarse? Non sería un arrouto, non?
Vista a crise galopante pola que estaba pasando Lalín decidín que había que mudar ese rumbo. E iso é o que estamos facendo. Unha resposta de manual, pero, neste caso, certa. Poucos pensaban en Lalín que podía coller a alcaldía, aínda que as enquisas mostraran que era o candidato mellor valorado. Pero eu, que me prezo de coñecer Lalín e a súa xente, pensei que tiña posibilidades e así foi. O PP levaba demasiado tempo e tiña un grande desgaste. Eu mesmo ideei o noso lema: hai alternativa. E así foi. Sabía que moita xente que votaba o PP, se tivesen unha alternativa na que se sentisen cómodos, podían optar por ela.
Fala vostede do declive de Lalín. Teño escoitado moitas veces que o seu auxe débese a axuda que lle deu Xosé Cuíña cando era conselleiro. Como explica vostede o seu medre e o posterior devalo?
Lalín era eminentemente gandeira, agraria. Nos anos oitenta coincidiron un fato de empresarios emprendedores. Xente con pouca formación, pero moi afoutos que formaron un sector industrial puxante.Tanto no téxtil, no industrial, na construción… Desde a política apoiouse para que medrase. De aí veu o seu auxe. Agora xa hai unha nova xeración ao fronte das empresas. Decateime o outro día, cando tivemos a festa dos empresarios ao me dirixir a eles. Xosé Cuíña, meu pai, tivo moito que ver, pois é unha figura clave na historia de Lalín. Pero o feito determinante foron os empresarios. Logo veu unha crise histórica, descoñecida. Algúns empresarios vírona vir e internacionalizáronse. Esas empresas aguantaron mellor. O sector gandeiro tamén sufriu esa crise. Dicíallo o outro día ao presidente da Xunta: cada céntimo que baixa o leite é unha traxedia para o sector. Hai que ter en conta que Lalín é o primeiro concello de Galiza, con máis de 15.100 cabezas de gando, por diante de a Pastoriza. Entre unha cousa e outra, chegamos a onde chegamos. Agora estamos remontando.
Lalín, desde as primeiras eleccións municipais, sempre tivo unha política moi enrevesada. Un exemplo é o seu pai, que comezou de independente, logo en UCD e, finalmente, no PP. Os outros contendentes, segundo Cuíña se ía movendo, saltaron de postos coma nun fume-lume.
Estamos nun sitio clave para entender a política nesta comarca: no Casino de Lalín. Aquí asentábanse e mandabna as grandes familias franquistas, que o controlaban todo. Hoxe diríxeno xentes de esquerdas.Que viñera o fillo do muiñeiro, como era meu pai, e se presentase contra todos eles… Dicían, pero este quen se cre que é? Que vai facer esa rapaz! A xente da época dicía que quen gañara aquelas eleccións fora o meu avó, o Muiñeiro, pois era a persoa máis coñecida e querida da comarca. Moita xente apoiou a meu pai polo meu avó. Moitos tamén me apoiaron agora a min porque era fillo do Cuíña. Meu pai demostrou que era un bo alcalde e eu estou intentando demostralo.
Á esquerda Rafael Cuíña coa súa familia, nunha foto cando seu pai era dirixente principal do PP galego.
Cando toma vostede conciencia política?Foi polo seu pai ou tivo algo que ver tamén o seu tío Eladio? Dicíame o seu pai aló cando o coñecín, aínda só era concelleiro, que o seu irmán Eladio militara en ERGA.
O meu tiu Eladio dirixe agora a empresa máis importante de Europa en fachadas. Empresa da que eu tamén son propietario. Eu son galeguista desde que teño uso de razón. Un galeguista no sentido nacionalista da palabra, pois penso que Galiza é unha nación con todas as características e todos os dereitos inerentes. Eu síntome cómodo no galeguismo político. Sempre militei nel e sempre militarei. O meu pai tiña outro concepto da españolidade… De meu pai, podía dicirse que non era nacionalista, pero si galeguista. Por iso non entendín a deriva que tivo o PPdG. Eu abandonei o PP por esa deriva. Pero tamén teño que dicir que nunca me sentín especialmente cómodo nel. Por iso nunca tiven un cargo.
O das traizóns a Galiza e a meu pai, contareino algún día por escrito e ben documentado.
Vostede hoxe será unha especie de traidor para os do PP, especialmente para os de Lalín.
Os traidores son eles, ao espírito de Xosé Cuíña e do galeguismo. Non eu. O que pensan eles é que fago todo isto para reivindicar ao meu pai. Pero non hai tal. O que si me teñen é por unha ovella negra. Alguén que saíu das súas fileiras para vingar ao seu pai. Iso sobre todo en Compostela, aínda que, persoalmente, me levo ben con moitos dos seus dirixentes. O das traizóns contareino algún día por escrito e ben documentado. Niso ando xa. Aí vou deixar ben claro quen foros os traidores, non só ao meu pai, senón a Galicia. Que me chamen traidor, para min é unha gabanza.
Por que deu ese paso de marchar do PP e entrar nunha formación política como Compromiso por Galicia que até de agora non ten moito tirón popular?
Algunha xente, como Teresa Táboas e máis eu, comezamos a matinar que había un espazo sociolóxico no galeguismo… Atopámonos con vellos debates, sobre todo da esquerda nacionalista, de quen era máis purista, máis de esquerdas, máis nacionalista… Debates absolutamente superfluos e innecesarios neste País. Eses debates lévannos a que, nestes momentos, podendo estar nun momento forte, pois hai un cansazo co PP e cos súas políticas, que non serven para resolver os problemas, se transmite a idea continuamente de loitas internas na vez de proxectos sólidos, de alternativa forte. Penso que o BNG non só o está a facer bastante ben, senón que demostrou que é das poucas organizacións serias que había. Compromiso comezou coma un partido municipalista e, agora, nas próximas municipais falan de que vai estar por encima das 150 candidaturas. O que significa que están a facer un esforzo de implantación importante. Veremos como evoluciona.
Compromiso é unha formación municipalista que está a facer un esforzo de implantación importante.
Pero algunhas das candidaturas formáronse cedéndolle as siglas a persoas moi pouco recomendábeis, por dicilo de algún xeito.
Eu estou centrado en Lalín. Pero si, pasou nalgúns casos. Pasa en todas as formacións. Estatisticamente sempre hai persoas que non son o que parecen e danan a imaxe dun proxecto, como pasou en Miño, por exemplo. Nalgúns lados, coma en Sarria, tiven que moverme persoalmente paraque non se aliaran co PP e presentaran mocións de censura.
Logo ten peso interno, aínda que estea centrado en Lalín.
Si, algún peso debo de ter. (Ri).
Pero cando se crea Compromiso, estaban no proxecto que logo se chamou En Marea…
É unha longa historia. O que pasou levoume a confrontación con Xosé Manuel Beiras, co Palleiro [Luis Eyré] e con outros que andaban polo medio. Chegáramos a un acordo para participar nas autonómicas nunha lista conxunta, pero logo non quixo EU e deixáronnos fora. Estou a falar de cando se creou AGE… Penso que non vale a pena lembrar como se chegan a acordos por un lado e logo hai quen se dedica sistematicamente a dinamitalos polo outro. Hai quen apostou por subordinarse as forzas estatais. Hai quen traicionou os principios…. E así lles vai. Non hai máis que velos.
Que lle diría o seu pai se o vise hoxe gobernando co Bloque que tanto o atacou…
Vostede que me pregunta sabe de primeira man que meu pai estivo valorando un achegamento ao BNG. O BNG podía atacar a política do PP ou de Xosé Cuíña en particular, pero eu dou fe que, daquelas, logo dos debates, por exemplo con Xosé Manuel Beiras, ían tomar un café ou comer xuntos. Agora esa relación é totalmente imposíbel. Daquelas sucedía co BNG, pero tamén sucedía co PSOE. Ismael Rego, por exemplo, era un dos mellores amigos do meu pai. Sei que el, que me estará vendo, xa daquela estaba convencido que eu, antes ou despois, ía facer algo así. El sabía que eu era nacionalista.
Xosé Cuíña tamén tivo unha relación especial con Bautista Alvarez e con Xosé H. Rodríguez Peña, que podería dicirse eran as dúas extremas ideolóxicas dentro do BNG…
O día do funeral do meu pai tiven unha longa conversa con Bautista, e falamos daqueles xantares que viñan celebrando os tres mensualmente. Aquel día, Bautista estaba moi afectado. Eu, até daquelas non tivera moito trato con el. Logo procurei ter máis. Bautista e Cortizo defendérono moito no Parlamento cando foi o do Prestige
Como viviron, mesmo persoalmente, aqueles ataques a toda a súa familia cando foi o do Prestige?
Nós sabíamos ben de onde viñan… Logo demostrouse que a familia non tivera ningún tipo de ganancia. Ao revés, doou máis de 100.000 euros en material. Todo ao contrario do que difundiran. En Madrid prepararon eses ataques porque lles veu a conto, pero xa tiñan outros encarreirados. Seino por xornalistas amigos.
E de onde viñan, logo?
Evidentemente do PP de Madrid. Debíanse a unha guerra interna na que Manuel Fraga xa estaba absolutamente descolocado. Foi no momento que demostrou que tiña que deixar de ser presidente de Galiza e tamén do PP pois xa o superaran as situacións. Tragaba xa todo o que podía tragar. Desde Madrid impuxéronlle todo o que quixeron. O meu pai e outros conselleiros querían pórse do lado dos galegos, enfrontarse a Madrid e estar ao lado dos que se manifestaban, de Nunca Máis. Fraga non foi quen. Optou polo que optou.
Fago moitas referencias a Xosé Cuíña e a súa política porque encarnaba unha liña no PP que, finalmente, quedou totalmente desmantelada tanto no plano ideolóxico coma no das persoas que a lideraban.
O outro día, na entrega dos premios de El Correo Gallego, que llo deron a Romay Becaría, vin como mentía sobre a súa relación con Fraga. Fraga non o podía ver nos últimos tempos… E comentaba eu con algúns dirixentes do PP daquela época até que punto se pode chegar a ser cínico. Ese día deime conta de que gañaran os dos birretes fronte aos das boinas. Ese día había alí no patio de butacas algunha boina capada aplaudindo entusiasmado ao birrete que o capou.
Seu pai foi subíndoo cara o poder no PP apoiado sempre no municipalismo, concretamente por aquel aindicato de alcaldes da provincia de Pontevedra. É o que eu penso, non sei se coincide vostede…
Cando o propoñen os alcaldes para Presidente da Deputación, Romay di que non cuestiona ao candidato, pero si as formas. O PP estaba afeito a designar a dedo, como aínda o fai hoxe. Naquel momento comezou a liña de ruptura entre Xosé Cuíña e Romay.
Pero non só en Madrid non querían a Cuíña. Tamén aquí parte do mundo empresarial nunca lle deu o seu apoio.
Queríano os pequenos e medianos empresarios pero o entorno do Club Financeiro de A Coruña non o quería. É indicativo. Aínda que, pouco a pouco, meu pai foi tecendo unhas relacións persoais con xente hoxe moi cuestionada hoxe como Xulio FernándezGaioso ou Xosé Luís Méndez, que funcionaban coma dous virreis.
Por exemplo Fenosa nunca o tragou… Contoume unha vez como lle tiña paralizadas máis de cen mini-centrais, pois estaban afeitos a saltarse a lei.
Si, había algúns empresarios que se consideraban con dereito de pernada. Así obraron neste país. E atopáronse co meu pai que era como era e que o que menos tiña era medo. A súa negativa a tragar custoulle mesmo que teceran unha trama para eliminalo fisicamente. Ti lembraraste ben daquel episodio, pois sei que cho contou ao xeito meu pai.
Pero facéndolle as que lle fixeron e considerándose como se consideraba galeguista, o que non entendín nunca, díxenllo en máis dunha ocasión, que sabendo que nunca o nomearían como sucesor, Xosé Cuíña seguiu téndolle lei a Fraga.
Si. Até o último día da súa vida tivo a Fraga coma o seu segundo pai. Non é que ti non o entendas. Eu tamén nunca o entendín. Tiven múltiples discusións. Discusións que non acababan ben. Miña nai tampouco o entendía.
Nunca o entendeu, pero vostede, até que morreu Fraga tampouco deixou o PP…
Pediumo meu pai e prometinllo. Cumprín. Eu penso que esa devoción de meu pai por Fraga aínda se acentuou cando morreu o meu avó, o Muiñeiro. Pasou a ter unha relación filial, diría que de sangue, con Fraga…
E nociva porque o destruíu primeiro politicamente e logo persoalmente.
Efectivamente. É como vostede di, pero foi así, aínda que non sexa doado de entender. Non era unha cuestión política, nin de oportunismo, nin de interese… Non.
Fraga, un ministro franquista, nunca atacou a lingua e a cultura do país como están a facer agora desde o PP.
Pero vostede pensa que se Xosé Cuíña vivise hoxe ainda estaría no PP?
Estou absolutamente certo de que non. Non teño ningunha dúbida. Non vexo a meu pai con Pablo Casado. Nin escoitándolle a dirixentes do PP afirmando que poden compartir moitas cousas cos de Vox.Meu pai nunca transixiría nos ataques contra o galego. Meu pai convenceu a Fraga de que había que apoiar o noso idioma e até Fraga chegou a crer aquel slogan: galego coma ti. Fraga, un ministro franquista, nunca atacou a lingua e a cultura do país como están a facer agora desde o PP.
Que queda daquel PP que facía a festa no Faroque vostede axudaba a organizar…
Nada. Absolutamente, nada. Aínda queda algo do que festexaba no Monte do Gozo, pero da festa no Faro non queda nada. Mudárona de lugar porque a Ana Botella lle amolaba o camiño desde o aeroporto de Lavacolla até o monte do Faro. Non gustaba do mundo rural. Eu axudei a organizar aquelas romarías. Certamente que aquel PP non era o que necesitaba o País, pero era unha demostración de que conectaban co País e coas súas xentes. Meu pai era un ruralista convencido. El encabezou tractoradas.Eu fixen o mesmo aquí en Lalín non hai moito. Tiña claro que había que defender o sector agrario e gandeiro, como o teño eu hoxe, pero non por unha cuestión de votos, senón económica, de supervivencia do País.
O PP, con Fraga e con Cuíña, pesca os votos no galeguismo, contando co apoio do piñeirismo e do Clan da Rosaleda, dos que era amigo seu pai, e que xirou desde o PSOE cara o PP… Agora vostede afirma que o PP deu un xiro político, pero ese xiro político non se traduce nesa perda de votos…
E que o país tamén foi mudando. Nos estudos que barallaba meu pai dicían que o que lle daba a maioría absoluta a Fraga eran, precisamente, os votos galeguistas. Pode ser que aqueles votos galeguistas sigan aí porque non atoparon un espazo, unha forza política na que se sentisen cómodos. A min, por exemplo, en Lalín, vótame moita xente que noutras eleccións vota ao PP. O que me gustaría é que existise unha alternativa real ao PP para que eses votos puidesen emigrar. Penso que se houbo unha alternativa en Lalín tamén a pode haber en Galicia. É o que me gustaría a min. Creo que é necesaria esa alternativa. Alguén que lidere ese mundo que non está no PP. Moitos dino coa boca pequena, pero, logo, non fan nada por logralo. Ao contrario, esfarelan todo canto tocan.
Gustaríame que fose presidenta Ana Pontón nas próximas eleccións. Non só por ser muller, que tamén, senón polo seu traballo e a súa valía.
Dicíame que non tiña pensado ser alcalde. Que as circunstancias o empurraron. Empurrarano esas circunstancias da que falaba antes a dar o salto a política galega?
A vida dá moitas voltas. Xa veremos. Si que me gustaría, por convencemento, aspirar a outras cousas dentro da política galega. Pero tamén é certo que non vexo a alcaldía de Lalín coma un trampolín, coma unha etapa anterior a dar ese salto. Para un lalinense, non hai nada máis grande ca ser alcalde. Dígoo absolutamente convencido. Cando me presentei a alcalde xa andaban a dicir que eu, realmente, o que quería ser era presidente da Xunta, algo que non lograra o meu pai… A min gustaríame que Ana Pontón fose presidenta galega nas próximas eleccións. Non só por ser muller, que tamén, senón polo seu traballo e a súa valía. Se eu, no futuro, teño a posibilidade de ser presidente da Xunta, o tempo o dirá. Pero do que si estou convencido é que este País necesita un presidente/presidenta galeguista canto antes. Unha persoa que crea no País, de verdade, e non como trampolín cara Madrid.
Como olla vostede o mapa organizativo galeguista…
Se non fose Amío, o BNG hoxe sería a segunda forza do País. E eu penso que algún día terá que ser a primeira. Pero estou vendo máis ca construción, destrución. Non hai máis ca ollar o último plenario de En Marea. Teño amizade con moitos dos dirixentes de En Marea pero o que están a facer non me parece axeitado. Dá moita máis seriedade o BNG… Sempre digo que con esta xeración é complicada a unidade. Que terá que vir outra xeración para unificar o nacionalismo. Hai que comezar o traballo de unidade polas bases para artellar un proxecto maioritario para o país. Aínda hai moitas feridas abertas. Terá que chegar alguén, non estou falando de min, que teña a suficiente credibilidade para xuntar toda esa forza dispersa que ten hoxe o galeguismo. Pero mentres non acabemos coas intrigas e os intrigantes, que levan máis de 30 anos dividindo, non imos a ningún sitio. Eu, se puidese facelo, faríao.
Cóntanolo o ex ministro Otero Novas. O Consello de Ministros do Goberno Súarez aprobou o Decreto de Bilingüismo pero logo non quería publicalo no BOE. As pexas ao galego non apareceron con Galicia Bilingüe.
O 15 de xullo de 1979, cabodano da morte de Rosalía de Castro, o ministro de educación Xosé Manuel Otero Novas (Vigo, 1940) presenta en Padrón, na propia casa da Matanza, nun acto solemne, o Decreto de Bilingüismo que aprobaría no inmediato o Consello de Ministros.
Presentar preséntao, pero non acaba de ser publicado no BOE.Xa apareceran os de Cataluña, Valencia, Baleares e País Vasco. Pero Galiza non merecía o mesmo trato.
Cóntao así o ex ministro Otero Novas: “chamei ao meu sucesor en Presidencia, Pérez Llorca, e vin que, por razóns que non me explicaba, estaba a adiar a publicación no BOE. Supoño que quería utilizalo como baza negociadora para algo que non me dicía. Xulgueino intolerábel. Díxenlle que, como no prazo de dous ou tres días non aparecese publicado no Boletín Oficial, eu mesmo convocaría en Galicia, onde me atopaba, unha rolda de prensa para explicar o que pasaba”.
O acordo ministerial era do 20 de xullo, e tivo que agardar todo un mes para ser publicado, concretamente até o 21 de agosto.
Comezaban as cambadelas legais ao noso idioma. Impedimentos regulamentarios que non tiña por exemplo o catalán, até o punto de que o Tribunal Constitucional, na súa sentenza 82/1986, do mes de setembro, falla contra a “obrigatoriedade de coñecer o galego” aos funcionarios.
O PSOE, do que era Delegado do Goberno en Galiza o presidente da Academia Galega, Domingos García Sabell, presentara o recurso contra da Lei de Normalización Lingüística, que viña de ser aprobada o 15 de xuño de 1983 no Parlamento galego.
Non existira tal recurso contra a lei catalá, da que bebía a nosa lexislación lingüística, impulsada por Camilo Nogueira. É máis, o mesmo Tribunal Constitucional, seguindo a xeira de medir cunha vara a lexislación galega e con outra a catalá, en teoría dúas nacionalidades históricas do mesmo rango, sentenza a prol do deber de coñecer o catalán, cando se pronuncia, no verán do ano 2010, sobre o novo Estatut.
As palabras do presidente Albor
O recurso de inconstitucionalidade interposto polo goberno de Felipe González contra a Lei de Normalización Lingüística foi impugnado polo Parlamento Galego. Impugnación que se decide nun pleno por unanimidade, intervindo por parte do PSOE Ceferino Díaz en ton moi crítico cos seus compañeiros madrileños. Un Ceferino Díaz que afirmaba anos despois: “dei moitas batallas, perdinas case todas e pagueino ben pagado”.
Pero non só o Parlamento impugna o recurso presentado en Outubro de 1983, senón que o presidente Xerardo Fernández Albor realiza unha declaración institucional na que afirma solemnemente: “Con esta lei a lingua non se lle impón a ninguén. O que fixemos foi recoñecer legalmente algo que é normal en Galicia”.
Fernández Albor, logo de anos de ostracismo e até rexoubas á súa conta, está agora a ser elevado a categoría de referente no PPdG. Pero aquel espírito do primeiro presidente autonómico elixido nas urnas, está moi afastado da política do PP que fixo bandeira da “imposición do galego” para atacalo.
Non só é propaganda, senón que a diferenciación do galego e o catalán segue a estar presente na política práctica do PP.
Así, no ano 2007, en plena acometida contra o galego, recorre o artigo 33 da Lei de Función Pública de Galiza, que viña de reformar, timidamente, o goberno do PSdeG-SOE-BNG.
Despois Núñez Feixóo cuestiona o Decreto de Plurilingüísmo no ensino, e, cando chega ao goberno reforma estas leis, interpretándoas de xeito restritivo. Antes usa ao galego como arma electoral, iniciando o que agora é práctica habitual no PP de Pablo Casado: novas falsas difundidas coma verdades e ataques persoais ad hominem.
O problema é que esta política, que triunfaría mundialmente con Trump, levou a Núñez Feixó a presidencia da Xunta… E o galego seguiu sufrindo embates e máis embates de quen debía de protexelo e fomentalo por lei, tentando conducilo cara unha situación social de inanición.
Lembrar que a Constitución, que tanto amenta e di defender agora o PP, recolle o dereito á igualdade, o que obriga aos poderes públicos a remover os obstáculos que se interpoñan para logralo. No que se refire a lingua, esta acción positiva é o que se coñece como normalización lingüística, segundo o propio Tribunal Constitucional.
Conta Otero Novas, aínda que semelle mentira, unha cousa é o que aprobaban no Consello de Ministros e outra o que saía logo no BOE para efectivizar as resolucións.
Así xogaba a UCD
Polo que conta Otero Novas, aínda que semelle mentira, unha cousa é o que aprobaban no Consello de Ministros e outra o que saía logo no BOE para efectivizar as resolucións.
Vexan senón outra “anécdota” que relata o daquela ministro de Educación: “Levei ao Consello de Ministros a designación do delegado do Ministerio en Lugo, a favor de Luciano Asorey. O Consello aprobouno, pero non remataba de saír no BOE. Días despois pregúntolle no Congreso ao meu sucesor en Presidencia, Pérez Llorca, porque non saíra aínda o nomeamento. Dime que está paralizado por orde do presidente Adolfo Suárez a petición dos deputados de UCD de Galicia.
“Un deses deputados era eu e non sabía nada. Así que fun directamente a Pío Cabanillas e inquirinlle, que co amigo meu que dicía que era, como tecera todo ás miñas costas. Tamén lle dixen que estaba a facer un xogo impresentábel, aínda desde o punto de vista exclusivamente de UCD. Engadín que, se logo de ter o nomeamento aprobado en Consello, daban marcha atrás, tiñan que sacar no BOE o meu cesamento como ministro. Pediume perdón e foi desdicirse ante Suárez”. Luciano Asorey foi nomeado delegado provincial de Educación.
E saben cal fora o seu “pecado” para o veto dos parlamentarios galegos de UCD? “Vetárano porque Luciano, sendo alcalde en funcións de Lugo, decidira, ou aceptara, pór a bandeira galega a media hasta no balcón cando UCD rachara as conversas sobre o Estatuto de Galicia”, afirma Otero Novas.
Así as xogaba a UCD,partido do goberno, na Transición.
Nós séculos XVIII e XIX a principal exportación da Limia eran as samesugas. Os seus principais mercados estaban en Francia e Portugal, ademais de España. O negocio desapareceu co desecado da lagoa de Antela. Agora volven usarse.
Nin as patacas de tanta sona, nin o trigo que aparece no escudo de Xinzo de Limia. Nin sequera os bois. O produto que máis exportaba a comarca Limia hai dous séculos eran as samesugas.
García Bayón escribía no ABC: “Sangradores franceses, os mellores clientes no século XVIII, dicían delas que posuían un certo estilo profesional, un elegante xeito de cumprir co seu cometido. As samesugas de Antela de Ourense, honráronse bebendo o sangue dos máis ilustres do Enciclopedismo e o Romanticismo galo”.
E que o francés, conxuntamente co portugués eran os mercados que máis demandaban as samesugas que se criaban na lagoa de Antela.
Ademais de Carlos Bayón, Jaime Solá, en Vida Gallega, Xosé María Castroviejo ou Clódio González, referíronse á importancia destes vermes na economía limiá.
Vista da Lagoa de Antela cara 1880.
Pero non se exportaban todos estes vermes, que se podían mercar na mellores farmacias do mundo, tamén se vendían por España adiante, competindo coas de Doñana, ás que superaban en calidade. E tamén por toda Galiza, aínda que eran frecuentes nos nosos ríos e regatos antes das chegadas dos zurros.
No Boletín Oficial da provincia de Ourense aparecía todos os anos o anuncio para mercar samesugas, da variante Hirudo medicinalis.
“O 17 do corrente e de once a trece da mañá, terá lugar no Hospital de San Roque desta cidade, o subministro de samesugas para o establecemento desta capital para o ano entrante”. Está a falar de 1885.
Segundo a historiadora Elena González, nesta ano, a Deputación de Ourense pagou un real (“cen reais o cento”) por cada un destes vermes.
Antonio Gómez, de Folgoso, lembra como o negocio se mantivo até que no 1959 comezaron os traballos de desecado da lagoa de Antela.
“Viñan, sobre todo, os da parte de abaixo e os de Xinzo, traían uns botellóns de cristal, cunha angarela de aramio para penduralos, no que ían metendo as bichas”, cóntanos
Antonio, porque nas terras da Limia, as samesugas tamén eran nomeadas como “bichas” ou “cemezugas”.
“Había tantas samesugas que as vacas e bois viñan cheos delas cando saían de pacer dos lameiros da lagoa”, lembra Antonio que vai para os noventa anos.
Os animais, pero tamén as persoas, cando se ían bañar aos pozos traían pegados estes vermes que, grazas ou seu analxésico e poder anticoagulante do seus cuspe, “un non o notaba cando te mordían”.
Pero a seca da lagoa, rematada no ano 1963, supuxo “a destrución do mellor criadeiro de samesugas que a España posuía”, segundo recolle a Sociedade Galega de Historia Natural.
As samesugas volven a estar de actualidade
Agora as samesugas volven a estar de actualidade, pois o seu uso é frecuente en cirurxías plásticas, tan en voga, nas reconstrutivas e na traumatoloxía, así como para fabricar varios medicamentos, sobre todo analxésicos e coagulantes.
A única granxa existente na actualidade atópase en Gales, sendo propiedade da multinacional Biopharm. Ten máis de 50.000 vermes nos seus depósitos, que exporta a máis de 30 países a unha media de 20 euros o exemplar.
A única granxa existente na actualidade atópase en Gales, sendo propiedade da multinacional Biopharm.
Prezo que vai en aumento ano a ano, non só porque se está xeneralizando o seu uso, senón porque cada vez quedan menos exemplares da caste Hirudo Medicinalis. Un “descenso alarmante” por mor da súa “explotación cada vez máis incontrolada”, afirman nas revistas científicas.
A súa utilización na medicina, que tivo o grande auxe nos séculos XVIII e XIX, receitando o sangrado para case todas as enfermidades, moitas veces de xeito incongruente, pois era peor o remedio ca enfermidade, ven de tempos inmemoriais.
Xa aparecen en pinturas das cavernas así como nas pirámides exipcias.
Na actualidade existe máis de 600 castes deste verme hermafrodita, que está formado por 32 aneis, pero as da caste medicinalis son as mellores para chuchar sangue.
Da Limia desapareceron case totalmente, e ninguén lembra que secada a lagoa de Antela, rematou un negocio que, nun tempo foi importante e, conxuntamente coas ras, que tamén alá van, lle deu sona á comarca.
No Boletín de Situación Nº 155 do SECED (antecedente do CNI, Centro Nacional de Intelixencia) relátase o medo e a preocupación que tiñan os servizos secretos españois a que se producise un levantamento dos soldados nos cuarteis galegos a pouco da morte de Franco. Os protagonistas pensan que non era para tanto. A lenta apertura dos arquivos militares abre novas perspectivas para historiadores e xornalistas
Estamos a finais do mes de maio de 1976. Na facultade de Historia de Compostela está convocada unha conferencia do capitán Xosé Fortes Bouzán, membro da UMD (Unión Militar Democrática). O acto é unha tapadeira para presentar a recén creada Unión Democrática de Soldados (UDS).
Os servizos secretos españois danlle moita importancia a esta conferencia, até o punto de que a poñen como exemplo na editorial do Boletín de Situación nº 155 do SECED, do que está a pasar nas universidades e nos cuarteis: “… un claro exemplo é a [asemblea] recentemente celebrada, sen autorización, na Facultade de Xeografía e Historia da Universidade de Santiago de Compostela, na que se fixo referencia a uns chamados CRS (Comités Revolucionarios de Soldados) a través dos que hai que aprender a usar as armas e organizar a revolución, no propio cuartel e a poder ser, gañándose aos oficiais. Respecto as FOP (Forza da Orde Pública), exhortouse a non aplaudir. Hai que enfrontarse e, se non ceden, matalos”.
Segundo lembra Fortes Bouzán, non puideron avanzar na charla, pois o SECED xa tomara a precaución de congregar máis membros da extrema dereita que estudantes interesados na proposta. Así que, tomada a facultade, rebentaron a conferencia e para non ser agredidos, Fortes e outros participantes tiveron que refuxiarse no despacho do decano.
Un ano despois tamén se espallou por Ferrol o rumor dunha “rebelión militar da Infantaría de Marina”, e mesmo tres soldados ían ser xulgados por ese delito. “Pero non houbo tal”, comenta Alberte. F. Campo, o único militante da UDS que existía no cuartel das Dolores e hoxe dirixente da CIG. O “único” que pasara fora un “plantón da compañía que mandaba o capitán Porro negándonos a comer o rancho. Pero foi espontáneo”. Aínda que os panfletos que repartiran realizando este chamamento puideron ter algo a ver.
Non se sabe o que redactaría o comandante Fraguela, responsábel do SIM e pai da que foi dirixente da AN-PG, Manuela Fraguela, pero semella que o Servizo de Intelixencia Militar controlaba mellor os soldados que o de “intelixencia civil”, o SECED. Poida que fose porque, naquel momento, tiña un infiltrado na UDS no cuartel das Dolores. Un soldado ao que nomeaban como Santi Fantasma, que resultou ser policía.
Aínda así, os tres soldados, con Alberte F. Campo á cabeza, foron xulgados por sedición e condenados a tres meses e un día. “Xulgados, o que se di xulgados, non fomos, ou eu, polo menos, non me decatei. O dia 30 de decembro do 1977 baixáronnos do autobús aos tres e entregáronnos uns papeis nos que comunicaban a pena. De alí á prisión de Caranza”, cóntanos Fernández Campo.
Porén, en algo acertaban os servizos de información militar: Alberte F. Campo era un dos tres militares que deran no verán anterior unha rolda de prensa, encarapuchados, dando a coñecer publicamente a UDS. E o que son as cousas, aquela pena a Alberto seguramente lle salvou a vida, porque o autobús do que os baixaron a última hora, tivo un accidente en San Miguel de Las Dueñas (León), no que morrerían 25 soldados.
Contaxio de Portugal
Lois Burgos, sindicalista da CIG.
O temor do xefe do SECED, hoxe tenente xeneral Andrés Casinello (Almería, 1927), que era o responsábel dos informes redactados para o presidente do Goberno, débese, sobre todo, aos contactos que tiñan os soldados galegos, concretamente os da Unión Democrática de Soldados (UDS), pero tamén da UPG, con militares portugueses do MFA (Movemento das Forzas Armadas) que triunfaran en Portugal no levantamento do 25 de Abril de 1974. Mesmo recollen a hipótese de que militares portugueses poderían ter ofrecido armas para preparar unha insurrección nos cuarteis galegos.
Tanto Fernando Solla como Lois Burgos, responsábeis galegos da UDS, confirman os contactos cos militares portugueses a través de Fortes Bouzán. “Si, reunímonos cos militares do 25 de Abril na casa de Fortes en Pontevedra”, afirma Fernando Solla, na altura secretario xeral do Partido do Traballo en Galiza.
Fernando Solla e Lois Burgos, responsábeis galegos da UDS, confirman os contactos cos militares portugueses a través de Fortes Bouzán.
Pola súa banda, en conversas anos atrás con A Nosa Terra, Otelo Saraiva de Carvalho e Vasco Gonçalves circunscribiron estes contactos a “meramente de tipo político e de apoio á democratización en España”. Segundo Xosé Fortes, os militares portugueses do 25 de Abril foron unha inspiración para a UMD, “pero non un exemplo a seguir”.
Margarita Ledo, a dirixente da UPG que estaba exiliada no Porto por aquel tempo, tamén remarca que “os nosos contactos cos militares de Abril foron estritamente políticos”.
En Portugal existía tamén unha organización de tropa a SUV (Soldados Unidos Vencerán) que , dalgún xeito, se podían asemellar a UDS, porque unha das súas misións era “impedir a involución” no seo do Exército.
Semella que os soldados galegos non tiveron contacto cos portugueses, a non ser persoais, e que a inspiración da UDS, segundo Lois Burgos, que pertenceu ao Comité de Dirección a nivel estatal, foi a organización holandesa dos soldados, que estaba legalizada.
O plano de insurrección
O plano de insurrección que tentan expoñer naquela conferencia da facultade compostelá e que tan a serio toman desde o SECED, ten moi pouco a ver cos principios e a finalidade da Unión Democrática de Soldados (UDS). A vista de que o intervinte non foi detido, membros da UMD consideran que ben podía ser un infiltrado do Servizo de Intelixencia Militar (SIM) disposto a rebentar canto antes a asemblea.
Segundo Xosé Fortes, tanto desde o Goberno coma desde a xerarquía militar tíñanlle moito máis medo á UDS que á UMD, “nós, quéirase ou non, eramos militares de carreira e, dun xeito ou doutro, non só nos tiñan controlados, senón que xa estabamos en conversas con algúns ministros”. Estas conversas, con Fortes Bouzán e co comandante Luís Otero (Madrid, 1932-2018), confírmaas Xosé Manuel Otero Novas, que foi Ministro da Presidencia con Adolfo Suárez.
Para Fortes, o medo aos soldados, sobre todo aos soldados galegos, víñalles ás altas instancias porque “os soldados eran totalmente incontrolábeis e tampouco sabían a forza que tiñan nin coñecían ben as relacións que podían ter cos militares portugueses de Abril”.
O propio Manuel Fraga Iribarne referiuse con temor, cando era ministro da Gobernación _-suponse que á vista dos informes do SECED- do perigo dun levantamento nos cuarteis galegos e a posíbel intervención do exército portugués apoiándoos.“En certos círculos pensábase que o PTE (Partido del Trabajo de España) pretendía, coa creación da UDS, dar un golpe ao xeito do 25 de Abril portugués pero non se pretendía chegar a tal extremo”, relata o investigador ferrolán Enrique Barrera.
“A UDS foi un sindicato clandestino de soldados, fundado no 1975 pola Joven Guardia Roja, a organización xuvenil do Partido do Traballo de España (PTE), que non perseguía reproducir a Revolución dos Cravos de Portugal, senón impedir que o exército español volvese intervir contra da democracia. Desde a UDS tentábamos concienciar os soldados, pero tamén gañarnos os oficiais”, afirma Xosé Luís Vergara, preso máis dun ano como dirixente da UDS.
Tanto para Lois Burgos, secretario de organización do PTG, como para Fernando Solla e Enrique Barrera, a UDS tiña como principal obxectivo “mellorar as condicións de vida que soportaba a tropa nos acuartelamentos, a mala calidade da comida, as novatadas ou o ambiente violento provocado polo alcoholismo de algúns mandos”.
Así aparece no seu periódico El Soldado e nos panfletos que repartían entre os militares de reemprazo.
“En certos círculos pensábase que o PTE pretendía, coa creación daUDS, dar un golpe ao xeito do 25 de Abril portugués. Pero non se pretendía chegar a tal extremo, senón simplemente a un contragolpe. A UDS defendía abertamente a Constitución porque permitiría desobedecer ordes inxustas”, relata Enrique Barrera.
Barrera considera que “a UDS tivo algúns logros, como manter os pases pernocta, cos que os soldados podían saír do cuartel os fins de semana, pero non acadou un gran calado na tropa, porque a maioría prefería pasar a mili que meterse en liortas”.
Con todo, Barrera afirma que a UDS “provocou moito nerviosismo entre a oficialidade, que tendía a sobrevalorar a influencia das organizacións clandestinas. Unha parte cría que se ordenaban saír dos cuarteis para dar un golpe de estado, moitos oficiais e soldados se opoñerían. E esta crenza rebaixou os ánimos de oficiais potencialmente golpistas”.
Para Fernando Solla, que remataría sendo amigo e compañeiro nalgunha xeira política de Fortes Bouzán, “non é que nos fiásemos moito dos militares da UMD, pois, ao fin e ao cabo, nós eramos soldados e eles oficiais, pero compartiamos a arela da democracia”.
Pola súa parte, outro dirixente da UDS, o biólogo Xosé Luís Vergara, lembra como durante a súa estadía en Barcelona, tiñan o apoio aínda de ben oficiais nos cuarteis.
A partir de 1978, a UDS participou activamente no nacemento de ECCO (European Conference of Conscripts Organizatións), unha especie de sindicato europeo de soldados, que aínda existe hoxe, aínda que só en Austria, Dinamarca e Grecia, que son países nos que se mantén o servizo militar obrigatorio.
A UDS estaba dirixida en cada localidade por un militante que non cumpría o servizo militar, “No Ferrol era Manuel Bellón Vilela e chegaron a ser 12 afiliados, todos eles de Marina, que se reunían o último domingo de cada mes na cafetaría Oasis dos Cantóns. Tiñan que acudir cunha revista debaixo do brazo que comezase coa letra Q, e o responsábel achegaríase cun contrasinal”, relata Barrera.
A Manuel Bellón substituíuno como responsábel de Ferrol, Andrés Gómez, que foi detido no 1978. Aínda que, formalmente xa estabamos en democracia, o fiscal pediulle 12 anos de prisión. Finalmente a pena quedoulle en seis meses.
O ex ministro Otero Novas afirma que el non tivo coñecemento deses Boletíns de Situación nos que falan do medo ao levantamento dos soldados en Galiza e apunta a que o seguimento dos soldados era máis cousa do SIM (Servizo de Información Militar) que do SECED.
Algunhas veces os do SIM tiñan tan pouca profesionalidade que mandaban militares de idade para realizar o seguimento, o que os facía doadamente detectábeis. Noutras pretendían introducir nos Comités de Soldados, case pola forza, militares, o que tamén os delataba.
Que non transcenda publicamente
O biólogo Xosé Luis Vergara, foi alcalde de Cedeira
A Xosé Luís Vergara, que sería alcalde de Cedeira polo PSOE (2007-2011), detivérono o 16 de novembro de 1977 na estación de ferrocarril de Barcelona con propaganda da UDS. Condenárono a nove meses, tres pasouno na Cárcel Modelo de Barcelona, onde axudou a redactar un dos famosos manifestos da COPEL (Coordinadora de Presos Españoles en Lucha), e outros seis no castelo de Figueres. Logo cumpriría outros tres meses de cadea antes de repetir o servizo militar, como lles pasou a moitos da UDS.
“O que menos quería o Exército é que se difundise a existencia da UDS. Sabían moi ben o que facían. Non te levaban a xuízo, metíanche a pena por faltas moi graves, que ían reiterando, pero sen acusarte de delito. Nós queriamosque nos acusasen formalmente para darlle propaganda a organización. Así que, como non saía nada para fóra dos cuarteis, tiñámonos que limitar a tratar de organizar os soldados, claro está, con moito tino, a publicar o periódico El Soldado e a repartir panfletos. Aínda así fomos quen de lograr triunfos en varios cuarteis, case sempre relacionados co rancho malo ou cos pases e permisos”, relata Vergara.
“El soldado” era o boletín clandestino da UDS,
“Un destes plantes pola calidade do xantar produciuse no cuartel das Dolores e no Arsenal de Ferrol, cando moitos soldados devolveron o rancho”. Pero Barrera dálle máis importancia aínda a outra acción perpetrada taménen Ferrol no 1977 cando se concentraron os militantes da UDS nas inmediacións do Mercado Central e lanzaron por encima da muralla gran cantidade de exemplares da El Soldado, o seu xornal clandestino, “ao día seguinte non deixaron saír a ninguén dos acuartelamentos e redobraron as gardas”, cóntanos Barrera.
Lois Burgos tamén lembra como “ademais de negarse a comer o rancho en varios cuarteis, noutros mesmo asaltamos o comedor de oficiais” e por dirixir estas accións, Burgos non só estivo no cárcere, tamén o foron mudando de cuartel e de corpo, percorrendo media España. E o que sería logo dirixente da CIG, tan contento: “Eses traslados permitíanme ir montando Comités de Soldados por onde pasaba. Se o pedise eu, non resultaría mellor!”.
Os soldados galegos están fora
Os tempos da UDS son últimos anos da década dos setenta. O que para os máis vellos está ao rouse da esquina, para os máis novos, son tan afastados como unha guerra napoleónica. Pero, si, naqueles tempos, existía o Servizo Militar Obrigatorio. Esa mili que lles deu tantas batallas que contar a seus pais e avós e das que moitas persoas mozas non queren escoitar falar. Naquel servizo militar, a maioría dos soldados eran destinados fóra de Galiza, agás os da Marina, e aquí viñan soldados de fóra.
Esas dúas circunstancias son as que fan complexo seguir a traxectoria da UDS no noso país. A maioría daqueles soldados non viven hoxe en Galicia e por iso está moito mellor documentada a súa acción na Marina, que si tiña unha tropa formada maioritariamente por galegos.
A outra dificultade é a de tratarse a UDS dun sindicato clandestino, no que os seus membros eran coñecidos polos seus nomes de guerra, descoñecéndose na maioría dos casos os nomes reais e a súa procedencia. Falan de O Rubio, de Alfonso, de Xavier, de Milin (Salorio) , de Felipe o andaluz, do policía municipal de Neda, dun mariñeiro de Ribeira, de Pablo, un soldado das Pontes, doutro das Neves…
En Galiza a militancia da UDS non era moita, pero Lois Burgos conta como en La Linea, chegou a formar un comité con máis de cen soldados, “tan só nuns meses”.
E os soldados galegos, a non ser os da Marina, militarían polo Estado adiante e os seus contactos tamén serían de fóra, emporiso a dificultade para localizalos, aínda que, aprobada a Constitución deran a orde aos afiliados de non ocultarse.
Porque, os integrantes da UDS non só eran militantes ou simpatizantes do PTE, senón que, como afirma Vergara, “eu coincidín con algún militante nacionalista galego ou vascos como Andoni Arantxeta, que pasado o tempo foi dirixente do sindicato vasco ELA”.
Para Alberte Fernández Campo, que xa militara na UPG, e volvería á organización nacionalista logo do seu período na cadea de Caranza, nin o nacionalismo galego nin o vasco querían saber nada da UDS por ser de “obediencia estatal”, pero si que había soldados que militaban noutras organizacións ademáis do PTE.
Estas circunstancias deberon de ser as determinantes para impedirnos que localizásemos os que falaron na famosa conferencia da Facultade de Historia de Santiago de Compostela, cabo de Fortes Bouzán, que foi alí e non sabía o que o agardaba e que, como afirma Fernando Solla, “nin el, nin os outros da UMD, estaban moi de acordo coa nosa organización, pois, demócratas si, pero non deixaban de ser militares. Nós, aínda que mantivemos reunións formais con eles, tampouco nos fiabamos“.
Quen si o sabía eran os servizos secretos españois. Eles estaban alí e deixárono consignado no Boletín de Situación nº 155, redactado polo xeneral Andrés Casinello.
Eles tanto medo e nós sen saber nada!
Os Boletíns de Situación
Os Boletíns de Situación eran unha das tres vías de análise e comunicación que tiña o SECED, xunto as notas ao presidente do goberno, que redactaba o director, e a “valoración mensual”. Pero, segundo os especialistas, polo volume de información e polo seu contido, eran únicos na súa especie. Redactábanse semanalmente (agás nas vacacións) a partir da información que lles proporcionaban “varios milleiros de informadores máis ou menos conscientes da súa aportación ao SECED”, segundo o xeneral Peñaranda, que foi xefe da sección de política.
O seu contido pechábase os mércores na sede da axencia, en Castellana 5, xunto a sede do Goberno até o traslado deste á Moncloa.
De extensión variábel, estaban compostos, xeralmente, por entre 30 e 50 páxinas e podían ir acompañados de anexos con documentos internos orixinais, folletos ou propaganda requisados ás organizacións opositoras.
O seu proceso de elaboración, segundo o profesor Ernesto Villar, era o seguinte: durante sete días recollían a información de cada delegación territorial e de cada ámbito no que estaba dividido, (político, relixioso, laboral, etc). Os responsábeis destes sectores peneiraban a información máis importante, redactábana e enviábana á sede da central onde o equipo directivo dáballe o visto e prace.
Con toda a información escribían a “portada” e o “editorial”, coñecido popularmente como a “folla verde”.
O “inventor” de todo este aparato de espionaxe foi o seu primeiro director, José Ignacio San Martín, do que se dicía que “poñía e quitaba ministros”. San Martín foi condenado no 1983 a dez anos de prisión pola súa participación no golpe de estado do 23-F.
O SECED elaborou 216 Boletíns de Situación. Comezou no 1972 e rematou xusto o día no que os cidadáns volvían votar despois da longa noite de pedra, o 15 de xuño de 1977. No meses anteriores “o SECED infíltrase en todos os incipientes partidos políticos. Ávidos de militantes rexistados admiten a cantas persoas queren apuntarse e resulta sinxelo entrar neles, afirman fontes dos servizos secretos da época. Todos os partidos, incipientes ou consolidados, estaban infiltrados”, escribiron Joaquín Bardavío, Pilar Cernuda e Fernando Jáuregui no libro Los servicios secretos (De Bolsillo, 2001).
Xa hai algúns meses que dirixentes do Sindicato Labrego Galego (SLG) e da Federación Rural Galega (FRUGA) emprenderon “contactos informais” para comezar o proceso de reunificación do sindicalismo agrario nacionalista.
Nestas conversas, os representantes de ambos sindicatos puideron constatar, segundo manifestacións de ambas as dúas partes a ANT, a existencia dunha “vontade unificadora” común.
Os contactos semellan ser un paso máis no camiño reagrupador que comezou nas últimas eleccións aos Consellos Reguladores, nas que xa presentaron candidaturas conxuntas, agás en dúas Denominacións onde non se cumpriu o pactado.
Ambas partes tamén coinciden en afirmar que “a xente do campo non entende a división (…) o agro galego, cos seus problemas históricos e cun abandono das explotacións, precisa, máis ca nunca, un sindicato forte e centrado no país”.
Aínda así, semella que precisan un tempo para ir tecendo a arañeira da reunificación, que comezará porque se restableza tamén a sintonía persoal que se perdeu no proceso de disputas e ruptura interna.
Pero os tempos xa non son os mesmos de unha década atrás. Houbo renovación nos liderados, por máis que os que seguen en activos desde aquel proceso traumático, tanto da FRUGA coma do SLG, deberán de ter un papel protagonista e tender as pontes necesarias.
A ruptura do Sindicato Labrego Galego foi a primeira que se produciu no nacionalismo, antes de quebrar o BNG na Asemblea de Amío. Produciuse por dúas cuestións principais. Dunha banda, pola relación que o sindicato debía ter coa Consellaría do Medio Rural, que gobernaba o nacionalista Alfredo Súarez Canal e que tiña entre os seus cargos de confianza a ex dirixentes do SLG. Pola outra as alianzas do sindicalismo agrario nacionalista con organizacións estatais, que se concretaría na integración do SLG na COAG (Coordinadora de Organizaciones de Agricultores y Ganaderos).
O Congreso que vai celebrar o Sindicato Labrego Galego en 2019, pode ser unha data axeitada, segundo diversas fontes, para que se materialice a reunificación.
Comezará así o nacionalismo o seu camiño de volta cara a necesaria unidade?.
Boletín de novidades
Recibe as novas no teu e-mail
Este páxina web utiliza cookies propias e de terceiros para optimizar a túa navegación, adaptarse ás túas preferencias e realizar labores analíticos. Ao continuar navegando aceptas a nosa Política de Cookies.AceptarVer Pól. de Cookies
Política de Cookies
Privacy Overview
This website uses cookies to improve your experience while you navigate through the website. Out of these, the cookies that are categorized as necessary are stored on your browser as they are essential for the working of basic functionalities of the website. We also use third-party cookies that help us analyze and understand how you use this website. These cookies will be stored in your browser only with your consent. You also have the option to opt-out of these cookies. But opting out of some of these cookies may affect your browsing experience.
Necessary cookies are absolutely essential for the website to function properly. This category only includes cookies that ensures basic functionalities and security features of the website. These cookies do not store any personal information.
Any cookies that may not be particularly necessary for the website to function and is used specifically to collect user personal data via analytics, ads, other embedded contents are termed as non-necessary cookies. It is mandatory to procure user consent prior to running these cookies on your website.
Conta Soto, coñecido tamén como Xosé de Arxeriz no seu libro de memorias, Sombras, Ecos, Olgas (
No libro de José Luis García Delgado, Electra y el Estado, explícase que o enorme investimento esixido polos encoros do Sil e do Miño levaron ao Grupo Pastor a unha situación extrema, sobre todo logo da aparición da tarifa única: Galiza xa era excedentaria en enerxía, pero o dominio da distribución era vasco, madrileño e catalán.
“Pero alguén tivo que traer a heroína”, afirma Perfecto Conde, o xornalista que primeiro escribiu un libro sobre o narcotráfico en Galiza, La Conexión Gallega (1991), “e teño documentado que aquí operaba o Cártel de Cali”.
Pepe Rei, cuxa familia tamén foi vítima directa da heroína, coincidiría no cárcere con Laureano Oubiña, e sempre defendeu que os famosos narcos galegos non tiveran nada que ver co tráfico de heroína, senón que esta droga era “razón de Estado”: usada como método contrainsurxente e, tamén para financiar a loita ilegal contra ETA e outros nacionalismos.
Mais o informe sairía á luz grazas á súa publicación no primeiro número da revista Crisis. Que, por certo, tamén foi o último. Pechárona.
Juan Carlos Usó, que no seu libro Nos matan con heroína?, quere desmontar “o mito de que mortes polo cabalo foron fomentadas polos Estados de xeito deliberado”, ten que conceder, ante a evidencia de moitos membros de corpos policiais detidos por tráfico de estupefacientes, que “existiu un lucro ilícito de policías e a gardas civís, pero non se pode falar de política de Estado”.
Tantos libros e tantos reportaxes xornalísticas e aínda series como Fariña esquecendo a realidade e contando, como di Leiro, “as cousas mal contadas”, será unicamente que, como alguén dixo, “o mito ten unha forza lírica e unha beleza estética da que a historia carece”… ou que existen intereses ocultos.
Pero o sabugueiro non era tan malo. Case non había casa que non tivese acodado, por diante ou por detrás, un sabugueiro. 
Marmelada, xalea de flores, licores, cervexa… Son algúns dos produtos que pon no mercado a empresa Veigas do Sabugueiro S. L., baixo o nome comercial de Carabuñas Sabugueiro.
Señoritos, non fascistas
A última e intensa campaña publicitaria para que as persoas escollesen Povisa como hospital produciuse hai menos dun ano. Segundo fontes sindicais, conseguiu un aumento de máis de 1.500 cartillas. 
O SECED elaborou 216 Boletíns de Situación. Comezou no 1972 e rematou xusto o día no que os cidadáns volvían votar despois da longa noite de pedra, o 15 de xuño de 1977. No meses anteriores “o SECED infíltrase en todos os incipientes partidos políticos. Ávidos de militantes rexistados admiten a cantas persoas queren apuntarse e resulta sinxelo entrar neles, afirman fontes dos servizos secretos da época. Todos os partidos, incipientes ou consolidados, estaban infiltrados”, escribiron Joaquín Bardavío, Pilar Cernuda e Fernando Jáuregui no libro Los servicios secretos (De Bolsillo, 2001).