A Nosa Terra

Categoría: Sin categoría

  • A epopea do Santa María cumpre 60 anos

    A epopea do Santa María cumpre 60 anos

    En xaneiro de 1961 os xornais, as radios e as tv do mundo botaron case tres semanas pendentes dun barco con 1000 persoas, tomado no Atlántico por dúas dúcias de militantes do DRI que enfrentaban as ditaduras de Franco e Salazar, baixo a dirección de dous galegos e un portugués: Xosé Velo, o comandante Soutomaior e Henrique Galvão. En 1992, o fillo de Soutomaior, o fotógrafo Federico Fernández (falecido en 2014), participou na Fotobienal de Vigo, e como parte daquel comando debullou aqueles días frenéticos de hai sesenta anos. 

    Federico Fernández, frecoñecido fotógrafo, faleceu en 2014,

    Federico Fernández é un dos fotógrafos que pendura parte do seu traballo na Fotobienal adicada a Latinoamérica. A súa obra ten acadado diversos premios en Venezuela, o seu país de adopción, e participa nos Coloquios Latinoamericanos de Fotografía de México e Cuba. Federico Fernández é fillo do Comandante Soutomaior, un dos protagonistas co galego Xosé Velo e o portugués Henrique. Galvão, da toma do barco Santa María, nunha acción contra as ditaduras de Franco e Salazar realizada en Xaneiro de 1961. O propio Federico Fernández, con só 21 anos, tamén estaba entre as dúas ducias de activistas que acompañaban aos tres dirixentes galego-portugueses. 

    O asalto ao Santa María, pronto rebautizado como Santa Liberdade, foi unha acción que sendo de grande importancia histórica na loita contra as ditaduras que asolaron durante décadas aos países ibéricos, menos atención se lle ten prestado nos últimos anos, constituíndo un fito máis da desmemoria colectiva que se impuxo como consecuencia da asonada franquista. A epopea que durante catorce dias concitou nas augas do Océano Atlántico a atención mundial, tivo como protagonistas de primeiro orde a un nacionalista galego de profundas conviccións, Xosé Velo Mosquera, e a Xosé Fernández Vázquez, o Comandante Soutomaior, un galego comunista, xunto co militar portugués anti-salazarista Henrique Galvão. Pouco tempo antes, en círculos republicanos e de exilados españois e portugueses de Venezuela, en contacto coa península, organizárase o DRIL (Directorio Revolucionario Ibérico de Liberación), que protagonizou diversas accións en Madrid, pero que foi coñecido mundialmente co secuestro do paquebote portugués Santa María. 

    «Surxira a idea de facer un movemento ibérico contra as ditaduras de Franco e Salazar, e organízase o DRIL desde Venezuela. Non sei á perfección o surximento da idea do secuestro do Santa María [Galvão fala no seu libro O assalto ao Santa Maria da coincidencia de dúas operacións ideadas por el e polo Comandante Soutomaior e Xosé Velo], pero coсñézoo cando comezo a participar en reunións do DRIL, moitas das cales se facían en casa de meu pai

    «No plano ideal tratábase de tomar unha nave á súa saída dos Estados Unidos, a meio de duascentas persoas co armamento máis moderno. O destino sería ir a unha illa portuguesa na África, tomala militarmente e declarala territorio liberado, en contacto co movemento guerrilleiro de Angola e Mozambique. Esa era a idea primeira. 

    «Meu pai estudaba moito a cuestión legal para evitar unha acusación formal de piratería, que obrigaría a calquera nación a abordar o barco e restaurar a orde en altamar.  Como impedir iso? Aí surxe a idea de vincular a Galvão, que fora Gobernador Militar en Angola, e estaba exiliado en América, xunto ao xeneral Humberto Delgado, que gañara unhas eleccións non recoñecidas por Salazar. Un ou outro eran as persoas que permitían internacionalmente darlle unhas características políticas inequívocas á toma do barco, e safarse da acusación de delito común. 

    «Xosé Velo e meu pai, chegan a acordos con Galvão, e este consegue un apoio tácito do político brasileiro Jano Quadros, que despois ia ser eleito presidente do Brasil e xogar un importante papel na solución final da toma do Santa Maria». 

    Unha acción política 

    «Galvão pasou a ser a figura representativa do movemento en termos da súa relevancia internacional, pero no intelectual Xosé Velo Mosquera, que tomou o nome de Xunqueira de Ambia e así se refire Galváo a el, e meu pai, Xosé Fernández Vázquez, que escolleu o de Comandante Soutomaior, no organizativo, forman un triunvirato que é realmente o protagonista colectivo de todo o proceso. 

    «Formaban un triunvirato, e precisamente Galvão é o único que non emprega seudónimo porque debe server de lexitimidor internacional de que se trataba dunha acción política. Non hai que esquecer que o secuestro do Santa Mara era a primeira acción deste tipo que se realizaba, e abría o paso á lexitimación política de accións semellantes. 

    «O resto dos que participamos directamente no barco, galegos, españois e portugueses, eramos xente moza ou que participaran na guerra civil e con vontade de loitar contra o fascismo.  Víctor e eu, fillos de Velo e Soutomaior, estábamos tamén no barco. Eu non tiña especiais preocupacións políticas, e a miña presenza, con vinteún anos, era case polo vencello familia. Non podería afirmar o mesmo no caso de Víctor, que sendo máis novo tiña maior interese na actividade política. 

    «A idea inicial fórase modificando moito durante os preparativos, tamén por problemas de loxística. Finalmente embarcamos no Santa Maria duas ducias de homes, dos que só 14 estaban armados, dunha maneira bastante rudimentaria produto de doazóns. As armas no Santa Maria parecían case de un museo». 

    Disensións en alta mar 

    «A maioría dos asaltantes entramos no barco na súa escala en La Guaira, pero Galvão e unha espwcie de gardacostas fixérono en Curação. Xa dentro do barco houbo unha mudanza de plans, que resolveron finalmente entre os tres mandos da operación. As relacións con Galvão xa viñan tensas de atrás, tamén por motivos ideolóxicos. Meu pai era comunista, Xosé Velo Mosquera nacionalista galego e Galvão declarábase católico e liberal.  Ademais en Caracas dáse un caso que nunca se rematou de aclarar, referido a unha muller ligada a Galvão e da que chegaron noticias que pertencía á CIA e podía botar os plans abaixo. Os non portugueses esixíronlle a Galvão que a deixara e toda esa tensión explotou no barco.  Algúns dos máis violentos do grupo, xa no Santa Maria, falaban de matar a Galvão. Faltou pouco para que remataran a tiros. Entre os tres resolvérono, modificando a operación:  Jânio Quadros gañara as eleccións no Brasil e tomouse a decisión de enviar o barco cara aquel país e xa dentro, finalizada a acción agora especialmente de propaganda, incrementar a forza do DRIL, conseguir que xermolara». 

    Xosé Velo.

    Se nun principio se tiña previsto facer a operación sen ter localizado o barco, durante o asalto morre un oficial e hai dous feridos, un deles grave. Deciden desviar o barco para enviar a terra aos feridos, co que se facilita a localización da nave, «pese a que meu pai, que gobernaba as manobras e o rumo do barco, estabelecera un sistema que mesmo podía mantelo relativamente afastado de calquera perseguidor durante tres días. Nesa altura a acción era cualificada de pirata, pero hai unha discusión en organismos internacionais de Xenebra que finalmente resolve que se trata dunha acción política». 

    Catorce dias de rota 

    «O plan de como organizar internamente a bordo dun barco que levaba perto de mil persoas estaba moi pormenorizado: que relacións estabelecer cos pasaxeiros nas diferentes clases, como artellar a xerarquia cos tripulantes, e un longo etcétera de previsións. Débese ter en canta que nós só eramos vintecatro e non todos armados.

    «A vida a bordo durante a meirande parte dos catorce días que durou a toma do barco foi bastante normal e mesmo houbo quen falou de organizar aos simpatizantes da acción entre os pasaxeiros. O caso máis notorio foi o dun cidadán norteamericano que se ofreceu a evitar coa súa solidariedade a intervención dos navíos de guerra norteamericanos, mesmo dicía que se puña el na borda se tentaban bombardear o barco. Este cidadán norteamericano participou como intérprete nas conversas coa delegación norteamericana encabezada polo Contra-Almirante Allen Smith o 31 de xaneiro, dez días despois de ter comezado e catro antes de finalizar o secuestro. 

    «A acción, como sinalei, transformárase, desbotado o plan inicial que procuraba un efecto en cadea a medio prazo: liberar as colonias, derrubar consecutivamente a Salazar que non resistiría aquel embate político e como corolario final lograr a saída de Franco.  A finalidade principal naquela altura era darlle relevancia internacional á loita contra as ditaduras española e portuguesa, gracias á prensa que estaba completamente ateigada de noticias do Santa María. Para isa era necesario manter a tensión, e desa maneira mentres houbese pasaxeiros norteamericanos a bordo e nós estivésemos rodeados dunha ducia de navíos ianquis había atención e necesidade de sacar noticias continuas» 

    Exilio no Brasil e ruptura con Galvão 

    A negociación final, a primeiros de febreiro, levounos ao Brasil, onde recén tomara o poder Jânio Quadros, que ofereceu asilo político. «Humberto Delgado contaba coa lexitimidade de ser un presidente que ganсara unhas eleicións e que se lle tiña usurpado o poder por Salazar.  Galvão fala publicamente en dirección a Delgado, que ven ao barco e rendémoslle honras militares. En Recife, onde finalmente recalou o Santa Maria, que no comezo foi rebautizado por nós como Santa Liberdade, había unha efervescencia de solidariedade, pero o movemento do DRIL apenas tiña tradición política e case non era coñecido por ninguén». 

    Despois da chegada a Recife o grupo vai para São Paulo e durante un tempo mantense unha certa actividade, tamén de adestramento militar nunha finca na que estaban instalados. «O grupo xa se resentira porque ao pouco de nós chegar, coincidindo coa loucura do Carnaval brasileiro, fotografaron a algúns membros do grupo divertíndos»e. 

    «Meu pai entendía que a solución para España pasaba por revisar a guerra civil dalgún xeito. Non é que pensara que tivese que haber mortos a eito nin nada semellante, pero si que había que restaurar a legalidade deturpada polo golpe de Franco. En Velo e meu pai había un profundo radicalismo e levábanse moi ben entre eles». 

    As poucas semanas de estar no Brasil, en São Paulo fíxose un mítin público que afondou as diferencias entre os dous galegos e Galvão, «no mitin tamén había un representante do movemento de liberación angolano.  Velo e Soutomaior defendían a autodeterminación para as colonias africanas, en termos de independencia. Galvão insinúa unha idea contraria, e tafalala en termos de transición dunha autonomía ampla, tutelada, porque consideraba que eran pobos que non podían autogobernarse de vez. Nesa diverxencia tan radical penso que se carimbou a ruptura entre Galvão e Velo e Soutomaior». 

    Soutomaior, do Barbanza á Tricontinental

    Xavier Navaza no seu libro Disparos (Xerais, 1991 ), recolle os fitos biográficos dos protagonistas principais do Santa María. A semblanza de Soutomaior, cuxo verdadeiro nome era Xosé Fernando Fernández Vázquez é, coa de Xosé Velo, prototípica dun antifascista empeñado até a morte en turrar por todas partes polas súas ideas revolucionarias. 

    Xosé Fernandez, máis coñecido como Comandante Soutomaior.

    «Naceu na Pobra do Caramiñal no 1908 (…) procesado palas súas actividades republicanas daquela é alférez de navío. Xosé de Soutomaior é confinado en África (1928). Dous anos despois, implicado na conspiración de Jaca, opta por solicitar a súa baixa na armada española. No 1931, coa proclamación da II República, sofre unha profunda radicalización política e persoal. Mostra diso é o seu libro Ideas sobra la técnica del golpe de Estado. No 1933, ingresa no Partido Comunista de España. Conforme principia a guerra civil, no 1936, é ascendido a tenente de navío e chega a Vilagarcía coa misión de defender a zona. A finais dese mesmo ano, vese na obriga de se refuxiar na Serra do Barbanza, onde combate até agosto de 1937 ao mando dun grupo de corenta e dous homes que nunha ocasión intenta secuestrar un barco francés, fondeado na ria arousá. 

    «Foxe a Portugal e, xa en Lisboa, participa na voadura dun cargueiro alemán preparado para o transporte de armas con destino ao exército de Franco. Naquel outono de 1937, prodúcese un atentado, sen éxito, contra Oliveira Salazar: o autor da acción era, precisamente, o home encargado de acompaсar a Soutomaior na súa saída a Portugal, utilizando a carboeira dun buque noruego que os deixou no peirao da cidade francesa de Burdeos en decembro daquel mesmo ano. 

    «Fáltalle tempo para se reincorporar á armada republicana. En adiante, sempre estará ao pé do canón: desde a resistwncia francesa contra a invasión nazi até o asesoramento de grupos guerrilleiros en Latinoamérica, pasando por unha tráxica estadía no campo de concentración de Auswitchz. 

    «No 1948 sae do PCE, do que discrepa con virulencia polo seu abandono das actividades guerrilleiras en España. Emigra a Venezuela e, no 1959, participa na creación do DRIL. Despois dunha tempada no Brasil, retorna a Venezuela no 1962. Intentan secuestralo no 63, posibelmente nunha operación combinada das policías políticas de España e Portugal. Máis tarde, en Caracas, vai ao cárcere baixo a acusación de proporcionar instrución militar ao MIR (Movimiento de Izquierda Revolucionaria) venezolana. Xa en liberdade, pasa uns anos en Cuba, antes de se estabelecer definitivamente en Venezuela. 

    «En Cuba, onde exerce un tempo como profesor de universidade, é designado membro da secretaria permanente da Tricontinental –nome popularizado da organización Latinoamericana de Solidariedade– ou Conferéncia da Habana en representación do MIR. En virtude deste cargo político visita diversos países, entre eles Vietnam e Laos. En lembranza daquela xeira escrebe Un gallego en Vietnam, libro que segue o seu peculiar estilo autobiográfico. [Anteriormente, en Monte Ávila Ediciones, Xosé Fernández publicara Yo robé el Santa Maria]. 

  • Chantada, corazón do Bravú

    Chantada, corazón do Bravú

    A música rock en Galiza non se entende sen o Manifesto de Viana. Alí tomou carta de natureza o Bravú que aínda segue a dar tralla. Houbo un antes, certamente, é un despois, e non foi casualidade que ese manifesto se elaborase e se dese a coñecer en Chantada. Un concello que con oito mil habitantes conta con máis de 600 músicos e con agrupacións máis que centenarias. E, no mundo da música rock só ten un rival, Cerceda.

    Foi aquel memorábel primeiro de novembro de 1994 o día que marcou un antes e un despois. Alí, na taberna do Caballero, os míticos Rastreros (grupo encargado de pór a banda sonora da miña infancia) xunto cos Diplomáticos de Monte-alto, os Skornabois e varias bandas máis, cimentaron os alicerces de grande parte da música en galego da época. Foi aquel día que se asinou o Manifesto de Viana, ou noutras palabras, o día en que naceu o tan noso ‘Rock Bravú’.

    Achegámonos a tasca ‘O Sistema’ na parroquia de San Pedro de Viana para coñecer de primeira man como foi aquel histórico día. O seu dono, Xosé Moure, o inmortal Caballero, ou Pepe, así a secas, deunos información como para elaborar toda unha tese acerca do acontecido aquel día. 

    «O que non se pode é perder as raíces», repetía mentres lle daba grolos ao café e relataba as historias e anécdotas que alí aconteceron ao longo dos anos. Describía con moito cariño como os grupos que alí se xuntaron aquel día de 1994 «traían moitísimas ganas de tocar». Celebrábase a segunda edición do xa histórico Castañazo Rock, e o Caballero era o encargado de lles dar o xantar e de lles proporcionar un lugar para os ensaios: «Viñan aquí xa de mañá, xantaban, tomaban uns ‘chupitos’ e despois baixaban a Chantada tocar». Iso seguiu acontecendo durante catro ou cinco anos máis ata que a organización decidiu trasladar todo, por motivos loxísticos, á vila, algo que o Caballero recorda con certa pena. Hoxe en día, o dono do ‘Sistema Made in Viana’, dedícase á venda de produtos cárnicos, sendo estes dos máis coñecidos tanto dentro como fóra do país pola súa alta calidade.  

    Os Rastreros como catalizadores.

    Se falamos do “Manifesto de Viana”, hai que falar do que é, sen dúbida, o grupo máis histórico con que contamos en Chantada: ‘Os Rastreros’. Eles estaban alí, eles viron como todo naceu e eles foron dos primeiros que decidiron facer música do país para o país. 

    Heléctrico, vocalista do grupo, explícanos como naceron os Rastreros, e como o máis difícil foi a parte económica: «Se es un neno de papá e tes pasta, cómpranche unha guitarra, se tes que buscarte a vida é moito máis complicado». Cre tamén, a respecto do panorama musical en Chantada, que hai moi boa canteira na Escola de Música e eloxia o gran labor que fai o Castañazo Rock para a música na vila. Xa falando sobre o apoio institucional, o Heléctrico pensa que non debe xogar un papel primordial: «Non creo que o apoio institucional deba ser o alimento da cultura, porque iso dá pé a que non queiras morder a man que che dá de comer». Con todo, si que pensa que hai carencias desde as institucións: «O que si boto en falta son unhas instalacións en Chantada onde poder facer actos públicos como o Castañazo, que hai que facelo no mercado gandeiro e iso supón un problema impresionante de son». Cando falamos dos Rastreros, non debemos vacilar nin un segundo acerca do papel que xogaron para a música en galego. Foron dos primeiros en decidirse a facelo e foron, polo tanto, os encargados de compor a banda sonora da infancia de varias xeracións de chantadeses e chantadesas (entre elas a miña, por exemplo) con cancións míticas como «O sacristán de Basán» que se podía escoitar no Xabarín Club da TVG, «A vida de Xan» ou «Tratorada». 

    Os corridos de Liviao de Marrao

    Continuando co Rock Bravú, toca falar doutra banda xa histórica no panorama musical chantadés: ‘Liviao de Marrao’. Van xa 10 anos desde o nacemento deste grupo que naceu «de carallada» en palabras do seu vocalista Antom Fente. Pouco tardou a ‘carallada’ en se converter nalgo cada vez máis grande e máis serio. Aos poucos fóronse engadindo máis e máis compoñentes ao grupo que hoxe conta con 9 integrantes. Lamenta Antom Fente a falta de axudas que tiveron cando decidiron comezar co grupo, con todo, destaca o impulso que supuxo para eles o feito de poder tocar en festivais como o Castañazo Rock ou Pardiñas, festivais estes que segundo as súas palabras: «apostan pola música do país e por dar a coñecer as bandas que van emerxendo».

     A respecto da conxuntura actual, salienta a situación de precariedade que sofren as bandas que traballan con estilos musicais como o seu e subliña que «non se aposta moito institucionalmente pola música en galego». Con todo, tamén hai lugar para a autocrítica; segundo el «fai falta unha maior autoorganización das propias bandas, tamén hai que ser autocríticos. Non podemos esperar a que a administración ou terceiros nos solucionen a papeleta». 

    Sen dúbida, os Liviao de Marrao son unha das bandas máis senlleiras na historia do rock bravú e da música chantadesa con cancións míticas como «Narco-Corrido Ribeirao», «Viana Manifest» ou «Rock Liviao». 

    O pop electrónico

    Quenda agora para ‘Fábrica de Espejos’ e o seu pop con bases electrónicas. Fábrica de Espejos ten sido unha das bandas máis activas nos últimos anos en Chantada. Antes da chegada da Covid-19, non era raro velos en directo na vila e gozar da súa música. Falei con Isaac, un dos membros do grupo que, a respecto do nacemento da banda, coméntanos que o primeiro encontro entre as persoas integrantes do grupo se produciu «de forma casual e inesperada». Para el, o feito de crear unha banda en Chantada non quita valor, máis ben todo o contrario: «O proceso de maduración lenta que permite a vida na vila é un valor engadido». No referente ao panorama musical actual na vila do Asma, Isaac destaca o seguinte: «Por sorte, no noso pobo conviven multitude de agrupacións con propostas musicais de todo tipo». Tamén salienta a necesidade de crear unha rede de cooperación entre concellos para dinamizar proxectos musicais da zona: «Non se trata só de que os grupos de Chantada toquen en Chantada e os de Monterroso en Monterroso, senón de posibilitar a creación dun tecido cultural común que nos conecte a todos». Hai que manter un ollo ben cerca desta banda, non convén perderlles a pista xa que teñen previsto sacar un disco máis cedo do que tarde, chamarase «Mundo Incierto». 

    Terror Erótico, tecnopop repelente

    Continuamos neste tour  e a seguinte parada é Terror Erótico Adolescente. Tres son os membros que integran este grupo que se dedica a facer, nas súas palabras, «Tecnopop repelente». Comezaron coa banda xa hai tempo e baixo un nome diferente: ‘Señor Metapod’ que despois dun tempo evolucionou ao nome actual. Cando decidiron comezar eran «uns pipiolos que tiñan a ilusión de formar un grupo». Non é unha sorpresa para ninguén dicir que comezar un grupo desde cero é difícil, para eles o máis complicado é «ter un lugar ou local cos medios necesarios para poder ensaiar todos xuntos». Con todo, Desde Terror Erótico Adolescente, cren que o máis importante é atreverse e dar o paso de facer música. No relativo ao panorama musical en Chantada, comentan que cada vez hai máis produción musical, de todos os xeitos non o consideran suficiente: «Cada vez somos máis, aínda que nos parece que é algo escaso, hai cantidade de músicos e artistas que viven nas sombras». No que ten a ver co apoio institucional, explican que, a pesar de que si existe hai traballo por facer: «Sería xenial poder contar con algún organismo que se involucrase realmente cos grupos. Ter un apoio para crecer e darse a coñecer». Atentas e atentos a este grupo, poden dar moito que falar!

    De Zaquín para o mundo

    Seguinte parada! Tócalle ao rock alternativo dos ‘Gancho Sanches’. Esta banda integrada por tres rapaces tivo o seu local de ensaio no barrio chantadés de Zaquín, lugar onde lle deron forma ao seu último disco que recibe o mesmo nome que o propio barrio. 

    Falamos con Iván, batería da banda, quen se refire as dificultades que supón formar un grupo: «O máis complicado sempre foi cadrar os horarios, xa que ao non ser ningún de nós músico profesional, tiñamos que ensaiar nos días libres do traballo». A pesar de todos os atrancos, conseguiron saír adiante: «[…] logramos adaptarnos e traballar moito a base de maquetas online e sacamos adiante o disco que nos fixo moitísima ilusión poder publicar». 

    Na altura en que Gancho Sanches se creou, os seus tres integrantes estaban a vivir en Barcelona, polo cal, coñecen ben as diferenzas que existen entre facer música nunha vila como Chantada a facela nunha grande cidade. Iván considera que ambos casos teñen as súas vantaxes e inconvenientes, mais que, ao fin, as complicacións acaban por ser semellantes: «[…] penso que nos foi igual de complicado en ambas situacións». No tocante ao panorama musical en Chantada, Iván cre que a tradición musical é moi extensa e resalta a cantidade de xente que, hoxe en día fai música na vila: «Paréceme un patrimonio cultural enorme que tanta xente sexa capaz de tocar un instrumento e, indubidabelmente, iso fai que se creen todo tipo de agrupacións musicais». O apoio institucional pode ser vital para a supervivencia de moitas bandas e, segundo Iván «a nivel institucional estamos, en xeral, moi lonxe do que eu considero unha xestión digna da cultura […] O modelo de macrofestivais dopados con cartos públicos paréceme un erro». De todos os xeitos, hai lugar para a esperanza: «Agardo que poidamos seguir desfrutando das bandas locais e concertos de estilos diversos». 

    O rap de Tiam Gz

    O rap tamén presente

    «Hai que ir indo» que diría algún, mais antes de acabar este artigo debemos de  facer unha pequena referencia ao grupo a que pertenzo, o ‘TIAM Gz’. Comezou todo hai cousa de dous anos e medio cando, dun día para outro, decidimos comprar un micro e gravar unhas letras que tiñamos escritas sobre bases de rap. Foi pasando o tempo, gravamos máis cancións, filmamos algúns videoclips, demos algunhas actuacións ao vivo e chegamos até o día de hoxe. Na actualidade continuamos a traballar e temos algúns proxectos pendentes que estamos a levar a cabo. Se vos gusta o rap combativo, en galego e feito na casa, igual che interesa darnos unha escoitada, eu non digo nada… 

    Un sector da música moitas veces esquecido é o das charangas. Chantada conta cunha das máis importantes, a ‘Unión Phenosa’. Un dos seus integrantes é Roberto Varela, máis coñecido na vila polo seu alcume: ‘Bimbo’. Cando lle preguntamos a respecto do nacemento da charanga comentounos que non é tan fácil como moita xente cre: «Leva moito traballo, moitos ensaios e moitas horas comezar algo así». Coas charangas en concreto, a perspectiva social sobre a actividade musical parece mudar, hai grandes sectores de populación que o ven máis como un divertimento do que como unha actividade que require un esforzo. 

    A respecto disto, o señor Bimbo di o seguinte: «Obviamente o que queremos é que a xente o pase ben, que se divirta e que estea contenta coas nosas actuacións, pero tamén queremos que o noso traballo sexa recompensado». Se falamos do papel das institucións, salienta: «Agradeceríase moito que os concellos puxesen da súa parte para contratar a conxuntos como o noso […] O apoio non ten nin por que ser económico, hai moitas outras axudas que as institucións poden proporcionar, como por exemplo facilitar locais de ensaio». Sempre é agradábel asistir a unha festa e que haxa unha charanga a amenizar as celebracións, e na comarca de Chantada contamos cunha das mellores. Longa vida á Unión Phenosa! 

    Como último apunte, sei que deixo algunhas agrupacións polo camiño, mais a produción musical en Chantada é tal que para contactar con todas as persoas que fan música precisaría anos. Algúns destes grupos, como ‘As Searas’, o grupo de gaitas ‘Os Barrios’, as ‘Chorimas & Toxos’ ou as ‘Punkiereteiras’ merecen unha análise máis en profundidade. E como non, a Coral Polifónica, coñecida en toda Galiza que mesmo acolleu no seu día a Andrés Dobarro. 

    A banda como canteira musical

    Para falarmos sobre a música en Chantada na actualidade, é preciso que falemos da Banda de Música de Chantada. O actual presidente, Luís Miguel Crespo, ilústranos coa súa historia: “A Banda de Música de Chantada foi fundada en 1865, algo que a converte nunha das máis antigas da Galiza. Os fundadores foron Manuel e Antonio Fernández (os compositores da máis que popular Muiñeira de Chantada)”. 

    A pesar dos obstáculos no camiño, nunca deixou de haber banda de música en Chantada para realizar o seu labor: amenizar festas, eventos e diferentes celebracións. Actualmente, a banda conta con 43 integrantes e, en ocasións, compaxinar o día a día con ensaios e concertos non é tarefa fácil que se diga. «Ás veces é complicado contar con todo o mundo» comenta Luís Miguel que tamén subliña:

    «Esta é unha actividade que facemos porque nos gusta. A situación da banda no relativo a actuacións é mellorábel. As festas populares en que se conte coa banda por esta nosa zona son moi poucas. Non é o máis habitual que as comisións chamen a unha banda, sabemos que todo vai cara as orquestras», lamenta o presidente. 

    A pandemia da Covid-19 afectou tremendamente a Banda de Chantada en todos os sentidos, mesmo para os ensaios, debido a que é preciso manter un metro e medio de distancia entre cada integrante, así como cumprir os protocolos de desinfección e o uso de máscaras mentres non se está a ensaiar.

    Moita xente que hoxe está noutros grupos, aprendeu a tocar na banda, o que lle dá unha calidade musical que non teñen grupos doutra parte, por non falar dos grandes profesionais que inzan as orquestras populares e sinfónicas, desde París a Compostela, desde Zaragoza a Valencia, pasando por Madrid e aínda Viena.

        

     

  • Quen é Núñez Feixóo

    Quen é Núñez Feixóo

    Alberto Núñez Feixóo non é un calquera. Gañou tres elección e vai pola cuarta lexislatura presidindo a Xunta. Chora cada vez máis e non se desprende da palabra Galicia. Chámano o dos Peares porque naceu alí… Pero quen é realmente Alberte Núñez Feixóo?

    Nunca puiden preguntarlle a que o levara a deixar o sindicalismo reivindicativo e entrar na comenencia opusdeiana de X. M. Romay Beccaría. Non puiden facelo porque foi o único presidente da Xunta que non me quixo conceder unha entrevista. Tamén é o único presidente galego co que nunca xantei, nin ceei, nin estiven a soas con el no seu despacho. Así que,poido afirmar que non o coñezo persoalmente. 

    Se non lembro mal, só tiven dúas conversas con el. Unha na cadea SER, cando eu estaba alí de paliqueiro, pouco antes de comezar a campaña electoral que o levaría á presidencia da Xunta e outra, moitos anos antes, no 1988, cando era un destacado sindicalista de AFICA (Funcionarios Interinos e Contratados Administrativos). Dérame o seu contacto o dirixente de Esquerda Galega, Carlos Vázquez, afirmando que era partidario de Camilo Nogueira.

    Candidatura na que están Feixóo e Carlos Negreira, e táboa de reivindicacións do seu sindicato.

    Aínda que non o crean, naquel tempo, desde 1985, cando entra na Xunta de interino, até 1991, que aproba as oposicións, Núñez Feixóo foi un sindicalista moi combativo. Mesmo sufriu a apertura dun expediente informativo pola súa actividade sindical. Un delegado sindical moi comprometido e activo: pechouse en San Caetano e durmiu na moqueta para reivindicar os dereitos dos empregados públicos, convocou folgas, demandou un horario flexible, reclamou transporte de balde até a sé da Xunta, axudas sociais, subidas salariais por riba do IPC, pedía que non se permitise o aceso da policía a San Caetano…  E enviaba cartas ao presidente da Xunta demandando o cesamento de altos cargos, cando o presidente era Fernando González Laxe, candidato ao que afirmaba ter votado.

    Núñez Feixóo, arriba á esquerda, con outros membros de AFICA, na fotografía da candidatura.

    De boas a primeiras, négase a ir nas listas de Esquerda Galega e comeza a súa carreira política no PP.

    Segundo a súa nai, foi daquelas cando decidiu «casar con Galicia». E Galicia, Galicia, Galicia, converteuse na palabra máxica que o levaría ao poder galego que sempre está a abandonar, segundo os seus críticos, pero ao que el se aferra porque chegou a onde nunca matinou que tería chegado.

    Por iso eu entendo as súas bágoas, a súa emoción, cada vez que toma de novo posesión como presidente, ou cando no debate parlamentario se refire a Galiza.

    Son capaz de asegurar que son froito do sentimento e non dunha performance ensaiada. Se un enxerga a súa nai nas tomas de posesións darase conta non só do orgullosa que está toda a familia de súa carreira política, de a onde chegou, senón do sentimento que a el o embarga por vir de onde ven e estar onde está. A quen non lle pasaría o mesmo?

    Son emocións que o honran non só por telas, senón por expresalas.

    Non é fácil que alguén, vido das clases populares, poida acadar a presidencia da Xunta co PP, senón que llo preguntaran no seu día a Xosé Cuíña. No interior do partido aniña un profundo clasismo que non impide que usen a persoas vidas das clases populares como reclamo electoral, pero que non se fían deles para ser os que mandan. A dereita española non se entende sen o clasismo franquista, aínda que aquí lles chamen os do birrete. Feixóo coñece como as gastan en Madrid.

    Non é fácil que alguén, vido das clases populares, poida acadar a presidencia da Xunta co PP, senón que llo preguntaran a Xosé Cuíña.

    A Cuíña falláronlle as lealdades, comezando pola de Manuel Fraga e Núñez Feixóo non sabe doutra lealdade que a da súa propia persoa e a dos seus máis próximos.

    O demais, como Xosé Cuíña, é razón do seu enorme vento político.

    Hai quen afirma que Núñez Feixóo debe o seu éxito a que é “moi ben mandado”.  Discrepo. O Alberto dos Peares nunca foi ben mandando, non fai falta que o manden. Sabe o que ten que facer antes de que llo digan, sabe con quen ten que estar antes de que os demais saiban quen gaña e, sobre todo, el sabe moi ben quen manda. Só vin outro animal político coma el, Xosé Blanco.

    A foto abrazado ao presidente de Iberdrola, Sánchez Galán, na súa primeira toma de posesión, non só é un resume da súa traxectoria vital-familiar, senón toda unha definición do político que é Núñez Feixóo. Sabe a quen arrimarse.

    Ao amparo de Romay Beccaría

    Por iso, cando Manuel Fraga chega a Galiza e gaña as eleccións co apoio de Paco Vázquez, Alfonso Guerra e Felipe González, que non só torpedean a campaña electoral de González Laxe, senón que lle «ceden» o escano de Ourense que Fraga necesitaba par ser presidente, Núñez Feixóo dáse conta de que imos ter a dereita no poder político en Galiza para moitos anos.

    Xa funcionario fixo, logo de aprobar as oposicións, abandona o sindicato AFICA, que gañara as eleccións na sé central da Xunta, cando el fora elixido delegado, e acepta a petición de Romay Beccaría para ocupar o cargo de Secretario Xeral da Consellería de Sanidade.

    Soubo onde acubillarse. Romay non só era un dos pesos pesados do PP, senón que fora o cachanchán que, desde dentro, desbaratou as pretensións dun grupo de conselleiros, comandados polo vicepresidente X. L. Barreiro Rivas, para facer dimitir a Xerardo Fernández Albor da presidencia da Xunta, senón que rematou coa carreira política do seu adversario partidario, logrando a súa condena e inhabilitación.

    Xosé Manuel Romái Beccaría, mentor do actual presidente da Xunta desde os anos 90. ©Fundación ANT/ X.C

    Núñez Feixóo pronto se esqueceu das súas reivindicacións sindicais, daquelas demandas, que me explicara no seu día: «pedimos que lles dean acceso á Función Pública aos interinos e aos contratados administrativos e que se lles asegure a estabilidade nos postos de traballo nas mesmas condicións salariais que os funcionarios”.

    Canda el deron o salto ao PP outros dous dirixentes daquel sindicato: Carlos Negreira, que chegaría a ser alcalde de A Coruña e García Borregón, que, como Feixóo, ocuparía varios cargos públicos, sobre todo no Sergas.

    Si, porque o hoxe presidente da Xunta , do cargo de Secretario Xeral Técnico, con Romay pasa a ser Secretario Xeral do Sergas. El é o encargado de pór en marcha as primeiras privatizacións de servizos nos hospitais públicos.

    E saltaría o seu primeiro escándalo, no hospital Menxueiro de Vigo por terse infectado por Aspergillus  nos quirófanos máis de 120 pacientes, con tres falecidos. Quirófanos que dependían do Medtec, un organismo que Romay e Feixóo puxeron en marcha en Galiza e que, logo, con Romay xa como ministro e Feixóo como Presidente Executivo do Insalud, quixeron exportar a todo o Estado.

    Deste posto na sanidade, Núñez Feixóo pasaría a ocupar o cargo de Director Xeral de Correos e Telégrafos, comezando tamén o seu desmantelamento e privatización.

    O que moi poucos saben é que, en Madrid, Núñez Feixóo non só ocupou eses postos, senón que foi designado para outros moitos, onde verdadeiramente se fan cartos se estás en política.

    O actual presidene da Xunta, no decisivo congreso do PP en Valencia en 2008, uns meses antes de chegar á presidencia da Xunta de Galicia. ©Fundación ANT/XC

    Así, formou parte de diversos consellos de administración de empresas públicas: Banco de Crédito Local, Empresa Nacional de Autopistas, Paradores de Turismo de España, Instituto Galego de Medicina Técnica (Medtec), International Post Corporatión, Fábrica Nacional de Moeda e Tímbre e Chronospost Express. Tamén foi membro do Consello Asesor de Telecomunicacións e do Consello Asesor Postal.

    Até que no ano 2003 Fraga Iribarne o nomea Conselleiro de Política Territorial e Obras Públicas.

    O seu ascenso en Galiza

    Dáse a circunstancia de que Cuiña Crespo estaba enfrontado con Fenosa e Iberdrola ás que lle tiña paralizado máis de medio cento de minicentrais e tamén diversos proxectos eólicos. Explicoumo o propio Cuiña uns meses antes de ser cesado, afirmando que el non ía ceder.  Tamén me dixo que nel non mandaban «as grandes construtoras madrileñas».

    Comenteille que lle escoitara dicir a un destes «grandes empresarios» que non ían permitir que Cuíña Crespo fose presidente da Xunta. E aínda lle dixen máis: “e se te fías de Fraga non o vas ser, en Madrid téñeno ben collido”. «Pero eu teño os votos e o partido», retrucoume fachendoso.

    Nunca pensou que sería o propio Núñez Feixóo, tan ben relacionado coas eléctricas e as construtoras, o que rematase con Cuiña politicamente.

    Xosé Cuíña, cando era todopoderoso secretario do PP galego.

    Un día comenteille paseando na cima do Foro, dicía que lugar equidistante entre as nosas respectivas tribos, cando aínda pensaba que ía suceder a Fraga:

    – Ti es unha alma cándida, Pepe, debaixo desa faciana de duro e da valentía da que presumides os de Lalín. Mentres ti vas de fronte, outros están a facerche a cama. Non te fíes de Feixóo.

    – Feixóo é Romay e Romay non me chega nin para empezar, nunca me deu derrotado –contestoume todo cheo de razón.

    Como nunca tratei persoalmente a Alberto Núñez Feixóo só podo falar polos seus feitos, e polo que me dixeron os que o coñecen politicamente.

    Cando foi elixido á presidencia da Xunta polo PP,  pregunteille a un ex conselleiro da etapa Albor polas ideas políticas que guiaban ao novo presidente:

    – Non as ten. Feixóo é moi listo e sabe moi ben quen manda. E non é que sexan uns amorais en política el e o seu equipo, son perfectamente amorais. Non teñen nada a ver cos de antes.

    A mesma pregunta lla fixen outro día xantando a Xosé Luís Baltar.  Só me contestou:

    -É coma o seu tío.

    Non me quixo dicir máis nada. Mandoume investigar aos Peares. Contáronme que non tiña boa fama, acusábano de ser «un chivato da empresa».

    Poida que así se entenda non só a personalidade política de Núñez Feixóo, senón tamén o efusivo abrazo que se dá co Presidente de Iberdrola na súa primeira toma de posesión como presidente. Era máis ca unha declaración de intencións. Situara a súa familia onde nunca pensara.

    É lóxico que a emoción o embargue ao falar de Galiza, pero tamén sabe moi ben a quen serve.

  • ‘Non renunciamos á patria galega’, historia dunha vitoria

    ‘Non renunciamos á patria galega’, historia dunha vitoria

    Para moitos nacionalistas a manifestación do 25 de xullo en Compostela, e o seu remate na praza da Quintana, converteuse nun ritual laico. Algúns van dereitos a praza, sen realizar o percorrido, outros xa non entran. Pero non sempre foi así.

    O dereito a manifestarse en Compostela, e o de entrar na parte histórica, tiveron que gañalo os nacionalistas  a pulso e a paus.

    No 1978 as forzas autonomistas convocaban unha manifestación que remataba na praza do Obradoiro. Os nacionalistas remataban na praza da Quintana, superándoos en manifestantes.

    Ao ano seguinte, 1979, os partidos estatais xa non festexaron en Compostela o Día de Galicia, mentres que a manifestación do Bloque desbordaba a capacidade da Quintana.

    En 1980 produciuse a primeira proibición de entrar no casco vello compostelán despois de dous anos consecutivos sen problemas.

    No 1980, xa lle prohibirían os nacionalistas a entrada no casco histórico, cunha toma policial de Santiago sen precedentes. E así continuou até 1983, cando se remataba na praza de Galicia ante a imposibilidade de entrar de xeito legal, pero axiña se sucedían as manifestacións no interior da cidade antiga, os saltos, os berros, as cargas e as detencións. 

    Paralelamente comezara unha campaña para convencer á opinión pública que a manifestación nacionalista prexudicaba o turismo e a imaxe de Santiago, que debe de ser de todos, como o 25 de xullo, que era o Patrón de España.

    Os nacionalistas respostaban cun lema, “non renunciamos á patria galega”, e afirmando que, ao non poder desnaturalizar a data, tentaban prohibila pola forza. Mesmo detiñan a xente na praza do Obradoiro por levar adhesivos do Bloque.

    O golpe de Estado mudou moitas cousas

    As formacións autonomistas esqueceron celebrar a data e os medios de comunicación teimaron en resaltar a Ofrenda ao Apóstolo como un grande acto central, cando o certo foi que viña decaendo na súa propia idiosincrasia pouco acorde cos tempos democráticos.

    O golpe de estado do 23 de febreiro de 1981 mudou moitas cousas. O punto álxido da presión do Estado español aos nacionalistas galegos e o intento de expulsar o Día da Patria extramuros da cidade vella de Compostela, hai que situalo no ano 1983. Foi o ano do desmantelamento da industria naval, das grandes manifestacións e das folgas xerais e co PSOE no Goberno central e no de Compostela, con Xerardo Estévez, ex militante do PSG, como alcalde, que puxo á policía local ao servizo da represión, adicándose a arrancar os carteis, pancartas e bandeiras nacionalistas.

    Ao ano seguinte, as xentes do BNG regresaron á Quintana e atópanse tan a gusto que esqueceron a reivindicación doutrora de rematar a marcha anual na praza do Obradoiro.

    Portada do número que deu conta da xornada do 25 de xullo de 1983.

    As consignas máis coreadas naquel 1983 pola manifestación, que saíu da Alameda compostelá, eran ademais da clásica de “Galicia Ceibe, poder popular”, “Non a OTAN, soberanía nacional”; “Non. non, non, á nuclearización;”Non á represión, liberdade de expresión; “Lei antiterrorista, lei fascista” ; “Fraga, Felipe, Albor, a nova inquisición”, “Aborto libre, a muller decide”…

    A manifestación, segundo ordenara o Gobernador Civil tería que dar a volta nunha praza de Galicia en obras e retornar a onde partira, na vez de entrar no casco antigo.

    Mais os nacionalistas estaban dispostos a chegar ata Quintana tal e como solicitaran.

    Cinco horas na Praza de Galicia

    Iso pretendían, pero unha cousa era dicilo e outra logralo. Cando chegaron á Porta da Mámoa, atopáronse cunha compañía antidisturbios chegada desde Valladolid. A cabeza da manifestación fixo un intento de traspasar o cordón policial, pero foron repelidos coas mocas e a pancadas aos xeonllos dos manifestantes. Ante forzas tan desiguais non era cousa de intentalo de novo, pensaron os dirixentes nacionalistas.

    Sentada na Praza de Galicia, pouco antes das 18,12 en que se produciu a carga policial o Día da Patria de 1983. ©X.C./Fundación A Nosa Terra

    Logo dun tempo de tenso fite entre mandos policiais e a cabeza da manifestación, a dirección nacionalista decidiu instalar na mesma praza unha tarima e un servizo de megafonía. Alí realizáronse as intervencións que ían ter lugar ao remate da manifestación.

    Presentados por Xosé Agrelo Hermo, primeiramente Xesús Veiga deu lectura dun comunicado conxunto do MCG (Movemento Comunista de Galicia) e LCR (Liga Comunista Revolucionaria), que se referiu a que “a sombra de Gómez Aguerre é moi longa. Aquel gobernador Civil da UCD está a facer agora carreira política no PSOE”. [Aguerre fora gobernador da Coruña cando comezou a probición e era en 1983 alto cargo no ministerio do Interior].

    A continuación, en representación do BNG, falou Francisco Carballo, que entre outras consideracións atacou duramente ao PSOE “que quere afortalar o capitalismo, baixo o cal non pode haber liberdade, nin paz, nin xustiza…”

    Ao rematar a intervención de Carballo, tomou o micrófono Francisco Rodríguez para pedirlle á xente que sentase e non abandonase a praza, que pronto chegaría comida e bebida para todos.

    Así foi. A sentada seguiu até as 18,12 horas, entre berros, música e cancións. Tamén baixo a choiva que se convidou ela soa, como tantos 25 de xullo en Compostela.

    A crónica de A Nosa Terra o 25 de xullo de 1983, daba conta do momento en que se produciu a carga policial logo dunha xornada pacífica.

    Comeza a guerra

    Despois de máis de cinco horas de sentada, ás 18,12 comezou a “guerra”. Logo de pequenos amagos de incidentes por parte dalgún policía que se mostraba visibelmente agresivo e prepotente, un dos manifestantes, mentres se coreaba “ea, ea, ea, a policía se cabrea”, pasoulle unha bandeira polo casco a un deses policías, por encima do servizo de orde que estaba separando a policías e manifestantes.

    Casquillo da munición empregada na carga policial.

    O policía non resistiu e abalanzouse contra do servizo de orde, porra na man, golpeando de cacho para testo. Detrás seguírono todos malia a oposición de dous tenentes que, cos brazos abertos, pretendía impedir a liorta.

    A carga ía con saña. Alí levou todo o mundo: rapaces, vellos, embarazadas, xornalistas… Arrombaron coa megafonía, mallando na xente que caía ao chan, algunhas veces, entre catro na mesma persoa.

    Até se deu o caso que algún policía, alarmado, foi axudar a erguer a algúns dos que estiveran mallando no chan.

    Utilizaron pelotas de goma e balas de plástico. Os manifestantes defendíanse con botellas e algunhas pedras.

    Nesta primeira carga producíronse máis de 20 feridos, algúns de consideración, como no caso de Alberte Blanco, cun cóbado quebrado.

    Crónica de A Nosa Terra o 25 de xullo de 1983.

    Cando na Praza de Galicia só ficaba xente tombada ou feridos que non puideran escapar, a policía, presa non se sabe de que espírito febril, comezou a rachar con asañamento as pancartas e todo símbolo nacionalista que se atopaban ao seu paso, moitos deles colocados nos xardíns.

    Seguidamente dedicáronse a entrar nos bares e, alí mesmo, aporrear na xente, sen preguntar. Nun deses barres cargaron tres contra un señor maior, un vasco con chapela, pero que non tiña nada que ver coa manifestación.

    No café Derby entraron, porra en man, actitude ameazante dicindo, “os alborotadores e os que non teñan a conciencia tranquila que saian”.

    E como non saíron, detiveron a dúas persoas.

    Tamén foi detido un fotógrafo, ao que lle romperon a cámara e lle pegaron.

    Quen isto escribe, logo de identificarse como xornalista a dous números da policía e ao brigada, foi retido, logo ceibado, volto e reter e, por último, o mesmo Brigada mandaría cargar contra del e máis outro compañeiro,.

    A carga na Praza de Galicia o Día da Patria de 1983 comezou as 18,12 h. ©X.C./Fundación A Nosa Terra

    As cargas policiais continuaron pola parte nova de Compostela, cara onde escaparan os manifestantes que levantaban barricadas con caixas e coches.

    Tamén collían pedras das obras. Unha destas alcanzou a un policía. Colleuna e gardouna.

    A policía disparaba bolas de goma, amarelas, e balas de plástico, verdes, directamente contra dos manifestantes.

    Un dos momentos de maior tensión produciuse cando a policía cargou na Alameda, co recinto festeiro cheo de persoas maiores e nenos.

    Xeonllo en terra, dous policías disparaban pelotas de goma por entre a xente.

    Vítimas das cargas policiais foron atendidas en centros hospitalarios máis de 50 persoas. Tamén foron detidas outras 33, das que sete permaneceron en dependencias policiais até o 26 ás 21 horas, cando foron postas en liberdade logo de prestar declaración. 

    O rei deixa as cousas claras

    Sorprendera, e non só nos círculos do nacionalismo, a brutal carga policial, sobre todo cando o gobernador era Domingo Ferreiro, un socialista tido por home dialogante.

    En todo momento defendeu a actuación policial afirmando que “estaba en xogo a seguridade e a liberdade dos cidadáns”.  Tamén afirmaba o Gobernador que os manifestantes so eran 300 persoas.

    Desde o BNG contestábanlle que os manifestantes nunca puxeron en perigo nin a convivencia, nin os bens, nin as persoas. Preguntábanse tamén se eles só eran 300, para que quería o gobernador 400 policías.

    A manifestación foi bloqueada pola policia na Praza de Galicia o Día da Patria de 1983. ©X.C./Fundación A Nosa Terra

    Por outra banda, o propio Domingo Ferreiro comentaría que el nunca mandou cargar e que todo obedeceu a que a policía non puido coa tensión e coa fame e se lles foi das mans aos propios mandos.

    Pero, segundo nos comentaba un policía galego que viña de Valladolid, todos estes anos a rutina era igual. Acuartelábanos ás sete da mañá, hora que almorzaban. Logo, até que todo rematase, non podían comer nin beber.

    El afirmaba que todo era a man tenta para aumentar a súa tensión cando deran orde de cargar ou de reprimir aos manifestantes.

    O Gobernador tamén dicía non saber nada deste xeito de actuar dos mandos policiais.

    Pero as que estaban claras eran as directrices políticas: nación só existe unha, a española e o 25 de Xullo é o día de Santiago, patrón de España, única e indivisíbel. Se alguén tiña dúbidas abondaríalle con escoitar o discurso pronunciado ese mesmo ano 1983 por Xoán Carlos de Borbón na catedral.

    Na ofrenda ao apostol, á que o Rei chegou contrariado, e foi das mías política das que tiña pronunciadom afirmou “honremos a bandeira de España, que é a representación da nosa unidade e depósito da nosa historia”.

    A ofrenda máis política das que tiña pronunciado e das que pronunciaría despois nesa data e nese templo, propoñendo un auténtico programa de goberno.

    “Síntome profundamente en España”, afirmou, para seguir deixando claro que “Galiza é un piar fundamental da patria que nos une” e pedíndolle ao apóstolo Santiago axuda para “que honremos a bandeira de España, que é a representación da nosa unidade e depósito da nosa historia”.  Viñera aquel ano enfadado Xoán Carlos I de España. Non tiña pensado vir e debera mudar de plans.

    Liorta na Xunta

    O motivo non era outro que a negativa da Xunta de Galicia a asistir á ofrenda pois, na contra de nomear ao presidente Xerardo Fernández Albor como delegado rexio, fixérao na persoa de Domingos García Sabell, delegado do Goberno central na Galiza, logo que este llo pedise ao rei e ao mesmo Felipe González, nunha entrevista días antes na Moncloa.

    O vicepresidente económico, Carlos Mella, convocou unha rolda de prensa na que afirmou que “con todos os respectos, a Casa Real cometeu un erro”.

    A Xunta xa estaba amolada porque no peche da Porta Santa, na vez do presidente da Xunta, o delegado rexio fora o Ministro de Xustiza. O Goberno galego non acudiría ao acto.

    Tanto a Xunta como Fraga Iribarne saíron afirmando que as declaracións de Carlos Mella  eran a título persoal, aínda que foran abenzoadas por todo o Goberno autónomo e polo propio Fraga Iribarne.

    O rei chamaríaos á orde no propio discurso ao afirmar que “hai moito que facer para perder o tempo en minúsculas regueifas”.

    Aquel ano 1983 os nacionalistas venceron e conseguiron a liberdade de entrar, de novo, no casco antigo.

    Pero o que se estaba a propiciar por aqueles días desde Alianza Popular era un distanciamento entre Fernández Albor, que viña de ocupar o cargo de presidente con AP e os seus amigos de Realidade Galega que, aínda que desaparecida oficialmente, seguín tecendo moitos fíos na política galega.

    Desde AP, enfrontando a Albor e García Sabell, tentaban que o presidente galego respondera ante Fraga e ante ninguén máis.

    Carlos Mella anunciaba que a Xunta ía ser “moito máis virulenta con Madrid” e os nacionalistas criticaban que os únicos conflitos eran por “festas e protocolo”.

    Mais aquel ano 1983 os nacionalistas venceron e conseguiron a liberdade de entrar, de novo, no casco antigo. Ao ano seguinte, no que tivo lugar o polémico traslado dos restos de Castelao desde Arxentina, acompañaríanos centos de retratos de Castelao até a Quintana, nunha das manifestacións máis multitudinarias.

  • ‘El Director’: o que sabemos os xornalistas pero nunca contamos

    ‘El Director’: o que sabemos os xornalistas pero nunca contamos

    O xornalismo é unha droga que deforma a realidade da propia profesión. Uns colócanse coas novas. Outros cos efluvios do poder. Uns poucos conseguen ser poderosos…, por un tempo.

    Nós, que tanto presumimos de que hai que contar a verdade, non somos quen de contala sobre nós mesmos. E cando o facemos, ninguén nos cree, porque non queren nin poden crernos. Necesitan a súas crenzas e, os máis, só procuran argumentos para reafirmarse nelas… Non vaia a ser que teñan que mudar de ideas se se poñen a cavilar.

    Os xornalistas somos tan nosos que nos premiamos uns a outros e, mesmo, as asociacións de xornalistas entregan premios a xornalistas sobrecolledores, que son louvados como mestres polos colegas que os detestan.

    David Jiménez rachou con todo isto no seu libro El Director (Libros del K.O).

    Non foi o primeiro en facelo, pero si o primeiro en desvestir unha profesión desde un posto de máxima dirección: un ano como director de El Mundo. Nada que ver cos libros de Juan Luís Cebrián ou Luis María Ansón ou o mesmo Emilio Romero, destinados a maior gloria propia e incensario dos que os rodearon, até empoleirarse ás cadeiras de Real Academia Española de la Lengua.

    Na primeira lectura de El Director, enxerguei a un David Jiménez inxenuo, que logo de andar de correspondente por medio mundo aterraba na dirección de El Mundo e descubría que quen verdadeiramente mandaba non era o director, senón o capital.

    Aqueles aspectos das loitas internas da redacción, olleinas como “crónicas do corazón” para consumo interno da profesión, sobre todo porque usa moitos pseudónimos ou alcumes para referirse as persoas que aínda hoxe traballan en El Mundo e iso dá moito que falar.

    Na segunda lectura, máis demorada, apreciei a súa valentía para contar o que conta, con nomes e apelidos, das relacións dun director coas empresas e cos gobernos, e como é quen de queimar todas as naves sen que poda volverse atrás e ocupar de novo un posto semellante na dirección dun medio de comunicación.

    Aquí aprecio a valentía de David Jiménez e, tamén, o verdadeiro interese do libro, máis alá da malévola endogamia profesional. Porque na profesión falamos moito de nós mesmos, criticamos moito, pero facémolo de portas a dentro.

    Canto máis información teña a cidadanía, máis e mellor poderán ler os xornais.

    David Jiménez quixo ventilar a profesión abrindo as fiestras del El Mundo para que saíse a verdade que se acocha ao lector diariamente.

    Algúns colegas criticárono por esa “traizón”, pois pensan que se os lectores saben a verdade nunca máis van crer as mentiras dos xornais. Outros pensamos que, precisamente, canto máis información teña a cidadanía, máis e mellor poderán ler os xornais.

    O xornalismo de investigación

    Un dos relatos de máis actualidade é como funciona o chamado “xornalismo de investigación” nos principais diarios españois. Lembra a súa primeira entrevista co famoso comisario Villarejo, como lle gravou a conversa, como existen dúas faccións enfrontadas na policía. Como cada facción “esixe a publicación de informes prexudiciais para a outra como condición para seguir filtrando informes” nunha guerra na que utilizan a xornais e xornalistas, que se alían con un ou outro bando, como carne de metralla.

    E relata como conseguían as famosas exclusivas:

    “Recibín unha primeira pincelada de como funcionaban Las Cloacas e o xeito no que contaminaran o traballo da prensa en España. As súas investigación podían ter como orixe investigacións reais ou ficticias, os seus informes estar documentados ou inventados e as súas intencións ser máis ou menos corruptas. A diferencia era que mentres Woodward [un xornalista de El Mundo] trataba de distinguir unhas cousas doutras, toda unha xeración de supostos xornalistas de investigación prosperaran mercando un material que sabían avariado, nun xogo de favores onde a verdade era un incordio prescindíbel. O Comisario (Villarejo) tiña un bo feixe de informadores baixo a súa corda, cimentara a carreira dalgúns e, do mesmo xeito, tiña a información e os audios para fundilas”.

    A luz desta descrición, o lector pode entender moito mellor o xornalismo de “exclusivas” que se veu realizando no Estado español. Un xornalismo que, segundo afirma  David Jiménez, “ten un dos niveis de esixencia máis baixos de Europa, na rigorosidade, na ética e na independencia”.

    El Mundo de Pedro Jota

    Tamén é de interese para os profanos a profesión, o retrato que realiza do xornal do que foi director e fundador de El Mundo.

    O fundador de “El Mundo” e o seu método informativo é radiografado duramente no libro de Jiménez

    “A cultura xornalística de El Mundo, coas súas virtudes e os seus defectos, era herdanza dos 25 anos de dirección de Pedro Jota. Inculcara a valentía de publicar o que outros non se atrevían e a procura obsesiva da exclusiva. A idea de que o poder debía temer a prensa e non ao revés. Pedro Jota tamén creou un ambiente no que todo valía na procura do scoop, desprezábase calquera debate moral sobre os métodos e existía unha grande tolerancia ás trampas, xa consistiran en situar a un enviado especial na nova cando aínda estaba na súa casa, publicar informacións antes de que estivesen suficientemente contrastadas ou birlar as primicias da competencia sen citala. Tiñamos aceptado a dobre personalidade dun director que mesturaba a coraxe de Ben Bradley na súa teima en seguir co Watergate até o final e a fraqueza ética de Walter Burns, no director de Primeira Plana disposto a todo pola nova”.

    E pon exemplos do que afirma. Poida que o máis senlleiro sexa a información de El Mundo nos atentados do 11 de marzo do ano 2004, “que marcarían a El Mundo para sempre” ao querer culpar do atentado a ETA. Así o conta en El Director:

    “A decisión de participar na guerra de Irak uns meses antes fora moi impopular e Aznar temeu que unha autoría islámica faríalles perder as eleccións, que se celebraban tres días despois. Jota creu a versión do Goberno e, cando a realidade lle mostrou que non era así, en lugar de rectificar embarcámonos nunha fuxida cara adiante que nos levou a publicar durante anos supostas investigacións para reafirmar a nosa teoría dunha grande conspiración. Era difícil atopar a alguén na redacción que pensara que o que estábamos a facer tiña algún senso, pero máis difícil era atopar alguén que tivera fígado de dicirllo ao director. Todos, uns desde as proximidades do Despacho, outros, coma min, desde a comodidade dunha corresponsalía, calamos mentres o diario convertía coincidencias en evidencias, se alimentaba de informacións pouco fiábeis da facción policial que dexeneraría  nas Cloacas, esaxeraba calquera elemento que axudara a defender a nosa versión –e agochaba datos que puidera contradicila–, mercábase a testemuñas para que defenderan as nosas informacións e procurábase a destrución da reputación de calquera, xuíz, policía ou xornalista que non seguise a nosa estela…”

    Como se pode comprobar todo un xornalismo ético.

    Xornalismo de filtración e faladoiro

    Conta David Jiménez en El Director, como cando se aplicou a que había que distinguir as información “reais das contaminadas”, os xefes desesperábanse “porque estaban afeitos a filtración e publicación exprés de todo o que nos chegara”.

    Que é iso da ética? Como lle di unha vez o director xeral cando Jiménez lle contrapón que moitas portadas das de antes eran falsas, “o que importa é que os lectores as crean, pois o que queren é que lles den fregas coas ideas dos nosos”.

    Unha vez vai velo a seu despacho de director unha xornalista porque desde a policía política do ministro Jorge Fernández Díaz se estaba ofrecendo aos medios un informe policial fabricado á carta sobre o suposto financiamento de Podemos no estranxeiro.

    “Existe ese informe?”, preguntou a xornalista no ministerio. “Existirá”, dixéronlle, dándolle a entender que o improvisarían se eles querían publicalo.

    Jiménez afirma que teimaba en “eliminar o xornalismo declarativo que leva aos partidos a marcar a axenda con citas prefabricadas sabendo que as recolleremos sen contexto nin información adicional para contrastalas”, nunha descrición que aínda é máis acentuada nos xornais galegos.

    E cando hai xornalistas que non queren pasar polo aro, pois césanos, dado que “coleccionar cabezas de xornalistas era un hobby de larga tradición entre os nosos políticos desde os tempos da ditadura”.

    Uns xornalistas que están nos faladoiros segundo as afinidades cos distintos ministros e que, cando non recollen os argumentarios que lles mandan, son apartados e rematouse o sobresoldo.

    Jiménez afirma que se xustifican pois teñen “”fillos e hipotecas”. Cantilena que eu tamén escoitei moitas veces a certos colegas.

    O expresidente de Telefónica, César Alierta, é sinalado por Jiménez como un especialista en adquisición de xornalistas.

    Quen manda, manda

    Semella, polo que conta no libro, que a David Jiménez lle levou algún tempo saber quen verdadeiramente mandaba nos xornais. Os Acordos, como se coñecen os pactos negociados coas grandes empresas, ao marxe das cifras de audiencias ou impacto publicitario, salvaron a maioría da prensa durante a Grande Recesión e tumbaron aos non afectos:

    “O intercambio de favores entre a prensa e empresas estaba tan enraizado, desde había tanto tempo, que non facía falta que descolgaran o teléfono para que os directivos cobraran a súa parte: nas redaccións tíñase interiorizado que empresas como Telefónica, o Banco de Santander ou El Corte Inglés eran intocábeis”.

    Os dirixentes do IBEX adquiriran un poder total sobre os medios, sen que “o director tivese que coñecer necesariamente os acordos”.

    O que máis xornalistas tiña en nómina seica era, segundo Jiménez, Cesar Alierta, presidente de Telefónica, que lle pagaba soldos de escándalo a máis de oitenta famosos xornalistas.

    Así, conta unha cita con Francisco González, á que acude acompañando ao director xeral de El Mundo:

    “Con toda a naturalidade de quen pide unha segunda cullerada de azucre para o café, deixou caer a posibilidade de que se inxectase unha boa cantidade de diñeiro extra aos Acordos que tíñamos co banco. González dixo que se amañaría, sen máis. O banco, como outras empresas do IBEX, tiña un fondo dedicado a mercar favores periodísticos, axudar a crear diarios de xornalistas afíns e premiar a líderes mediáticos que axudaban a mellorar a imaxe dos seu presidente”.

    O que máis xornalistas tiña en nómina seica era, segundo Jiménez, Cesar Alierta, presidente de Telefónica, que lle pagaba soldos de escándalo a máis de oitenta famosos xornalistas.

    Pero non eran só Telefónica. Como afirma Jiménez, os “sobresoldos para informadores estaban agora á orde do día, pagados por axencias de comunicación, clubs de fútbol, partidos políticos e grande empresas”. Ou non tan grandes, afirmo eu.

    Pero o “o mercadeo da información contaminou aínda o mítico xénero da entrevista, que agora se ofrecía en troques de publicidade ou diñeiro”.

    Así obran algúns xornais, segundo lle conta a xefa de prensa dunha empresa ao autor do libro: “primeiro escriben algo negativo que nos afecta, logo chámanme para recoller a miña opinión e ofrecerme unha entrevista onde ofrecer a miña versión. Digo que vale e dinme que son tantos miles de euros”.

    É o que denominan “xornalismo de trabuco”.

    O sistema sostén a novos diarios dixitais que operan facéndolle a empresas e institucións públicas “ofertas que non podían rexeitar: ou ingresaban unha cantidade de diñeiro en publicidade ou eran golpeados con informacións comprometedoras, moitas veces inventadas. Entre os máis descarados estaban os chamados confidenciais, diarios creados sen apenas medios que vivían da chantaxe e contaban co silencio cómplice dos medios tradicionais, porque dedicaban moito espazo a publicar chismes sobre a prensa. Os xefes temíanos”.

    O xornalismo espectáculo e de trabuco, os sobresoldos, os xornalistas anuncio, as prebendas institucionalizadas ou a rendición fronte ao poder da prensa tradicional, levou a este oficio ao seu momento máis baixo desde a democracia… “Ningunha oportunidade se desaproveitaba. Toda información delicada tiña o seu valor. E ningunha era máis prezada que a que se gardaba no caixón… E, a pesar diso, ninguén o diría asistindo ás reunións dun diario, un telexornal ou un programa de radio. A profesión levaba a súa decadencia coa discreción dunha madame de Moulin Rouge e as nosas intimidades case non pasaban os parrafeos dos xornalistas. O oficio que tiña como esencia contar as cousas tíñase convertido nun gardián dos seus propios segredos inconfesábeis: aos xornalistas gustábanos contar unha boa historia, pero non a nosa”.

    Pero David Jiménez colleu e contouna. E puido contala pois, na súa liquidación, incluiu unha cláusula que constaba que non podían censurárselle os seus dereitos constitucionais.  Outros colleron o diñeiro e quedaron amarrados. Aí está a afouteza de Jiménez.

    Un libro para entender a prensa da “capital”, pero que aínda se queda curto no caso galego.

  • O enfoque legalista da guerra civil

    O enfoque legalista da guerra civil

    No debate sobre a guerra civil, de cuxo final se acaban de cumprir 80 anos, dominan dúas posturas enfrontadas: a dos valedores das teses franquistas e a dos que argumentan que a culpa estivo repartida entre os dous bandos.

    A tese legalista sostén que parte das forzas republicanas mantiñan posturas revolucionarias e que non respectaban a propia legalidade republicana, algo que, por certo, tampouco facía parte da dereita.

    O máximo expoñente desta falta de respecto á lei por parte das forzas da República sería a tentativa revolucionaria de 1934. A iso Josep Fontana ten respondido que, coa mesma lóxica, habería que mencionar o intento de golpe de Sanjurjo no 32.

    Escrutinio nunha mesa mesa electoral en febreiro de 1936.

    Así formulado o debate, desde a óptica legalista, fai que este se limite á parte máis visíbel da política, a institucional, esquecendo que as posturas revolucionarias son acollidas por un amplo sector social a causa da intransixencia da oligarquía que sempre se opuxo a dúas medidas: a reforma agraria e os Estatutos. Sen resolver este grave problema estrutural era imposíbel que a legalidade funcionase normalmente.

    É recoñecido por todos que a dereita española non aceptaba, por suposto, a revolución, pero tampouco o gradualismo. “Comede república”, dicíanlle aos xornaleiros. Para as clases baixas as reformas eran unha cuestión de supervivencia. Foi esa falta de reformas a que abocou a un sector á revolución. Non era, por outra parte, posíbel agardar indefinidamente, máxime cando durante o Bienio Negro viran como a dereita volvía atrás todas as reformas, por mínimas e razoábeis que fosen. Así, o anticlericalismo, salvo excepcións, non era tal, senón laicismo, con creación de escolas mixtas, para nenos e nenas. A postura contra os Estatutos era igual de intransixente, con negativas a todo diálogo.

    Cartelería electoral en 1936 do lider da dereita José María Gil Robles.

    Hai que ter en conta, ademais, que parte da dereita e a propia CEDA profesaban un republicanismo dubidoso ou mesmo eran claramente contrarios. A CEDA defendía a chegada do Estado corporativo (tipo Italia) pola vía parlamentar. A Gil Robles recibíano con berros de: jefe, jefe, cal Mussolini, e as súas mocidades, as JAP, acabaron entrando maioritariamente na Falanxe. As súas simpatías fascistas non eran nada secretas, como por outra parte tampouco o eran as de Calvo Sotelo.

    Pola contra, as forzas republicanas eran maioritariamente legalistas, tanto no que respecta a Azaña (Izquierda Republicana), como a boa parte do PSOE, coa excepción dos largocaballeristas. No bando republicano había burgueses, socialdemócratas e revolucionarios. Estes últimos de dous tipos: os comunistas que defendían a democracia e a legalidade e así o fixeron durante a guerra, aínda que a consideraban unha fase previa de acumulación de forzas cara a revolución; e por outra parte os anarquistas que defendían a revolución inmediata.

    Pero, en todo caso, o importante é que os gobernos da República estaban basicamente en mans do sector burgués e ultralegalista e contaban con pouca participación socialista e menos aínda do resto de forzas á esquerda. Isto viuse en Casas Viejas (manipulación dalgún xefe da garda civil, logo golpista, aparte), no programa moderado da Fronte Popular e nas medidas de goberno, decididas, pero razoábeis e tamén gradualistas, medidas que daban idea de reformismo burgués non de revolución proletaria. Algo que se pode comprobar, por exemplo, vendo o programa da reforma agraria, semellante ao que xa se aplicara con éxito noutros países europeos.

    Os gobernos da República estaban basicamente en mans do sector burgués e ultralegalista e contaban con pouca participación socialista e menos aínda do resto de forzas á esquerda

    Este legalismo, mesmo excesivo, tivo parte da culpa de que a sublevación militar non fose derrotada nos seus inicios. De Casares Quiroga fíxose célebre a frase: “se os militares se levantan eu voume durmir”, e a orde, igual á que deron outros ministros, de fusilar o sindicalista que se fixese con armas.

    Mitin de Manuel Azaña.

    Practicamente todos os gobernadores civís, columna vertebral do Goberno, mantiveron a mesma liña de non entregar armas aos que lles deran o voto e iso estivo na orixe da derrota, como explica Antony Beevor. Por iso, o Goberno foi acusado, durante aqueles primeiros días decisivos, de traidor por moitos cidadáns.

    Os poderes republicanos actuaron en virtude da súa procedencia social e porque finalmente pesou máis neles o medo aos traballadores que aos militares sublevados. Unha actitude que lembra a do Goberno alemán no 18. A pesar diso, foron bastantes os burgueses e militares leais que pagaron coa súa vida a fidelidade á República.

    Por último, hai que contar coa postura de alemáns e italianos. Sen a ponte aérea dos junkers 52 tería sido imposíbel o desembarco do exército de África na península. Pero tamén foi decisiva a postura de ingleses e norteamericanos que, desde o primeiro momento, consideraron que a de España non era, primordialmente, unha loita entre democracia e totalitarismo, senón entre burgueses ultraconservadores e unha alianza reformista-revolucionaria.

    Podemos aprender algo desta época? Salvando as diferenzas obvias, quizais a dereita está volvéndose de novo intransixente.

    Podemos aprender algo desta época? Salvando as diferenzas obvias, quizais a dereita está volvéndose de novo intransixente. Tamén podemos ver que os problemas de fondo, como é agora sobre todo o territorial, non se poden arranxar co recurso único á legalidade. Como di Beevor, “a historia de España ensina que a legalidade foi, moitas veces, tan só un termo arbitrario e subxectivo, pouco máis que un eufemismo para enmascarar o dereito de conquista e a vontade de instalarse por longo tempo no poder” (A guerra civil española, p. 80).

  • O’Brien, o escritor en gaélico que se burlou da alma irlandesa

    O’Brien, o escritor en gaélico que se burlou da alma irlandesa

    Pode un autor parodiar a lingua minoritaria que el mesmo usa? O irlandés Flann O’Brien cría que era o adecuado, pois compartía a idea de Jonathan Swift de que a ironía é unha poderosa arma contra o fanatismo.

    Selo de correos irlandés co retrato de O’Brien.

    Flann O’Brien non era o seu verdadeiro nome. Ao longo da súa carreira utilizou varios pseudónimos, un deles proviña dun personaxe de teatro que representaba, de forma estereotipada, o irlandés medio parvo. Ese emprego de pseudónimos debíase en boa medida a que O’Brien traballou case vinte anos na administración pública e a sátira que contiñan os seus textos podía crearlle problemas. Escritor e xornalista, ademais de funcionario, algúns dos seus libros, como O terceiro policía, figuran no Canon Occidental elaborado por Harold Bloom.

    A novela á que aquí nos referiremos titúlase A boca pobre e foi editada, en 1941, en gaélico e, en 1964, en inglés. O título está tomado dunha expresión irlandesa que alude ao feito de cargar as tintas sobre a pobreza e os sufrimentos que se padecen.

    Lector voraz de textos en gaélico, falante nativo desta lingua e estudoso da súa literatura, inspirouse para escribir A boca pobre en varios textos anteriores. Por exemplo, dunha das obras fundacionais do irlandés tomou unha frase moi usada na novela: “Nunca haberá ninguén coma nós”. Esta afirmación, referida no orixinal ao fin dunha raza, é aplicada por O’Brien a un porco, animal que aparece con frecuencia no libro.

    O’Brien era un inimigo das frases feitas e das ideas sen contido. Nesta novela repasa os tópicos sobre os labregos do seu país que serían os depositarios da pureza patria e que agora servían de ideal do novo Estado, aínda Estado libre e pronto República.

    Versión en galego de ‘A boca pobre’, editado por Rinoceronte en 2016.

    Un amigo de O’Brien escribía, en 1938, que o movemento de revitalización do idioma se caracterizaba por un fanatismo carente de humor, algo que, en realidade, contradicía o verdadeiro espírito irlandés. O propio O’Brien facía rexouba da suposta relación que había entre o baile da jiga, a lingua irlandesa, o ser abstemio, a moral e a salvación.  

    Antonio Rivero Taravillo, que fai o prólogo e a tradución ao castelán do libro, afirma que, salvando as distancias, estas alusións a unha Irlanda quintaesenciada e hipergaélica seméllanse ao que o Quixote fixo coas novelas de cabalerías. O’Brien era consciente de como a personalidade propia fora levada, por exemplo, ao extremo de adoptar o kilt, ou saia escocesa, algo alleo á tradición de Irlanda. 

    Desde o amor á súa lingua e á súa tradición literaria, que tan ben soubo integrar e adaptar no seu texto, o que odiaba era a visión recalcitrante do irlandés que ás veces acababa por suplantar a realidade.

    Aínda que, segundo el, escribiu a súa obra moi apresa, topou para ser publicada con dous tipos de censura. Unha, a do Estado, que lle fixo suprimir referencias sexuais e outra, a propia da editorial para textos gaélicos, que supuña que todo o que se escribise en irlandés era ou ben para nenos ou ben para monxas.

    Topou con dous tipos de censura. A do Estado, que lle fixo suprimir referencias sexuais e a da propia editorial para textos gaélicos.

    O libro esgotouse en poucas semanas e reemprimiuse pouco máis tarde, algo nada común nos textos en lingua irlandesa. Pero despois pasaron vinte anos até que foi reeditado de novo.

    O’Brien loitou sempre contra os estereotipos. Criticaba que algúns textos orixinais en irlandés fosen traducidos ao inglés coa obsesión xeneralizada de embelecelos, chegando a omitirse nalgún libros escenas, como a duns porcos nunha choza, por considerala pouco elegante. En compensación, O’Brien enche A boca pobre de porcos.

    Antonio Rivero cualifica a novela de “auténtico esperpento irlandés”, ademais de obra deliciosa e por suposto humorística, na liña de Swift e de Twain.

    Sergio Pitol dixo sobre ela que “é unha especie de réquiem en sordina por un idioma en vías de desaparecer, e polos últimos poboadores que aínda o falaban, descendentes de reis guerreiros e poetas prodixiosos, degradados a unha condición onde a diferenza entre a súa vida e a dos porcos, cuxa crianza os mantiña, era apenas perceptíbel”.

    [A boca pobre. Flann O’Brien. RINOCERONTE EDITORA S.L. 2016; ISBN: 978-84-92866-76-2]

  • O misterioso escritor chamado Manuel Rivas

    O misterioso escritor chamado Manuel Rivas

    Se teclean en google e escriben “escritor galego” inmediatamente sairalles o seu nome. En maio, Xerais publicou Contra todo isto e en outubro a mesma editorial puña nas librarías Vivir sen permiso e outras historias do Oeste. Tamén escribe en prensa e concede múltiples entrevistas, pero sabemos, de verdade, quen é Manuel Rivas?

    Non sei se é cousa miña, pero a pesar de coñecelo cando ambos eramos estudantes de xornalismo en Madrid, de terlle lido boa parte dos libros e un feixe de artigos e de telo mesmo entrevistado algunha vez, sigo coa mesma sensación de que apenas sei quen é en realidade.

    Manuel Rivas, ademais do seu éxito e recoñecemento, ten dúas cousas que o diferencian de case todos os seus compañeiros de oficio: nunca fala nin escrebe sobre técnicas literarias e case nunca fala de si mesmo. Sostén que o que lle interesa aos lectores son as historias e a iso se dedicou sempre.

    Rivas sostén que o que lle interesa aos lectores son as historias e a iso se dedicou sempre.

    A pesar de ser famoso, aínda hoxe segue preparando a conciencia as súas intervencións, con ducias de citas e frases de colleita propia, relacionadas coa obra que está a promover. Como sucede con boa parte dos autores célebres, ás veces dá a impresión de que non o coñecemos a el senón ao seu personaxe.

    É certo, que ao longo do tempo, e a través das súas declaracións, puidemos saber algo da súa vida. Por exemplo que o seu pai fora saxofonista ou que a súa nai lle dicía que buscara un traballo no que non tivese que mollarse. Pero calquera destas anécdotas podía parecer irreal, propia do seu estilo entre lírico e humorístico.

    Tamén sabía de primeira man que era un obsesivo do traballo, o que baixo o esquerdismo dos setenta chamabamos un stajanovista. O Manuel Rivas que sempre está escribindo, que acumula datos, frases e referencias, para nutrir a súa xa enorme obra.

    Díptico de Manuel Rivas na redacción de A Nosa Terra, nos anos 80. ©Xan Carballa/Fundación ANT

    Hai pouco, sen embargo, encontrei tempo para ler un libro seu que me quedara atrás: As voces baixas, editado no 2012. É unha obra inusualmente autobiográfica, que abrangue desde a infancia até os seus comezos como escritor. Conta que, en clase, roubaba algúns momentos para escribir versos. Un día, o mestre encóntralle o papel e pregúntalle: Por que escribes cousas tan tristes? Rivas comenta entón que o mestre non se decatara de que escribía de cousas tristes pero de xeito alegre.

    Esa pareceume que seguía sendo a clave da súa obra: contar a realidade dun modo que non provocase rexeitamento na maioría dos lectores.

    Tamén encontrei a explicación da súa permanente laboriosidade. O seu pai tocaba o saxofón, pero vivía do que gañaba como albanel. Non podía pensar en pagarlle os estudos aos fillos, sobre todo á irmá de Rivas, que chegou a levar un premio e que, ao día seguinte, tivo que ler na prensa o titular: “La hija de un albañil gana el concurso nacional de redacción”. Rivas admirou sempre a súa irmá, un pouco maior ca el e falecida aínda nova. “Marchou a estudar Filoloxía a Santiago –escribe– á procura sempre de traballos para manterse. Facía a súa propia roupa, os seus móbeis”. 

    Sendo aínda un mozo, Rivas subiu as escaleiras de El Ideal Gallego de dúas en dúas. Traballaba canto podía, ao principio como “meritorio”, e non faltaba nunca, aínda que tivese que despedirse de mala gana dalgunha noiva potencial. O mesmo fixo ao chegar a Madrid. Tiña unha bolsa e enviaba crónicas case diarias, cunha sección titulada “Estación del Norte”. A súa forma de traballar non era unha obsesión senón unha necesidade. “O estigma da raza maldita”, como el mesmo di.

    Pero hai outros signos da súa identidade que encontran explicación na súa biografía. Os seus dous avós estiveron á beira da morte na cacería do 36. Un deles escribía cartas para os emigrantes.

    Manuel Rivas, nacido e criado nos barrios populares coruñeses de Monte Alto e logo de Elviña, “onde dá a volta o aire”, sabe desde o comezo o que custa dar cada paso. Enténdese esa tristura, envolta en alegría, que esparexe polos seus libros. Recorda un pouco a dos grandes pallasos, aínda que el se esforce en ser unha persoa discreta.

  • Carta a D. Alfonso Blanco Torrado. Guitiriz

    Carta a D. Alfonso Blanco Torrado. Guitiriz

    Estimado amigo:

    Alegroume moito a noticia de que, por fin, recibirás o premio de “fillo adoptivo” de Guitiriz, e non será porque alguén tivera dúbidas durante este tempo, supoño. Deseguido lembrei aqueles extraordinarios días nos que na túa compaña percorrín lugares singulares, conversando con persoas que aportaron e aportan parte da súa vida ao noso País en case todas as frontes.

    Case cada dúas semanas desprázome a Compostela dende a miña aldea de Bouzamaior, en San Sadurniño, e fágoo pola vella N-VI que atravesa o centro urbano de Guitiriz, seguramente para que o imposto que traman pola utilización das autovías non me colla desprevido. O caso é que sempre que paso por alí lémbrome do que gocei da túa compaña.

    Recoñezo que ata aqueles días non sabía nin da túa existencia. E que cando me contabas que organizando o Festival de Pardiñas, aló polos anos 80, as autoridades da Igrexa poñían reparos pola proximidade ao campo da festa da antiga igrexa, só a min se me ocorreu dicir: “entón dende aquela, que tan te levas co cura?”,  “Ah, moi ben”, dixeches, con esa calma e paciencia que tantas veces che serviu de parapeto. “Moi ben, porque o cura son eu”.

    É desas ocasións que te sentes pequeno, moi pequeno, e aínda así non sabes onde meterte. Superei como puiden aquela “metedura de zoca” e visitamos a Ramón o canteiro. Que persoaxe!! Non che digo nada a visita ao taller de Sito Carracedo, artesán e inventor. Que capacidade. Recuperar gaitas de medio mundo que xa estaban a piques de desaparecer: da Alemaña, da República Checa, etc e por suposto creando e fabricando instrumentos da música tradicional galega.

    Da túa man tiven oportunidade de coñecer Guitiriz e as súas xentes e rematamos aqueles intensos días na taberna Gaibor onde degustamos aquel polbo e aquel viño, que ti “bautizaches” como o viño “que concentra a paixaxe e a cultura galega”, definición que fixen miña se cabe cando teño que xustificar o de seguir bebendo.

    Ti adoptaches primeiro a todo Guitiriz e a medio País antes de que o pobo se decidise a adoptarte a ti.

    E tamén aproveitei para coñecerte. O que fixeches para organizar o Festival de Pardiñas é moi meritorio. O neto e fillo de Ramón das Festas que andaba de romaxe en romaxe, seguramente serviu de antecedente para que impulsaras, anos máis tarde, esta mostra imprescindible no calendario das Romaxes Galegas. Non sei como fixeches para estudar e compaxinar o traballo de cura en varias parroquias co traballo de Mestre no Instituto de Secundaria de Guitiriz e a maiores desenvolver toda a túa obra literaria e pastoral. Será iso unha das “milagres” que me contaban de cativo?

    Vista aérea do pechado Hotel Balneario de Guitiriz

    Deixei para o final a visita que fixemos polo interior e exterior do Balneario Hotel. Aquel día de maio de 2012 estaba en todo o esplendor. Un edificio de 1900, que tiña sido hospital militar, estaba moi concorrido, máis que nada polo seu entorno extraordinario e como non polas súas augas. Pardiñas tamén conta con balneario, pero aquelas instalacións…. Coñecíaas ben o ditador golpista Francisco Franco, porque ata contaba cunha mesquita para os rezos da súa garda mora.

    Hoxe está pechado totalmente, cheo de débedas e sometida a expolio e roubo cada semana. Demostra tamén a incapacidade das entidades financeiras para darlle continuidade a un patrimonio que requisan por falla de pago e posteriormente déixano esmorecer.

    Pois nada, benquerido Alfonso, parabéns polo merecido nomeamento. Aínda que mirándoo ben, ti “adoptaches primeiro a todo Guitiriz e a medio País” antes de que o pobo se decidise a “adoptarte a ti”.

    Parabéns e grazas por todo.

    Bouzamaior, novembro de 2018

  • Carta a Pastor Alonso Paz, médico

    Carta a Pastor Alonso Paz, médico

    Benquerido amigo:

    Andas por Ferrol tan pouco que teño que recorrer a unha carta para poder despedirme de ti como te mereces. Non é que pretenda morrer sin avisar pero sempre que nos atopamos foi de cadrada e nunca rematamos a conversa polas presas que sempre levas. Ademais aínda avisando para morrer, quen sabe onde andarás.

    Tamén quería facelo, porque estou na idade óptima para xulgar o resultado daquela vasectomía que me fixeches e da que non se garantía un resultado acorde co que se pretendía. Bon, si: o de non embarazar resultou, pero pretendíase tamén desfrutar da parella sen os medos que poñían límites ao pracer. Nesa parte protestábanme antes e seguiron protestando despois.

    É posíbel que a miña operación fallara nesa parte por “exceso de participantes” porque con tanta xente ao redor do quirófano, seguro que o fío das “habilidades amatorias” o deixaches desamarrado. Xa se sabe cousa de moitos…. Entre aquela monxa que solemnemente afeitaba ao redor dos testículos (os meus) levantando cunha man o meu acolloado pene, o doutor Buitrón e tres médicos máis e por suposto ti, aprendendo a facer aquela operación, saín vasectomizado daquela maneira.

    E da viaxe de volta con todo o que viviches nin te lembrarás. Dende o Hospital Público de A Coruña ata Narón fun sentado na parte de atrás dun 600 que por moi mítico que sexa, recén vasectomizado non se collía xa que as pernas non cerraban ben porque aquela parte a deixárades coma un pandeiro. Todo deus metera as mans para aquela primeira práctica, monxa incluída.

    Aquel episodio non quedou aí. Despois viñeron asembleas veciñais, nos talleres, polos Concellos, etc e daquela primeira vasectomía seguiron centos delas na miña mesa da cociña, no teu piso prestado de Fene e xa desfrutando das melloras da tecnoloxía na Rúa Galiano de Ferrol.

    Despois viñeron asembleas veciñais, nos talleres, polos Concellos, etc e daquela primeira vasectomía seguiron centos delas na miña mesa da cociña, no teu piso prestado de Fene…

    Non sei se merecería a pena tanto esforzo, tanto traballo reivindicativo a prol dunha sanidade pública gratuíta e de calidade que ampliara as súas prestacións e xa daquela que non se privatizara. Demandábamolo en 1984!! Aquel Consello Galego de Saúde que inventaras, axudou a interromper embarazos non desexados en mulleres aínda por encima vulnerábeis por diferentes razóns. Cantas demandas atendidas, cantas tardes e noites empregadas en conseguir unha calidade de vida mellor para tantas persoas, reivindicando que iso correspondía aos poderes públicos. En fin.

    Pero toda esa entrega, ao meu modo de ver, quedaba en parte gratificada co nomeamento de Alcalde no lugar no que exercías de médico. Que os veciños e veciñas de Noia te nomearan alcalde, non deixaba de ser un recoñecemento ao teu esforzo polos demais.

    Eu tiña unha idea diso de ser alcalde. Xestionar o poder sempre me pareceu gratificante, ademais de ilusionante, naqueles tempos de cambio e democratización da vida pública. Pensei eu. Agora poderá facer todo aquelo que sempre quixo. Un alcalde é un alcalde. Pois non. Ou si. Ben, ti concretamente non.

    Denunciar, mesmo até o despido, aos históricos vividores do público dentro do teu concello non o podían tolerar os verdadeiros “poderes”, eses que non se someten a votación. Non che digo nada se aínda por encima algún tiña galóns nas “forzas da orde”. Eu que pasei contigo pola Alameda parando a falar con todos os veciños e veciñas que te atopabas, moitas veces anotando as queixas nunha pequena libreta para resolvelas no vindeiro pleno, nin me podía imaxinar a resolución final do teu mandato como Alcalde.

    Teño comentado daquela que o país non daba para tanto e que aqueles plenos multitudinarios no pavillón de deportes de Noia non resistirían as túas demandas. Seguramente porque as organizacións políticas, incluída na que militabamos, tamén non resistían esas políticas.

    Gocei da túa amizade, do teu traballo, das túas leccións maxistrais e o pouco que nos falamos nos últimos tempos desfrutei do momento. Mesmo esta última vez que che consultei a posibilidade de escribir aquela parte das nosas vidas. Ademais de dicirme que fixera eu o que me dera a gana, para iso eu tamén estaba alí, remataches preguntándome pola miña saúde. Comentei as pastillas que tomaba para os males correntes dos homes da miña idade e inmediatamente vinme a calzón caído co dedo índice teu metido ata onde non se podía meter mais.

    Foi a última vez que te vin e para iso unha parte do tempo de costas. E tamén niso acertaches, conteille ao especialista o teu criterio sobre aquel tratamento e coincidiu contigo que non debería de tomalo mais.

    Souben dos teus avances na especialización de uroloxía. Do teu percorrido polas principais cidades de Europa e América e como seguramente coincidir contigo non é moi probábel. Despídome de ti cunha forte aperta celebrando aquel tempo vivido, tempos que os mediocres que te xulgaron en todos as frontes non souberon dixerir.
    Ata sempre.

     

  • En 1976 os servizos secretos españois temían un levantamento dos soldados en Galiza

    En 1976 os servizos secretos españois temían un levantamento dos soldados en Galiza

    No Boletín de Situación Nº 155 do SECED (antecedente do CNI, Centro Nacional de Intelixencia) relátase o medo e a preocupación que tiñan os servizos secretos españois a que se producise un levantamento dos soldados nos cuarteis galegos a pouco da morte de Franco. Os protagonistas pensan que non era para tanto. A lenta apertura dos arquivos militares abre novas perspectivas para historiadores e xornalistas

    Estamos a finais do mes de maio de 1976. Na facultade de Historia de Compostela está convocada unha conferencia do capitán Xosé Fortes Bouzán, membro da UMD (Unión Militar Democrática). O acto é unha tapadeira para presentar a recén creada Unión Democrática de Soldados (UDS).

    Os servizos secretos españois danlle moita importancia a esta conferencia, até o punto de que a poñen como exemplo na editorial do Boletín de Situación nº 155 do SECED, do que está a pasar nas universidades e nos cuarteis: “… un claro exemplo é a [asemblea] recentemente celebrada, sen autorización, na Facultade de Xeografía e Historia da Universidade de Santiago de Compostela, na que se fixo referencia a uns chamados CRS (Comités Revolucionarios de Soldados) a través dos que hai que aprender a usar as armas e organizar a revolución, no propio cuartel e a poder ser, gañándose aos oficiais. Respecto as FOP (Forza da Orde Pública), exhortouse a non aplaudir. Hai que enfrontarse e, se non ceden, matalos”.

    Segundo lembra Fortes Bouzán, non puideron avanzar na charla, pois o SECED xa tomara a precaución de congregar máis membros da extrema dereita que estudantes interesados na proposta. Así que, tomada a facultade, rebentaron a conferencia e para non ser agredidos, Fortes e outros participantes tiveron que refuxiarse no despacho do decano.

    “Rebelión militar” en Ferrol

    Alberte Fernández Campo, sindicalista. ©CIG

    Un ano despois tamén se espallou por Ferrol o rumor dunha “rebelión militar da Infantaría de Marina”, e mesmo tres soldados ían ser xulgados por ese delito. “Pero non houbo tal”, comenta Alberte. F. Campo, o único militante da UDS que existía no cuartel das Dolores e hoxe dirixente da CIG. O “único” que pasara fora un “plantón da compañía que mandaba o capitán Porro negándonos a comer o rancho. Pero foi espontáneo”. Aínda que os panfletos que repartiran realizando este chamamento puideron ter algo a ver.

    Non se sabe o que redactaría o comandante Fraguela, responsábel do SIM e pai da que foi dirixente da AN-PG, Manuela Fraguela, pero semella que o Servizo de Intelixencia Militar controlaba mellor os soldados que o de “intelixencia civil”, o SECED. Poida que fose porque, naquel momento, tiña un infiltrado na UDS no cuartel das Dolores. Un soldado ao que nomeaban como Santi Fantasma, que resultou ser policía.

    Aínda así, os tres soldados, con Alberte F. Campo á cabeza, foron xulgados por sedición e condenados a tres meses e un día. “Xulgados, o que se di xulgados, non fomos, ou eu, polo menos, non me decatei. O dia 30 de decembro do 1977 baixáronnos do autobús aos tres e entregáronnos uns papeis nos que comunicaban a pena. De alí á prisión de Caranza”, cóntanos Fernández Campo.

    Porén, en algo acertaban os servizos de información militar: Alberte F. Campo era un dos tres militares que deran no verán anterior unha rolda de prensa, encarapuchados, dando a coñecer publicamente a UDS. E o que son as cousas, aquela pena a Alberto seguramente lle salvou a vida, porque o autobús do que os baixaron a última hora, tivo un accidente en San Miguel de Las Dueñas (León), no que morrerían 25 soldados.

    Contaxio de Portugal

    Lois Burgos, sindicalista da CIG.

    O temor do xefe do SECED, hoxe tenente xeneral Andrés Casinello (Almería, 1927), que era o responsábel dos informes redactados para o presidente do Goberno, débese, sobre todo, aos contactos que tiñan os soldados galegos, concretamente os da Unión Democrática de Soldados (UDS), pero tamén da UPG, con militares portugueses do MFA (Movemento das Forzas Armadas) que triunfaran en Portugal no levantamento do 25 de Abril de 1974. Mesmo recollen a hipótese de que militares portugueses poderían ter ofrecido armas para preparar unha insurrección nos cuarteis galegos.

    Tanto Fernando Solla como Lois Burgos, responsábeis galegos da UDS, confirman os contactos cos militares portugueses a través de Fortes Bouzán. “Si, reunímonos cos militares do 25 de Abril na casa de Fortes en Pontevedra”, afirma Fernando Solla, na altura secretario xeral do Partido do Traballo en Galiza.

    Fernando Solla e Lois Burgos, responsábeis galegos da UDS, confirman os contactos cos militares portugueses a través de Fortes Bouzán.

    Pola súa banda, en conversas anos atrás con A Nosa Terra, Otelo Saraiva de Carvalho e Vasco Gonçalves circunscribiron estes contactos a “meramente de tipo político e de apoio á democratización en España”. Segundo Xosé Fortes, os militares portugueses do 25 de Abril foron unha inspiración para a UMD, “pero non un exemplo a seguir”.

    Margarita Ledo, a dirixente da UPG que estaba exiliada no Porto por aquel tempo, tamén remarca que “os nosos contactos cos militares de Abril foron estritamente políticos”.

    En Portugal existía tamén unha organización de tropa a SUV (Soldados Unidos Vencerán) que , dalgún xeito, se podían asemellar a UDS, porque unha das súas misións era “impedir a involución” no seo do Exército.

    Semella que os soldados galegos non tiveron contacto cos portugueses, a non ser persoais, e que a inspiración da UDS, segundo Lois Burgos, que pertenceu ao Comité de Dirección a nivel estatal, foi a organización holandesa dos soldados, que estaba legalizada.

    O plano de insurrección

    O plano de insurrección que tentan expoñer naquela conferencia da facultade compostelá e que tan a serio toman desde o SECED, ten moi pouco a ver cos principios e a finalidade da Unión Democrática de Soldados (UDS). A vista de que o intervinte non foi detido, membros da UMD consideran que ben podía ser un infiltrado do Servizo de Intelixencia Militar (SIM) disposto a rebentar canto antes a asemblea.

    Segundo Xosé Fortes, tanto desde o Goberno coma desde a xerarquía militar tíñanlle moito máis medo á UDS que á UMD, “nós, quéirase ou non, eramos militares de carreira e, dun xeito ou doutro, non só nos tiñan controlados, senón que xa estabamos en conversas con algúns ministros”. Estas conversas, con Fortes Bouzán e co comandante Luís Otero (Madrid, 1932-2018), confírmaas Xosé Manuel Otero Novas, que foi Ministro da Presidencia con Adolfo Suárez.

    Para Fortes, o medo aos soldados, sobre todo aos soldados galegos, víñalles ás altas instancias porque “os soldados eran totalmente incontrolábeis e tampouco sabían a forza que tiñan nin coñecían ben as relacións que podían ter cos militares portugueses de Abril”.

    O propio Manuel Fraga Iribarne referiuse con temor, cando era ministro da Gobernación _-suponse que á vista dos informes do SECED- do perigo dun levantamento nos cuarteis galegos e a posíbel intervención do exército portugués apoiándoos.“En certos círculos pensábase que o PTE (Partido del Trabajo de España) pretendía, coa creación da UDS, dar un golpe ao xeito do 25 de Abril portugués pero non se pretendía chegar a tal extremo”, relata o investigador ferrolán Enrique Barrera.

    A UDS era un sindicato

    Nas eleccións de 1979 o Partido del Trabajo obtivo 192.000 votos e non acadou representación nas Cortes. ©Arquivo PTE

    “A UDS foi un sindicato clandestino de soldados, fundado no 1975 pola Joven Guardia Roja, a organización xuvenil do Partido do Traballo de España (PTE), que non perseguía reproducir a Revolución dos Cravos de Portugal, senón impedir que o exército español volvese intervir contra da democracia. Desde a UDS tentábamos concienciar os soldados, pero tamén gañarnos os oficiais”, afirma Xosé Luís Vergara, preso máis dun ano como dirixente da UDS.

    Tanto para Lois Burgos, secretario de organización do PTG, como para Fernando Solla e Enrique Barrera, a UDS tiña como principal obxectivo “mellorar as condicións de vida que soportaba a tropa nos acuartelamentos, a mala calidade da comida, as novatadas ou o ambiente violento provocado polo alcoholismo de algúns mandos”.

    Así aparece no seu periódico El Soldado e nos panfletos que repartían entre os militares de reemprazo.

    “En certos círculos pensábase que o PTE pretendía, coa creación daUDS, dar un golpe ao xeito do 25 de Abril portugués. Pero non se pretendía chegar a tal extremo, senón simplemente a un contragolpe. A UDS defendía abertamente a Constitución porque permitiría desobedecer ordes inxustas”, relata Enrique Barrera.

    Barrera considera que “a UDS tivo algúns logros, como manter os pases pernocta, cos que os soldados podían saír do cuartel os fins de semana, pero non acadou un gran calado na tropa, porque a maioría prefería pasar a mili que meterse en liortas”.

    Con todo, Barrera afirma que a UDS “provocou moito nerviosismo entre a oficialidade, que tendía a sobrevalorar a influencia das organizacións clandestinas. Unha parte cría que se ordenaban saír dos cuarteis para dar un golpe de estado, moitos oficiais e soldados se opoñerían. E esta crenza rebaixou os ánimos de oficiais potencialmente golpistas”.

    Fernando Solla, terceiro pola esquerda, nunha reunión da Comisión dos 16 para a elaboración do Estatuto de Autonomía ©Parlamento de Galicia

    Para Fernando Solla, que remataría sendo amigo e compañeiro nalgunha xeira política de Fortes Bouzán, “non é que nos fiásemos moito dos militares da UMD, pois, ao fin e ao cabo, nós eramos soldados e eles oficiais, pero compartiamos a arela da democracia”.

    Pola súa parte, outro dirixente da UDS, o biólogo Xosé Luís Vergara, lembra como durante a súa estadía en Barcelona, tiñan o apoio aínda de ben oficiais nos cuarteis.

    A partir de 1978, a UDS participou activamente no nacemento de ECCO (European Conference of Conscripts Organizatións), unha especie de sindicato europeo de soldados, que aínda existe hoxe, aínda que só en Austria, Dinamarca e Grecia, que son países nos que se mantén o servizo militar obrigatorio.

    A UDS estaba dirixida en cada localidade por un militante que non cumpría o servizo militar, “No Ferrol era Manuel Bellón Vilela e chegaron a ser 12 afiliados, todos eles de Marina, que se reunían o último domingo de cada mes na cafetaría Oasis dos Cantóns. Tiñan que acudir cunha revista debaixo do brazo que comezase coa letra Q, e o responsábel achegaríase cun contrasinal”, relata Barrera.

    A Manuel Bellón substituíuno como responsábel de Ferrol, Andrés Gómez, que foi detido no 1978. Aínda que, formalmente xa estabamos en democracia, o fiscal pediulle 12 anos de prisión. Finalmente a pena quedoulle en seis meses.

    O ex ministro Otero Novas afirma que el non tivo coñecemento deses Boletíns de Situación nos que falan do medo ao levantamento dos soldados en Galiza e apunta a que o seguimento dos soldados era máis cousa do SIM (Servizo de Información Militar) que do SECED.

    Algunhas veces os do SIM tiñan tan pouca profesionalidade que mandaban militares de idade para realizar o seguimento, o que os facía doadamente detectábeis. Noutras pretendían introducir nos Comités de Soldados, case pola forza, militares, o que tamén os delataba.

    Que non transcenda publicamente

    O biólogo Xosé Luis Vergara, foi alcalde de Cedeira

    A Xosé Luís Vergara, que sería alcalde de Cedeira polo PSOE (2007-2011), detivérono o 16 de novembro de 1977 na estación de ferrocarril de Barcelona con propaganda da UDS. Condenárono a nove meses, tres pasouno na Cárcel Modelo de Barcelona, onde axudou a redactar un dos famosos manifestos da COPEL (Coordinadora de Presos Españoles en Lucha), e outros seis no castelo de Figueres. Logo cumpriría outros tres meses de cadea antes de repetir o servizo militar, como lles pasou a moitos da UDS.

    “O que menos quería o Exército é que se difundise a existencia da UDS. Sabían moi ben o que facían. Non te levaban a xuízo, metíanche a pena por faltas moi graves, que ían reiterando, pero sen acusarte de delito. Nós queriamos que nos acusasen formalmente para darlle propaganda a organización. Así que, como non saía nada para fóra dos cuarteis, tiñámonos que limitar a tratar de organizar os soldados, claro está, con moito tino, a publicar o periódico El Soldado e a repartir panfletos. Aínda así fomos quen de lograr triunfos en varios cuarteis, case sempre relacionados co rancho malo ou cos pases e permisos”, relata Vergara.

    “El soldado” era o boletín clandestino da UDS,

    “Un destes plantes pola calidade do xantar produciuse no cuartel das Dolores e no Arsenal de Ferrol, cando moitos soldados devolveron o rancho”. Pero Barrera dálle máis importancia aínda a outra acción perpetrada taménen Ferrol no 1977 cando se concentraron os militantes da UDS nas inmediacións do Mercado Central e lanzaron por encima da muralla gran cantidade de exemplares da El Soldado, o seu xornal clandestino, “ao día seguinte non deixaron saír a ninguén dos acuartelamentos e redobraron as gardas”, cóntanos Barrera.

    Lois Burgos tamén lembra como “ademais de negarse a comer o rancho en varios cuarteis, noutros mesmo asaltamos o comedor de oficiais” e por dirixir estas accións, Burgos non só estivo no cárcere, tamén o foron mudando de cuartel e de corpo, percorrendo media España. E o que sería logo dirixente da CIG, tan contento: “Eses traslados permitíanme ir montando Comités de Soldados por onde pasaba. Se o pedise eu, non resultaría mellor!”.

    Os soldados galegos están fora

    Os tempos da UDS son últimos anos da década dos setenta. O que para os máis vellos está ao rouse da esquina, para os máis novos, son tan afastados como unha guerra napoleónica. Pero, si, naqueles tempos, existía o Servizo Militar Obrigatorio. Esa mili que lles deu tantas batallas que contar a seus pais e avós e das que moitas persoas mozas non queren escoitar falar. Naquel servizo militar, a maioría dos soldados eran destinados fóra de Galiza, agás os da Marina, e aquí viñan soldados de fóra.

    Esas dúas circunstancias son as que fan complexo seguir a traxectoria da UDS no noso país. A maioría daqueles soldados non viven hoxe en Galicia e por iso está moito mellor documentada a súa acción na Marina, que si tiña unha tropa formada maioritariamente por galegos.

    A outra dificultade é a de tratarse a UDS dun sindicato clandestino, no que os seus membros eran coñecidos polos seus nomes de guerra, descoñecéndose na maioría dos casos os nomes reais e a súa procedencia. Falan de O Rubio, de Alfonso, de Xavier, de Milin (Salorio) , de Felipe o andaluz, do policía municipal de Neda, dun mariñeiro de Ribeira, de Pablo, un soldado das Pontes, doutro das Neves…

    En Galiza a militancia da UDS non era moita, pero Lois Burgos conta como en La Linea, chegou a formar un comité con máis de cen soldados, “tan só nuns meses”.

    E os soldados galegos, a non ser os da Marina, militarían polo Estado adiante e os seus contactos tamén serían de fóra, emporiso a dificultade para localizalos, aínda que, aprobada a Constitución deran a orde aos afiliados de non ocultarse.

    Porque, os integrantes da UDS non só eran militantes ou simpatizantes do PTE, senón que, como afirma Vergara, “eu coincidín con algún militante nacionalista galego ou vascos como Andoni Arantxeta, que pasado o tempo foi dirixente do sindicato vasco ELA”.

    Para Alberte Fernández Campo, que xa militara na UPG, e volvería á organización nacionalista logo do seu período na cadea de Caranza, nin o nacionalismo galego nin o vasco querían saber nada da UDS por ser de “obediencia estatal”, pero si que había soldados que militaban noutras organizacións ademáis do PTE.

    Estas circunstancias deberon de ser as determinantes para impedirnos que localizásemos os que falaron na famosa conferencia da Facultade de Historia de Santiago de Compostela, cabo de Fortes Bouzán, que foi alí e non sabía o que o agardaba e que, como afirma Fernando Solla, “nin el, nin os outros da UMD, estaban moi de acordo coa nosa organización, pois, demócratas si, pero non deixaban de ser militares. Nós, aínda que mantivemos reunións formais con eles, tampouco nos fiabamos“.

    Quen si o sabía eran os servizos secretos españois. Eles estaban alí e deixárono consignado no Boletín de Situación nº 155, redactado polo xeneral Andrés Casinello.

    Eles tanto medo e nós sen saber nada!

    Os Boletíns de Situación

    Os Boletíns de Situación eran unha das tres vías de análise e comunicación que tiña o SECED, xunto as notas ao presidente do goberno, que redactaba o director, e a “valoración mensual”. Pero, segundo os especialistas, polo volume de información e polo seu contido, eran únicos na súa especie. Redactábanse semanalmente (agás nas vacacións) a partir da información que lles proporcionaban “varios milleiros de informadores máis ou menos conscientes da súa aportación ao SECED”, segundo o xeneral Peñaranda, que foi xefe da sección de política.

    O seu contido pechábase os mércores na sede da axencia, en Castellana 5, xunto a sede do Goberno até o traslado deste á Moncloa.

    De extensión variábel, estaban compostos, xeralmente, por entre 30 e 50 páxinas e podían ir acompañados de anexos con documentos internos orixinais, folletos ou propaganda requisados ás organizacións opositoras.

    O seu proceso de elaboración, segundo o profesor Ernesto Villar, era o seguinte: durante sete días recollían a información de cada delegación territorial e de cada ámbito no que estaba dividido, (político, relixioso, laboral, etc). Os responsábeis destes sectores peneiraban a información máis importante, redactábana e enviábana á sede da central onde o equipo directivo dáballe o visto e prace.

    Con toda a información escribían a “portada” e o “editorial”, coñecido popularmente como a “folla verde”.

    O “inventor” de todo este aparato de espionaxe foi o seu primeiro director, José Ignacio San Martín, do que se dicía que “poñía e quitaba ministros”. San Martín foi condenado no 1983 a dez anos de prisión pola súa participación no golpe de estado do 23-F.

    O SECED elaborou 216 Boletíns de Situación. Comezou no 1972 e rematou xusto o día no que os cidadáns volvían votar despois da longa noite de pedra, o 15 de xuño de 1977. No meses anteriores “o SECED infíltrase en todos os incipientes partidos políticos. Ávidos de militantes rexistados admiten a cantas persoas queren apuntarse e resulta sinxelo entrar neles, afirman fontes dos servizos secretos da época. Todos os partidos, incipientes ou consolidados, estaban infiltrados”, escribiron Joaquín Bardavío, Pilar Cernuda e Fernando Jáuregui no libro Los servicios secretos (De Bolsillo, 2001).

  • Nº 861 – 17 de decembro de 1998

    Nº 861 – 17 de decembro de 1998

    View Fullscreen
  • Nº 823 – 26 de marzo de 1998

    Nº 823 – 26 de marzo de 1998

    View Fullscreen
  • Nº 813 – 15 de xaneiro de 1998

    Nº 813 – 15 de xaneiro de 1998

    View Fullscreen
  • Nº 810 – 24 de decembro de 1997

    Nº 810 – 24 de decembro de 1997

    View Fullscreen

Boletín de novidades

Recibe as novas no teu e-mail


Política de privacidade *